Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Paulus Buis]

BUIS (Paulus), of eigenlijk Buys, Heer van Vliet en Kapelle, geboren te Amersfoort in 1531, uit een aanzienlijk geslacht, was, na Parijs en meer andere beroemde Hoogescholen bezocht te hebben, tot Meester in de beide Regten bevorderd; verscheen gedurende eenige jaren als Advokaat in de Pleitzaal, en werd vervolgens in het jaar 1566, Pensionaris der stad Leiden, en wegens zijne groote kunde en bekwaamheid, tot de gewigtigste Staatszaken gebruikt; zoo in het doen van bezendingen, als in de handelingen met Prins Willem I, van wien hij een der getrouwste en gemeenzaamste vrienden was. Ten jare 1569, toen de onlusten met Engeland op het hoogst, en dit, zoowel als het vorderen van de tienden penning, de gemeente gaande maakten, werd het klagen over Alva's strenge regering algemeen. Oranje, die zich destijds in Duitschland bevond, kreeg ook in het geheim, kennis van den toestand der zaken hier te Lande, door Buis, die van de dagvaart te Brussel terugkeerende, zijne medegemagtigden vooruit liet reizen, voorwendende nog iets in Braband te doen te hebben, en over nacht en dag naar Dillenburg toog, waar hij zich slechts een etmaal bij den Prins ophield, zoodat hij niet meer dan drie dagen na de andere gemagtigden in Holland terug was. Na gedurende de gevangenis van 's Lands Advokaat Mr. Jacob van den Einde en bij afwezigheid van den Pensionaris van Dordrecht, Mr. Peter Cornet, somtijds de dagvaart te hebben waargenomen, werd Buis, toen men, na het uitbarsten van den oorlog in Holland, Alva niet meer behoefde te ontzien, tot 's Lands Advokaat aangesteld. Hij had, sedert zijne reize naar Dillenburg, met medeweten van Adriaan van Swieten en Jakob Kopier, Heer van Kalslagen, gedurig heimelijke verstandhouding met Oranje; waartoe men somtijds in stilte te Alphen bijeen kwam, op een huis van Kopier. Het was ook voornamelijk door zijn beleid dat Leiden in 1572 aan 's Prinsen zijde overging. Toen in het jaar 1573 Prins Willem I eenen raad nevens zich aanstelde, uit negen Leden en twee Secretarissen bestaande, om de zaken van Staat en Oorlog, zoowel te water als te Lande, te helpen besturen, was Buis daar een Lid van. In 1574 gebruikte hem de Prins tot eene gewigtige zending aan de Staten van Holland, ten einde het geëischte bedrag van gelden te verkrijgen tot voortzetting van den oorlog. Men werd het eens 30000 gulden 's maands te geven in de plaats van de 45000 gulden door den Prins gevraagd, die eerst zijn eisch geheel kon vervuld zien, nadat hij de Staten met zijn vertrek gedreigd had. In 1575 werd hij afgevaardigd naar de Vredehandeling te Breda en gelast om met den Prins en anderen te beraadslagen, wegens het verzoek van bijstand aan vreemde Mogendheden, zonder de Landen van den Koning te scheiden. Nog in het zelfde jaar werd Buis, benevens Philips van Marnix,

Heer van St. Aldegonde en François Maelson, als Gezanten naar Engeland gezonden, met last om aan Koningin Elizabeth, onder zekere nader te beramen voorwaarden, de oppermagt over Holland en Zeeland aan te bieden. In het volgende jaar werd Buis mede tot de Gentsche Vredehandeling afgevaardigd en in 1577 met Adriaan d'Orgnies, Heer van Willerval en Dr. Andries Gaill van wege de Staten-Generaal naar den Prins gezonden, om zijnen raad te hooren over zekere artikelen van het accoord met Don Juan, dat de Staten van Holland en Zeeland weigerden te onderteekenen. Buis had in last den Prins te verzoeken, zich met het advies der Staten-Generaal te vereenigen, indien deze meenden dat het Vaderland er mede gediend was. Hij geloofde echter dat het accoord zoo goed als gesloten was, maar, dat men slechts het gevoelen van den Prins verlangde, om op hem den haat van Don Juan en de schuld van het verbreken des Vredes te werpen. Voorts werd Buis in dit zelfde jaar door den Prins van Oranje aan Maximiliaan van Hennin, Heer van Bossu, en de Staten van Utrecht gezonden, om te handelen over de Satisfactie en wist met zijn gewoon beleid deze zaak in orde en Utrecht onder het stadhouderschap van Oranje te brengen; later had hij een zeer groot deel aan het sluiten van de Unie van Utrecht. Hij teekende niet alleen de contracten der Unie, maar toen er, ten jare 1579, te Utrecht eene vergadering werd opgerigt, die magt kreeg, om op voorvallende zaken te besluiten en over gewigtige de Bondgenooten beschrijven moest, ingevolge het XIXde art. der gesloten vereeniging, van welke vergadering Graaf Jan van Nassau, bij zijns broeders afwezen het hoofd was, werd Buis Lid van den Raad, welke Graaf Jan werd toegevoegd.

Later werkte hij tot de opdragt van de Graaflijkheid aan Willem I. Hij bekleedde met Rutger van den Boetzelaar en François Maelson de Commissie naar de Hollandsche steden om de Acte van opdragt te doen teekenen. Kort na het noodlottig sneven van Willem I, in 1584, en terwijl het zich in Holland schikte tot den handel met Frankrijk, legde Buis, wien dezen handel zeer tegenstond, zijne dienst neder. In het volgende jaar ging hij over in de bijzondere dienst van de Staten van Utrecht en van hunnentwege naar Engeland, werwaarts hij vroeger met den beroemden Johan van der Does nog een ander Gezantschap dan het straksgenoemde had waargenomen. Ten jare 1586 stelde de toenmalige Landvoogd Leicester hem aan tot Lid vau den Raad van State, ook wilde hij hem Commies maken van de door hem opgerigte Kamer van Geldmiddelen, waarvan Jakob Reingoud, een vreemdeling, Thesaurier was gemaakt. Doch Buis weigerde fier Commies onder Reingoud te zijn, Leicester in het aangezigt zeggende: ‘dat hij Reingoud niet tot zijn Commies zou begeeren, zoo hij zich al bekwaam kennen mogt, tot het waarnemen van het Thesaurierschap;

zoo ver was het er van af, dat hij, als Commies, onder Reingoud zou willen dienen.’ Woorden die den Graaf en Reingoud in den krop bleven steken, en Buis eerlang zuur genoeg opbraken. Want nadat Leicester den 19den Julij van dat zelfde jaar naar 's Gravenhage was vertrokken, verzeld van den Raad van State en van dien van Geldmiddelen, was hij nog naauwelijks de poort uit, of Jacques de Potter, een Vlaming, toen Schepen te Utrecht, en zekere Commies van Leicester, Thomas Webbes genoemd, gelastten den Burgerhopman Kornelis Gijsbrechtzoon van Kuilenburg, de Burgerhoplieden bijeen te roepen, aangezien zij die iets uit last van Leicester hadden voor te dragen. Toen nu de Hoplieden bijeengekomen waren, verzochten Potter en Webbes hunne hulp om Buis in hechtenis te nemen, het welk hun, zeiden zij, door den Landvoogd gelast was. De Hoplieden, zonder zelf schriftelijk bevel te vorderen, begaven zich op staande voet naar de woning eens Oud-Burgemeesters, alwaar Buis te huis was, drongen met veel rumoer in zijne slaapkamer, waar hij nog te bed lag, deden hem opstaan, verzegelden zijne papieren in eenen koffer en bragten het op hunne kamer; daarna op het Hof, in bewaring van den Graaf van Nieuwenaar, die Bevelhebber der stad was. Buis werd ook eerst naar de gemelde kamer, doch drie of vier uren later naar de Stadswijnkelder gebragt. Hier werd hij, tot op den 15den Augustus, door burgers bewaard. Toen bragt men hem op Hazenberg, de stadsgevangenis, waar hij zat tot op den 8sten November, wanneer hem vergund werd, ten huize van den Onderschout op den Plompentoren gevangenis te houden, onder borgtogt van 25000 guldens, te verbeuren zoo hij ontvlugtte. Het geweldadig vatten van Buis werd middelerwijl in Holland zoo euvel opgenomen, dat Leicester niet bekennen durfde, ja zelfs ronduit loochende, dat hij er last toe gegeven had. De bloedverwanten van Buis drongen diensvolgens bij den Landvoogd om ontslag, doch hij hield hen op den tuil. De Staten van Holland zelven zochten hem te bewegen, om Buis teregt te doen stellen, maar het baatte even weinig. Want ofschoon Buis, naar veler oordeel, Leicester in het eerst veel te veel had ingewilligd, en hem naderhand slechts scheen tegengevallen te zijn, omdat hij in alles geen doen en laten bij hem was; had hij echter, meende men, te veel aan de Landen en zelfs aan den Landvoogd verdiend, om zonder reden dus mishandeld te worden. Doch de haat van Reingoud, die Leicester de ooren vol argwaan blies, deed hem, dacht men, deze onbehoorlijke handeling ondergaan. Hij zat tot in het begin des volgenden jaars, toen de Onderschout hem ter sluik ontsloeg, op aanschrijving van Hun Hoog Mogenden, bij welken zijne familie voor 25000 gulden borg gebleven was, dat hij, des vermaand, altoos in regte verschijnen zou.

Buis had voorheen, gelijk wij gezien hebben, de hoogste ambten in Holland bekleed. Als Advokaat van dat gewest was hij

Groot-Zegelbewaarder, President in de vergadering van Holland en Zeeland, in naam des Prinsen van Oranje, Raad van Graaf Jan van Nassau en Curator van de Hoogeschool te Leiden. Hij overleed op zijn huis te Vliet, tusschen IJsselstein en Vianen, in het jaar 1594. Niettegenstaande zijne groote bekwaamheden, moet hij een vriend van goeden sier en wereldsche genoegens zijn geweest; ten minste Graaf Jan van Nassau schrijft van Buis, dat hij liever met een glas wijn, dan met zulke zaken (de zaken omtrent het Bisdom Munster) te doen had. Van losheid van zeden wordt hij ook door andere zijner tijdgenooten, onder anderen door Albada, beschuldigd. Kluit noemt hem een groot man, en hij mag dit, in spijt van zijne gebreken, waarlijk genoemd worden, als iemand in wien Vaderland en Oranje een getrouw vriend en helper vonden. Dikwijls was hij door den Koning van Denemarken en andere Vorsten genoodigd, om in hunne dienst te komen, doch overtuigd dat het Vaderland in die zorgelijke tijd zijne dienst behoefde, stelde hij voordeel en gemak aan pligt achter. Zijn roem als geleerde is ook buiten tegenspraak. Zijn afbeeldsel komt voor in de Effigies bij van der Aa; alsmede door Jacobus Houbraken in het koper gebragt, in Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VII. bl. 16 en door J.F.C. Reckleben op staal in Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II. St. V, in welk werk mede het facsimile zijner handteekening voorkomt.

Zie Bor, Nederl. Oorl., B. V. bl. 289 (208), B. VI. bl. 450 (330), B. VIII. bl. 597 (88), 641 (118), 661 (132), B. IX. bl. 719 (174), B. X. bl. 792 (226), 802 (233), B. XIII. bl. 21 (31). B. XIX. bl. 482 (23), 495 (32), B. XX. bl. 635 (63), B. XXI. bl. 722 (31), 725 (34), B. XXII. bl. 889 (26), 890 (27), B. XXXI. bl. 806 (24); van Meteren, Nederl. Hist., D. IV. bl. 224, 277, D. V. bl. 23; van Reyd, Nederl. Oorl., bl. 80; Pers, Ontst. Leeuw, bl. 162; Hooft, Verv. der Nederl. Hist., bl. 16, 37, 163, 165, 225; de Groot, Nederl Jaarb., bl. 117; van Loon, Nederl. Historip., D. I. bl. 351; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb., B. bl. 448; (Beaufort), Leven van Willem I, D. II. bl. 153, 155, 558, 600. D. III. bl. 48, 442, 593; Burman, Traject. Erud., pag. 56-58; Tegenw. Staat der Vereen. Nederl., D. IV. bl. 141, D. XII. bl. 18, 41, 172; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VI. bl. 202, 306, 307, 366, 376, 399, D. VII. bl. 29, 79 noot 4. 83, 109, 110, 268, 512, 518, 519, D. VIII. bl. 50, 90-97, 115, 120, 157, 159-164, 215; Kok, Vaderl. Woordenb.; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Kluit, Holl. Staatsreg., D. II. bl. 144-156; Scheltema, Staatk. Nederl., D. I. bl. 203-205; Algem. Woordenb. der Zamenl.; Siegenbeek, Geschied. der Leids. Hooges., D. II. T en B. bl. 5 en 6; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. VI. bl. 114, 134, 145, D. VII. bl. 75, 90, 94, 117; Groen van Prinsterer, Archives de la Maison d'Orange, Tom. III. pag. 333, Tom. V. pag. 93, 618; Tom. VI. pag. 9, (waar een brief van hem voorkomt), Tom. VII. pag. 356, Tom. VIII. pag. 433; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II. St. VII. bl. 80, 81, 181, 185, 289, 300.