Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Rhijnvis Feith]

FEITH (Rhijnvis), geboren te Zwolle den 7^den Februarij 1753, was het eenige kind van Mr. Pieter Feith, ontvanger van de Convoijen en Licenten en Gemeentsman te Zwolle, en van Elisabeth Spaar. Zijn grootvader was Dr. Rhijnvis Feith, Burgemeester van Zwolle, de eerste van zijn geslacht die zich uit Elburg aldaar vestigde. Zijne ouders, door verstand en regtschapenheid uitmuntende, boezemden hun zoon, reeds in zijne vroege jeugd, die warme godsdienstige gevoelens in, welke later zoo zeer in zijne gezangen, schriften en leven doorstraalden. Het voorbereidend onderwijs te Zwolle genoten hebbende, vertrok hij naar de Latijnsche school te Harderwijk, waar de Conrector G. Knoop hem in twee jaren niet alleen zoo ver bragt, dat hij, indien zijn jeugdige leeftijd dit niet belet had, toen reeds naar de Hoogeschool zoude hebben kunnen vertrekken, maar ook, door somwijlen de lier ter hand te nemen, de eerste lust tot dichten bij den jongen Feith opwekte.

Vóór zijn vertrek naar de Hoogeschool ontving Feith eenig regtsgeleerd onderwijs van den Praeceptor der Latijnsche school te Zwolle, van der Klaauw, en legde zich verder aan de Leidsche Academie, vooral onder Bavius Voorda, op de regtsgeleerdheid toe, in welke wetenschap hij den 13^den Augustus 1770, en dus op ruim zeventien jarigen ouderdom, den graad van Doctor ontving, na het verdedigen eener Dissertatie: de querela inofficiosi testamenti. Hij keerde hierop naar Zwolle terug, terwijl hij, den 17^den November 1772, in het huwelijk trad met eene zeer beschaafde vrouw, Okje Groeneveld, dochter van Heinrich Groeneveld, lid van het hoogste lands-collegie in Oost-Friesland en woonachtig te Weener. In 1780 werd hij Burgemeester van zijne geboorteplaats, en naderhand ontvanger der Convooijen en Licenten. Hij woonde echter meestal op zijn geliefd buitengoed Boschwijk, waar hij zich met de letteroefeningen en inzonderheid met de dichtkunst bezig hield.

Wij hebben het meermalen gezegd dat ons plan niet medebrengt om de verdiensten van dichters door uittreksels uit hunne werken te staven. Vooral bij een man als Feith zou zulks voor ons ondoenlijk zijn. Waar zouden wij beginnen of eindigen, en waartoe zou het noodig zijn, daar zulks elders uitvoerig geschied is, en wij bovendien liever al de gedichten van Feith in ieders handen wenschen, dan slechts enkele stukken aan te prijzen; want voorzeker, alles wat Feith gedicht heeft mag aan allen aanbevolen worden. Hij toch was, zóó zegt de heer Siegenbeek van hem, een zanger, wiens verhevene, welluidende en uit het hart gevloeide dichtstukken niet slechts in uren van uitspanning de strelendste verlustiging verschaffen, maar tevens de ziel met de edelste aandoeningen en gewaardingen van menschelijkheid, godsvrucht en vaderlandsliefde vervullen, de liefde tot deugd en het gevoel harer grootsche bestemming in dezelve verlevendigen. En door die woorden zijn 's mans groote verdiensten gekenmerkt. Vaderlandsliefde vervulde van zijne vroegste jeugd zijne ziel. Als godsdienstig dichter deed Feith zich kennen door die heerlijke voortbrengselen van zijn hart, die wij, behalve in zoo menig dichtstuk, aantreffen in den bundel Evangelische Gezangen, bij de Hervormden in gebruik, tot welks vervaardiging hij door de Overijsselsche Synode aan de commissie daartoe werd afgevaardigd. Ook als treurspelen lierdichter muntte Feith uit door eene reeks van liederen, wier echt verhevene en mannelijke toonen hem de onsterfelijkheid hebben verzekerd.

Was Feith als dichter groot, en schitterde hij onder de vele sieraden der vaderlandsche dichtkunst steeds als eene ster van den zuiversten en grootsten luister, niet minder verdienstelijk was hij als prozaschrijver. Ook als zoodanig blinkt zijn echt christelijk gevoel, zijne deugd en godsdienstzin heerlijk

uit. Gelijk hij meermalen als dichter het eeremetaal, op door hem beantwoorde prijsvragen, verwierf, zoo ook viel hem zulks dikmaals te beurt, wanneer hij zich als staatkundig, wijsgeerig schrijver, opregt godgeleerde en als verdienstelijk beoefenaar der schoone letteren kennen deed. Tot bewijs van al het door ons aangevoerde, kunnen 's mans uitgegevene werken strekken, waarvan wij nu eene zooveel mogelijk naauwkeurige, chronologische lijst laten volgen:

Vergankelijkheid van het heelal en de voortreffelijkheid van het verstand, Leiden, 1777. 8^o.

Aan mijn vaderland, bij de oprichting van den Huishoudelijken Tak der Haarlemsche Maatschappij, Leiden, 1778. 8^o. 2^de druk.

Lierzang op het Tweede Eeuwgetijde van de Utrechtsche Unie, Leid. 1779. 8^o.

Zegezang, ter verjaring der Overwinning op de Doggersbank, Leiden, 1782. 8^o.

Ter nagedachtenis van Jonkvr. J.C. de Lannoy, z. pl. of j.

Verhandeling over het Heldendicht, Leiden, 1782. 8^o. herdrukt Amst. 1809. 8^o. Met goud bekroond door het taal- en dichtlievend Genootschap: Kunst wordt door arbeid verkregen.

Fanny, een fragment, Amst. 1783. 8^o. 2^de druk ald. 1788. 8^o. 3^de druk ald. 1826. 8^o.

Julia, Leid. 1783. 8^o. met pl. herdrukt Amst. 1792. 8^o. met pl.

Brieven over verschillende onderwerpen, Amst. 1784. 8^o. 6 deelen. Herdrukt 's Hage. 1793. 8^o. 6 deelen.

Thirsa, of de zege van den godsdienst, Treurspel. Amst. 1784. 8^o. 4^do druk. 1822. 8^o.

Dagboek mijner goede werken, in rekening gebragt bij God tegen den dag der algemeene vergelding, Amst. 1785. 8^o. 4^de druk Amst. 1833. 8^o.

De Patriotten, tooneelspel, Amst. 1785. 8^o. (zonder zijn naam uitgegeven).

In hetzelfde jaar dat het laatstgenoemde van hem het licht zag, behaalde Feith, bij het Leidsch Genootschap Kunst wordt door arbeid verkregen, een gouden en een zilveren eerepenning, voor zijn lofdicht op de Ruiter, in Alexandrijnsche verzen en in een lierzang. Deze medailles werden door den dichter beleefdelijk geweigerd. Het Genootschap echter, deze dubbele overwinning willende vereeuwigen, bood hem de penningen in was afgedrukt, in eene zilveren doos aan, waarop het afbeeldsel van de Ruiter kunstiglijk was gestipt, met het eenvoudig, maar veelbeteekenend opschrift: Met dezen vereeuwigd.

Ferdinand en Constantia, Amst. 1785. 8^o.

Lierzang op het verbond met Frankrijk, Amst. 1787. 8^o.

De vriend van het vaderland, (een weekblad) Amst. 1787. 8^o.

Romances, op muziek gebragt door C.F. Ruppe, Haarl. 1787. 8^o. Herdrukt Zutph. 1806. 8^o.

Poëtisch Mengelwerk, Amst. 1778. 8^o. met pl.

Zedelijke verhalen, Amst. 1788. 8^o. 2 deelen.

Lofrede op Jacob Cats, geplaatst vóór diens werken. Amst. 1790. 12^o.

Lady Johanna Gray, Treurspel, 's Hage. 1791. 8^o. met eene pl.

Het Graf, in vier zangen, Amst. 1792. 8^o. 2^de druk, 's Hage, 8^o. Vertaald in het Hoogduitsch door den Heer von Eichstorff, en in het Fransch door Clavareau.

(Met Jacobus Kantelaar) Bijdragen ter bevordering der schoone kunsten en wetenschappen, Amst. 1793-1796. 8^o. 3 dln.

(Zonder naam) Aan Frankrijk, Lierzang, (20 Mei 1793). Amst. 1793. 8^o.

Ines de Castro, Treurspel. Amst. 1793. 8^o. met eene pl.

C. Mucius Cordus, of de verlossing van Rome, Treurspel, Amst. 1795. 8^o. met eene pl.

Oden en Gedichten, Amst. 1796-1814. 5 deelen 8.

Over den betamelijken invloed van het Burgerlijk bestuur op zaken van godsdienst; deszelfs aard en uitgestrektheid; met zilver bekroond en geplaatst in de Verhandelingen van Teyler's Godgeleerd Genootschap, D. XVII. Haarl. 1797. 4^o.

Verhandeling over de kracht van het bewijs voor de waarheid en goddelijkheid der Evangelie-leer, ontleend uit de wonderwerken van Jezus Christus en de Apostelen; met zilver bekroond en geplaatst in de Verhandelingen van het Haagsch Genootschap, s Hage en Amst. 1801. 8^o.

De ouderdom, in zes zangen, Amst. 1802. 8^o. Herdrukt 's Hage, 1819. 8^o.

Godsdienstige begrippen en praktijken noodig voor deugd en goede zeden, vooral bij een vrijeren regeringsvorm, ook bij de beste menschelijke voorzorgen en hulpmiddelen van wetgeving, beschaving en opvoeding, met goud bekroond en geplaatst in de Verhandelingen van Teyler's Godgeleerd Genootschap, D. XX. Haarl. 1802. 4^o.

Proeve van eenige gezangen voor den openbaren Godsdienst, Amst. 1804. 8^o. 2 deelen.

(Uit dezen bundel zijn 36 gezangen opgenomen in den bundel Evangelische Gezangen, bij de Hervormden in gebruik).

(Met Kantelaar) Ode aan R.J. Schimmelpenninck, 's Hage 1805. 8^o.

Brieven aan Sophie, over den geest van de Kantiaansche wijsbegeerte, Amst. 1806. 8^o.

(Het was dit werk waartegen den Hoogleeraar J. Kinker zijne Brieven van Sophie aan Feith (Amst. 1807. 8^o.) schreef).

Aan Louis Napoleon, Lierzang, 's Hage, 1807. 8^o.

Verhandeling over de verbreiding der Evangelie-leer over den aardbodem, Amst. 1809. 8^o.

De opwekking van Lazarus, Haarl. 1811. 8^o.

Verlustiging van mijnen ouderdom. Haarl. 1818. 8^o. Herdrukt ald. 1821. 8^o. idem 1826. 8^o.

Uitboezeming van mijn hart, bij het afsterven van de Hertogin van Brunswijk, 's Hage. 1819. 8^o.

De eenzaamheid en de wereld, Haarl. 1821. 8^o. Herdrukt ald. 1824. 8^o.

(Met Mr. B.H. Lulofs) Redevoering en dichtregelen ter gelegenheid van het vijf en twintig jarig feest van het departement Groningen der maatschappij: tot Nut van 't Algemeen, Gron. 1820. 8^o.

Op den dood van de Prinses Douarière van Oranje-Nassau, 's Hage. 1821. 8^o.

Er bestaat ook eene uitgave van Feith's Dicht- en Prozaische Werken, Rott. 1824. 8^o. 11 deelen, en eene te 's Hage 1825 in kl. 8^o. met 2 supplementaire deelen, bevattende de Bijdragen met Kantelaar uitgegeven.

Na zooveel door den druk te hebben bekend gemaakt, overleed Feith te Zwolle den 8^sten Februarij 1824, nadat hem zijne gade, die hem negen kinderen schonk, op den 12^den Junij 1813 door den dood ontrukt was. Niet alleen door zijne talrijke vrienden en hoogschatters, die hem beminden om zijn zacht en toegevend, minzaam en edelmoedig en geheel voor de vriendschap gevormd gemoed, maar door schier de geheele bevolking werd zijn sterven betreurd. Uit de bijdragen zijner vereerders werd, onder opzigt van het Departement der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen te Zwolle, op het nieuw aangelegde kerkhof, buiten de Diezerpoort aldaar, ter zijner eere een gedenkteeken opgerigt, hetwelk door de kunstrijke hand van den beeldhouwer P.J. Gabriel is vervaardigd, en op den 26^sten October 1825 plegtig werd ingewijd. De afbeelding van Feith ziet op meer dan eene wijze het licht. Hij was ridder der orde van den Nederlandschen leeuw, en lid van meest alle geleerde Genootschappen en Maatschappijen hier te lande.

Zie Verv. op de Vaderl. Hist. van J. Wagenaar, D. XXIV. bl. 257; van Kampen, Geschied. der Ned. Lett. en Wetensch. D. II. bl. 406-416; Oostkamp, Bourdeau en Wispelweij, Hulde aan de Nagedachtenis van Mr. Rhijnvis Feith, (Zwolle 1824. 8^o); van Hall en anderen, Gedenkzuil voor Mr. Rhijnvis Feith, (Leeuw. 1824 8^o) met portr.; J. van Harderwijk, Rz. Herinn. aan Feith, (Rott 1824 8^o); Algemeene Konst- en Letterb. 1824, D. I. bl. 114, 131, 247, 1825, D. II. bl. 294, 1826, D. I. bl. 21; Siegenbeek, in de Hand. der Jaarl. Vergad. der Maatsch. van Nederl. Letterk. te Leid. 1824, bl. 35-37; Ypeijen Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk. D. IV. bl. 37; Siegenbeek, Geschied. der Ned. Letterk. bl. 281, 338, 330; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. III. Aant. bl. 244, D. IV. St. I. bl. 92, St. II. bl. 335-344 Aant. bl. 348, 349, 465, 478-481, D. V.

bl. 402; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. geschied. D. V. bl. 262, 286, 299; Aanhangs. op het Woordenb. van Nienwenhuis, D. II. bl. 625-629; de Jong, Alphab. lijst van Boek.; Brinkman, Alph. lijst. van Boek.; van der Aa, Nieuw Woordenb. van Ned. Dicht. D. II. bl. 85-153; Overijss. Alm. voor oudheid en Letter. 1840, bl. 99, met eene afbeelding van het bovengenoemde gedenkteeken; Cat. van de Bibl. der Maatsch. van Nederl. Letterk. te Leid. D. I. bl. 268, 269, 281, 321, b. bl. 93, D. II. bl. 576, 1ste verv. bl. 36, 2de verv. bl. 49; Cat. der Bibl. van Mr. Robidé van der Aa bl. 136, 137; Cat. der Bibl. van Tollens, bl. 33, 34; Cat. der Bibl. van van Leeuwen, bl. 37, 83; Muller, Cat. van Godgel. Werk. bl. 114; Glasius, Godgel. Nederl. D. I. bl. 460-463; Muller, Cat. van Portr. bl. 85, 313.