Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Henricus Cats]

CATS (Henricus), zoon van Engbertus Henricus Cats, geboren den 1^sten Mei 1785 te Amsterdam, waar zijn vader een welgesteld handelaar in turf en hout was, werd na eerst de Fransche en vervolgens de Latijnsche scholen in zijne geboortestad met lof te hebben doorgeloopen, in den herfst des jaars 1803, tot het akademisch onderwijs bevorderd, en woonde eerst gedurende twee jaren de lessen bij van de Hoogleeraren aan de doorluchtige school van Amsterdam, met name van de beroemde mannen David Jacobus van Lennep, Joannes Willmet en Jacobus van Nuys Klinkenberg. In het jaar 1805 vertrok hij naar de Leidsche Hoogeschool, waar de vermaarde

Hoogleeraren Carolus Boers, Jona Willem te Water, Sebald Fulco Jean Rau, Johannes van Voorst, Johannes Hendricus van der Palm en Samuel Johannes van de Wijnpersse zijne leidslieden waren. Na de loffelijke voltooijing zijner studiën, den 15^den Maart des jaars 1808, tot Proponent aangesteld, werd hij in de volgende maand tot Predikant bij de Hervormden te Lunteren beroepen, en aanvaardde zijn dienstwerk aldaar, den 12^den Junij des zelfden jaars. Na te vergeefs door die van Heusden te zijn aangezocht, nam Cats in het jaar 1815 eene beroeping naar Goes aan, van waar hij, na een driejarig verblijf naar de gemeente van Schiedam vertrok, in dezen gelukkiger dan die van Middelburg, welke hem vruchteloos tot haren Leeraar begeerd had. In den jare 1825, had de gemeente van Leiden het genoegen hem aan eene roeping bij haar te zien voldoen, onder welke hij, op den 9^den October des genoemden jaars, zijn dienstwerk aanvaardde. De wijze, waarop hij dat dienstwerk volbragt, gepaard aan de minzaamheid en beschaafdheid van zijn omgang, en de edele regtschapenheid, in alle zijne gedragingen uitblinkende, had hem hier aan geoefenden en ongeoefenden, aanzienlijken en geringen, zoo dierbaar doen worden, dat er in het jaar 1827 eene algemeene verslagenheid ontstond op de tijding, dat de gemeente van zijne geboortestad hem tot haren leeraar begeerde. Doch de angstige bekommering, hieruit geboren, werd weldra door de levendigste blijdschap vervangen, toen de algemeen geachte en geliefde Leeraar, na beleefde afwijzing van het op hem uitgebragte beroep, zich den 11^den November van het genoemde jaar, andermaal aan de gemeente van Leiden verbond, met eene hoogst gepaste en treffende leerrede. Nu scheen de Leidsche gemeente het gunstigste uitzigt geopend van haren waardigen Leeraar, die zich in de volle kracht des levens bevond, nog eene reeks van jaren te zullen mogen bezitten. Dan, helaas! dit heugelijke vooruitzigt werd na verloop van weinig meer, dan vijf jaren droevig beneveld; want op den 1^sten Mei 1832 sluimerde hij, juist op den dag zijner verjaring, tot een beter leven in; bij zijne echtgenoote Maria van der Noorda, nalatende een zoon Engbertus Henricus Cats, thans Predikant te Haarlem.

Cats mogt niet alleen onder die Leeraars geteld worden, die in hunne openbare redevoeringen, de zuiverheid, bevalligheid en rijkdom onzer schoone moedertaal, heerlijk deden uitblinken, maar hij bezat ook geene middelmatige bedrevenheid in de Geschiedenis van ons Vaderland. Eene merkwaardige proeve daarvan gaf hij in de eerste redevoering, ter viering van den gedenkdag van Leidens verlossing in het jaar 1574, door hem gehouden, als waarin niet alleen het gewone en algemeen bekende, maar ook veel, dat de opmerking der meesten ontsnapt, en toch harer allezins waardig is, door hem vermeld werd. Gewoon alles grondig te onderzoeken en uit de eerste en volledigste bronnen

te putten, had hij niet alleen de gewoone en meest bekende geraadpleegd, maar ook de notulen en registers der Staten van Holland te dien einde te rade genomen. Voorts heeft hij wel geene uitvoerige en talrijke gedenkstukken van zijne grondige kennis, vooral der Godgeleerde wetenschappen nagelaten, maar behalve onderscheidene beoordeelingen van boekwerken, geplaatst in de Bibliotheek van Theologische Letterkunde D. IX, in de Bijdragen tot de beoefening en geschiedenis der Godgeleerde Wetenschappen D. II en in de vijf eerste deelen der Godgeleerde Bijdragen schreef hij:

Eene verhandeling behelzende: Iets over de Goddelijke verschijning aan den Profee Elia op Horeb, te vinden in de genoemde Bijdragen tot de beoefening en geschiedenis der Godgeleerde Wetenschappen, XI. D. bl 809 en volgg.

Eene tweede verhandeling bevattende: iets naders over de Goddelijke verschijning aan den Profeet Elia op Horeb; gedrukt in het zelfde werk, XIII D. bl, 243 enz., en ter wederlegging dienende der aanmerkingen, op de eerste verhandeling medegedeeld door J.H. Karsten, Predikant te Sas van Gent, in de genoemde Bijdragen XIII D. bl. 53 en volgg.

Eene verhandeling behelzende: Iets over Joann. XI. 25 en vergel. vs. 21 en 22, te vinden in de Godgel. Bijdragen I D. bl. 100 en volgg.

Eene verhandeling bevattende: Iets over de Rechabieten en de vorderingen van hunnen stamvader, gedrukt in de Godgel. Bijdragen, V D. bl. 161 en volgg.

Als kerkelijk redenaar bezat Cats uitstekende verdiensten. In de gaven van uiterlijke voordragt, moge hij al bij zulken, die daarin boven anderen uitmunten, eeniger mate hebben achter gestaan; hij vergoedde dit gebrek rijkelijk door den ongemeenen ernst, de echt Christelijke zalving, den overvloed en het dikwerf treffende der gedachten, gepaard aan keurigheid van taal, gepaste levendigheid van stijl en deftige welsprekendheid, welke daarin allerwege uitblonken.

Zie Handel. der jaarl vergad. van de Maats. der Nederl. Letterk. te Leiden, gehouden den 3 van Hooimaand 1832, bl. 32-40.