Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Gisbertus Cuperus]

CUPERUS (Gisbertus) of Gijsbert Kuiper, geboren te Hemmen den 14^den September 1644. Zijn vader was Willem Kuiper, landschrijver des ambts van Overbetuwe, gehuwd met Geertruid Coets, die hem, behalve Gisbertus, nog drie oudere en drie jongere zonen schonk. Zijn geslacht was afkomstig uit de zuidelijke gewesten en wel oorspronkelijk uit het kwartier van Leuven, en zoude vroeger onder de adelijke geslachten zijn opgenomen, zoo als dan ook die adeldom op verzoek van Daniël François Cuijpers bij besluit van den Spaanschen koning den 17^den Januarij 1695 is erkend, hebbende zich de Geldersche Kuiper's, uit datzelfde geslacht gesproten, door verandering van geloofsleer, naar de noordelijke gewesten begeven.

De eerste gronden zijner studiën werden door Cuperus te Hemmen gelegd, waarna hij zich naar Nijmegen begaf, en van het onderwijs aan de academie aldaar een zoo ijverig en zoo onafgebroken gebruik maakte, dat, toen hij daarna aan de academie te Leiden kwam, er slechts anderhalf jaar noodig was voor zijne vorming, en hij daarna, door Gronovius, als den opvolger van Schulting aan de Nijmeegsche school werd aanbevolen.

Deze aanbeveling bleef zonder gevolg, en Cuperus kreeg daardoor gelegenheid om eene buitenlandsche reis te ondernemen tot uitbreiding zijner kennis. Hij vertrok naar Frankrijk, vertoefde eenen geruimen tijd te Parijs, doch toen hij gereed stond naar Italie te vertrekken, ontving hij op vijfentwintigjarigen leeftijd, in 1668, eene aanstelling als hoogleeraar in de Grieksche en Latijnsche letterkunde, geschiedenis en oudheden aan het athanaeum te Deventer. Zijn onderwijs, dat spoedig na zijne benoeming was aangevangen, werd met de meeste toejuiching aangehoord en zijne, in 1675 gevolgde benoeming tot burgemeester van Deventer belette hem niet, zijnen post als hoogleeraar te blijven waarnemen. Toen hem echter in 1681 de hooge waar-

digheid werd opgedragen van gecommiteerde ter vergadering van de Staten generaal, namens de provincie Overijssel, legde hij zijn professoraat neder en nam een zeer werkzaam deel aan de gebeurtenissen van zijnen tijd. Het was hem niet genoeg den titel van volksvertegenwoordiger te bezitten, maar hij vervulde met geestdrift de moeijelijke pligten aan dien post verbonden, en het was aan zijne groote talenten, onverdroten werkzaamheid en belangrijke diensten aan het vaderland bewezen, dat hij, de warme aanhanger van Willem III, in wien hij den onbezweken handhaver van het gezuiverde Christendom vereerde, en den man die alleen in staat was om paal en perk te stellen aan de overheersching van eenen Lodewijk XIV, ook na diens dood, en bij de daardoor ontstane verandering in het bestuur van het gemeenebest, zijne hooge waardigheden bleef behouden, en zelfs in 1706 als gecommitteerde te velde werd aangesteld.

Met welk eenen ijver, eene belangstelling, schranderheid en voorkomenheid Cuper zich van die hoogstgewigtige betrekking kweet, bewijst de hooge achting, welke hem van alle zijden ten deel viel. Hij was de spil waar alles om draaide; met naauwgezette vaderlandsliefde vervulde hij zijnen post, en waar zijne werkzaamheden of tegenwoordigheid hem riepen, ontzag hij de vijandelijke kogels niet en deinsde hij niet terug voor gevaar. Doch ook te midden van het krijgsrumoer, vergat hij zijne studiën niet en onderging zijne uitgebreide briefwisseling, met de voornaamste geleerden van Europa, geene de minste vertraging; ja vond hij nog den tijd, om hetgeen hij bijwoonde op het papier te stellen. Er zou voorzeker eene opzettelijke verhandeling noodig zijn, om de diensten op te sommen, door Cuperus in zijne betrekking als gedeputeerde te velde den lande bewezen.

In het jaar 1707 trad Cuperus van het grootere staatstooneel af, maar bleef niettemin aan het hoofd der stedelijke regering en als lid van de gedeputeerde staten van Overijsel een werkzaam deel nemen aan de grootste aangelegenheden van het gemeenebest, en was hij steeds ijverig in de weer tot bevordering van al datgene wat tot het welzijn des vaderlands dienen kon. De beoefening der wetenschappen, zijne verzameling boeken en oudheden, bleven hem daarbij dierbaar, en het was zijne voornaamste uitspanning, zich daarin te bewegen en de vraagbaak te zijn van de voornaamste mannen van zijnen tijd. Groot was dan ook zijne vermaardheid, zoo zelfs, dat hem in 1715 de hoogst zeldzame eer te beurt viel van benoemd te worden tot lid van de académie des inscriptions, welke eer hij echter slechts kort overleefde, daar hij den 22^sten November 1716 in drieenzeventigjarigen ouderdom te Deventer overleed. Zijne nagedachtenis werd bij de Fransche academie feestelijk gevierd met eene lofrede door den heer de Saint Martin, welke

herdrukt is in de verzameling van eenige van Cuperus Fransche brieven, gedrukt te Amsterdam 1743 in 4^o.

Cuperus was gehuwd met Alida van Suchtelen, dochter van Abraham van Suchtelen, burgemeester en thesaurier van Deventer, bij wie hij zes kinderen verwekte, oenen zoon die vroeg overleed en vijf dochters die later aanzienlijke huwelijken hebben aangegaan.

De geschriften door Cuperus in het licht gegeven zijn getiteld:

Observationum Libri tres, in quibus multi auctorum loci explicantur et emendantur, varii ritus eruuntur et numi elegantissimi illustrantur. Ultraj. 1670, 8^o.

Harpocrates et Monumenta antiqua. Accedit Stephani le Moine Epistola de Melanophoris. Amst. 1676, 8^o. Traj. ad Rhen. 1687, 4^o.

Observationum Liber. IV. Dav. 1678, 8^o.

Explicationes gemmae augusteae, numismatum, inscriptionum et marmorum antiquorum. Amst. 1683, 4^o. gevoegd achter zijne:

Apotheosis Homeri. Amst. 1683, 4^o. Herdrukt in Joh. Poleni Supplem. Thes. Antiqq. Rom. T. II.

Historia trium Gordianorum. Dav. 1697, 12^o.

Cimeliarchium, seu Thesaurus Nummorum tam antiquissimorum, quam modernorum, aureorum, argenteorum et aeneorum Frid. Aug. Ducis Wurtembergiae, cum notis manuscriptis. Stutg. 1710, fol.

Tractatus de utilitate quam ex numismatis Principes capere possunt.

De elephantis in nummis obviis exercitationes duae. Hag. Com. 1719, fol. Dit werk is na zijnen dood uitgegeven, door A.H. de Sallengre, in diens Novus. Thes. Antiq. T. III; doch mede afzonderlijk.

Voorts zag nog, zonder zijnen naam, onder dagteekening van den 9^den October 1706 het licht, een krachtig gestelde brief, onder den titel: Lettre d'un Hollandois à un de ses amis à Paris, waarin hij de gronden aantoont, die de verbondene mogendheden moesten nopen, niet eerder de wapens neder te leggen, dan voordat men Frankrijk gedwongen had, eenen vrede te maken, die de veiligheid van Europa waarborgde.

Eindelijk zagen zijne uitvoerige aanteekeningen op het werk van Lactantius, De mortibus persecutorum, het licht in de Utrechtsche uitgave van dat werk, 1693, 8^o. en herdrukt in de groote uitgave van al de werken van dien schrijver van N. Lenglet Dufresnoy te Parijs, 1748, 4^o. Verder vindt men in onderscheidene verzamelingen vele brieven van Cuperus, die gedeeltelijk aangewezen zijn door Saxe, gedeeltelijk in het Tweede Eeuwfeest van het Deventersch Athanaeum, door van Eck en Bosscha, waar ook vermeld wordt dat de

Stricturae in Harduinum, in Obs. Misc. T. VI. p. 536, van Cuperus zijn. Ook is in de verzameling van uitgelezene tractaten, aangaande de bekwaamste regeringsvorm in de Vereenigde Nederlanden, Amst 1749, 8^o. 3 stukken, het eerste stuk van zijne hand, getiteld: Onpartijdige bedenkingen en overwegingen, enz.

Uit de genoemde werken is het op te maken, welk een ervaren beoefenaar der oudheid- en penningkunde Cuperus was; en welk eene groote belezenheid hij bezat, blijkt uit het aantal handschriften door hem nagelaten. Wij hebben reeds met een enkel woord van zijne uitgebreide briefwisseling gewag gemaakt. Deze bestaat uit 156 deelen of pakken in folio of kwarto, loopende hoofdzakelijk over staatkunde, geschied- en oudheidkunde.

Eene proeve van die verzameling is door den hoogleeraar Bosscha te Deventer, in zijn hieronder aangehaald werkje, gegeven, en de hooge regering, overtuigd van het belangrijke dier nalatenschap, heeft die in 1854 aangekocht, en is het staatkundig gedeelte dezer handschriften, bestaande in 16 deelen aan het rijks-archief, en de overige 140 deelen, bevattende zijne collegielessen over verschillende klassieke schrijvers, alsmede verzamelingen van oude inscriptiën, beschrijving van antieke penningen, aanteekeningen van gemengden aard enz. aan de koninklijke bibliotheek toebedeeld geworden.

De briefwisseling tusschen Cuperus en den Amsterdamschen Burgemeester Nicolaas Witsen, is destijds aan het stedelijk archief te Amsterdam afgestaan. Zijne dagelijksche aanteekeningen bestaan ook nog in handschrift.

Zie Saxe, Onom. Literar., T. V. p. 175-178, 613; Jöcher, Gelehrt. Lexicon; Scheltema, Staatk. Nederl., D. I. bl. 275; Bosscha, Orat. Inaug. de Gisb. Cupero (1815), mede gedrukt in de Annal. Acad. Groning., 1816-1817; van Eck en Bosscha, het tweede Eeuwfeest van het Ath. Illustr. te Deventer, bl. 99, 100; Bosscha, Opgave en Beschrijv. van de Handschr. nagel. door Gisb. Cuperus, (1842); Overijss. Alm. voor Oudheid en Lett. 1842, bl. 150-165, 1854, bl. 267, 1855, bl. 119-150; van der Chijs, Verh. over de Verd. der Nederl. in de beoef. der Munt- en Penningk., bl. 13, 14; Gat. van de Maatsch. der Nederl. Letterk. te Leid., D. II. bl. 34; Kron. van het Hist. Genootsch., D. IV. bl. 147, 187; Alg. Konst-, en Letterb. 1854, bl. 385, 410, 411.