Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Arnold Adriaan Buyskes]

BUYSKES (Arnold Adriaan), een broeder van den voorgaande, geboren den 21sten Januarij 1771 te Enkhuizen, waar zijn vader Burgemeester was, begon zijne Militaire loopbaan ter zee als Adelborst, onder de leiding van den Kapitein ter zee Vaillant, en werd in 1788 bevorderd tot den rang van Luitenant ter zee. In 1796 werd op voordragt van het Comitté van Marine eene Commissie benoemd, die zich bezig hield met de verbetering van het Loodswezen; terwijl aan den Kapitein Buyskes, wegens zijne grondige kennis in de zeevaart, werd opgedragen de zeegaten en havens der Republiek op te nemen, nieuwe kaarten der zeegaten te ontwerpen en plannen tot verbetering der stroomen en havens in te leveren, van welke belangrijke taak hij zich met ijver kweet en in 1797 en 1798, volgens zijne gedane metingen en passingen, eene kaart vervaardigde. In het volgende jaar (1799) was hem, als Kapitein-Luitenant, het gebied over de Bataafsche zeemagt in de Zuiderzee en het kommando over de linie van defensie te water voor Amsterdam opgedragen, doch hij zag zich genoodzaakt zich aan de bevelen van den Franschen Schout bij Nacht Castaignier te onderwerpen, toen deze zich het oppergezag over de Bataafsche flotille aanmatigde. Destijds beschouwde men Buyskes, als een der ervarendste Officieren op de Texelsche stroomen, waarom men hem, bij het naderen der Engelsche vloot, raadpleegde over het al of niet doelmatige om eenige met zand en steenen geladen vaartuigen in het Gat van Texel te laten zinken, ten einde den vijand het binnenkomen te beletten, en hoezeer hij, even als alle andere deskundigen, zulks voor onuitvoerlijk en vruchteloos beschouwde, werd hem echter opgedragen, om vier snikken en een groote ligter die in het Nieuwe Diep lagen, met den meesten spoed in gereedheid te doen brengen en op de best geschikte plaats in het naauwste van het Texelsche gat te doen zinken; doch niettegenstaande alle aangewende pogingen zag hij zich door eenen allengs aanwakkerenden West-Noordwesten wind, en daardoor veroorzaakte hooge holle zee, niet in staat het werk ten uitvoer te brengen. In 1802 vertrok hij, als Kapitein op het fregat de Eendragt van 44 stukken, met de Juno, Kapitein A. Melissen, en de Phenix, Kapitein P. Muntz, naar Oostindië en slaagde naar wensch in de hem opgedragen taak

van teederen aard, om als Eerste Commissaris de Moluksche eilanden van het Britsche Bestuur over te nemen. Na zijne terugkomst werd hij in Julij 1805, als Kolonel en Kapitein ter Zee, benoemd tot Adjudant-Generaal bij de Admiraal Karel Hendrik Ver Heull, kommanderende de Bataafsche flotille in Duinkerken en als Chef van den Generalen Staf, met de zorg belast, om zoo vele kanonneerbooten als mogelijk was met de meeste omzigtigheid van daar naar Calais en Ambleteuse te doen vertrekken. De trouw, de zorg, het beleid en de moed, door Buyskes bij die gelegenheid aan den dag gelegd, werden door den Admiraal hoog geroemd. In 1807 tot den rang van Schout bij Nacht verheven, en geplaatst als Eerste Aide de Camp, met den Schout bij Nacht Willem Otto van Blois van Treslong, bij den toenmaligen Koning van Holland, vertrok hij in hetzelfde jaar, met een schip onder onzijdige vlag en onder eenen vreemden naam, over Noord-Amerika naar Batavia om er de teugels van het bewind in handen te nemen, ingeval de Generaal Hendrik Willem Daendels daar niet mogt zijn aangekomen. In allen gevalle moest hij het opperbevel over 's Lands zeemagt in Oostindië op zich nemen, doch de toestand der vloot was zeer betreurenswaardig, en hij zelfs schrijft dat er van de geheele vloot onder den Vice-Admiraal Hartsinck in 1802 naar Oostindië vertrokken, niets meer aanwezig was, zijnde alle de schepen of onbruikbaar, of door den vijand vermeesterd of vernield. Hij was dus genoodzaakt, in afwachting van de zomst zijns eskaders, dat echter uit vrees voor de Engelschen niet vertrekken kon, zich eene nieuwe zeemagt zamen te stellen, om den koophandel tegen de zeeroovers te beschermen, en hield zich anderhalf jaar bezig met het bouwen en uitrusten van kleinere vaartuigen, die belangrijke diensten bewezen. Door den Gouverneur-Generaal, in April 1808, met den titel van Luitenant-Gouverneur-Generaal vereerd, was hij als zoodanig den Generaal Daendels van veel dienst, zoo in de aangelegenheden van algemeen beheer, als in de militaire zaken van defensiewezen van het eiland Java, dewijl het fort Lodewijk, thans het fort Oranje, zoo uitmuntend voor de verdediging van den Straat van Madoera gelegen, alsmede het fort aan het paalhoofd te Soerabaja, onder zijn opzigt werden gebouwd. Later schijnt er eenig misverstand tusschen den Gouverneur-Generaal en den Schout bij Nacht te zijn gerezen, maar wat hiervan zijn moge, zeker gaat het, dat de gezondheid van Buyskes zoodanig afnam, dat hij verzocht naar Europa terug te keeren en in November 1809 op eene kleine koloniale schoener derwaarts vertrok. Op zijne reis, in den Atlantischen Oceaan, den 10den Februarij 1810, door eene Engelsche brik of schoener, de Distel, aangetast, kon hij eerst na een allervinnigst gevecht, waarin hij zelve aan het linker dijbeen zwaar gewond werd, genoodzaakt worden de vlag te strijken. De Engelsche Kapitein huldigde zijne kloekmoedigheid, door hem met veel onderscheiding te behandelen. Als krijgsgevangene te Halifax opgebragt, werd hij, nadat het Koningrijk Holland bij

het Fransche Keizerrijk was ingelijfd, in 1811, uitgewisseld en keerde alzoo naar het Vaderland terug. Onder Napoleon bleef hij den Lande dienen, voor zoo veel dit voor de Marine alstoen mogelijk was. Zijne bekwaamheid en uitmuntende hoedanigheden werden door Koning Willem I op den regten prijs geschat, daar deze hem tot een der drie Commissarissen-Generaal benoemde, die de Oostindische Koloniën van het Britsche Bestuur moesten overnemen. Aldus in 1816 op Java teruggekeerd, vond hij er reeds een jaar later de gelegenheid zich te onderscheiden. Hij dempte den destijds uitgebarsten gevaarlijken en bloedigen opstand, in de Molukkos, op Honimoa en nabijgelegen eilanden, uitgebarsten, waarbij hij met even veel beleid en vastberadenheid als menschlievendheid te werk ging, zoodat het Nederlands gezag in die gewigtige bezittingen voor goed gevestigd werd. Ter belooning van zijne handelwijs in deze moeijelijke omstandigheden werd hij door den Koning met het Commandeurs-kruis der Militaire Willems-Orde heschonken. Bij zijne terugkomst naar het Vaderland, in 1819, op het linieschip de Admiraal Evertsen, trof hem het ongeluk dat dit schip bij het eiland Diégo Garçia zoodanig lek werd, dat men genoodzaakt was het te verlaten, waarop de Schout bij Nacht even als alle de overige opvarenden, op de gelukkig in de nabijheid zijnde Amerikaansche brik the Pickering, Kapitein Ides, overgingen, die hen eerst behouden op Diégo Garçia aan land bragt en vervolgens naar l'Isle de France overvoerde, vanwaar Buyskes, den 29sten Julij 1819, met het Britsche koopvaardijschip the Cadmus naar het Vaderland terugkeerde, latende den 25sten November op de reede van Hellevoetsluis het anker vallen.

Sedert dien tijd was Buyskes in verschillende commissiën en betrekkingen werkzaam en diende het Vaderland door zijne raad en ondervinding. Hij stierf den 23sten Januarij 1838 op zijn landgoed Valkenbosch onder Loosduinen, bij zijne echtgenoote, E.C. von Romond, nalatende eenen zoon, Mr. Pieter Buyskes, geboren aan den Helder den 31sten October 1794, en thans Vice-President bij het Geregtshof te 's Gravenhage.

Buyskes was Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw en sedert 1827 Lid van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.

Zie C. van der Aa, Geschied. van den Oorl. van 1793-1802, D. VII. bl. 428-436; Stuart, Jaarb. van het Koningr. der Nederl. 1818, St. I. bl. 339 en 340. 1819, St. II. bl. 33; Biogr. Nation.; Algem. Konst- en Letterbode 1827, D. II. bl. 137, 1838, D. II. bl. 217; van Kampen, de Nederl. buiten Europa, D. III. bl. 518, 519, 427-530; Gal. Hist. des Contemp.; Q.M.R. Ver-Heull, Herinn. van eene reis naar de O.I., D. II. bl. 155-175, 178, 232, 243-245; 's Gravenhaagsche Stads-Alm. 1839, bl. 62 en 63; Teenstra, Nederl. Overz. Bezitt., bl. 613 en 614; de Jonge, Nederl. Zeew., D. VI. St. II. bl. 19-417, 459, 523, 531, 563, 568, 583, 690, 612.