Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Guido de Bres]

BRES (Guido de), geboren te Bergen in Henegouwen, en van beroep een glasschilder, was in zijne vroege jeugd met hooge ingenomenheid voor de Roomsch Katholijke geloofsleer vervuld, doch naauwelijks viel hem een Bijbel in de handen of hij begon dien te onderzoeken, hechtte zich weldra met geheel zijn hart aan de leer der Hervorming en trachtte zoo veel in hem was zijne betrekkingen en vrienden tot eenen vromen wandel en tot het onderzoeken der H. Schrift op te wekken. Zich genoodzaakt ziende, het Vaderland te ontwijken, ten einde de vervolging te ontgaan, begaf hij zich naar Engeland, waar hij gelegenheid vond om zijne kennis uit te breiden en zich in zijn geloof te versterken. Nu besloot hij zich geheel aan de verkondiging van het Euangelie te wijden. Te dien einde reisde hij naar het Vaderland terug, waar de hitte der vervolging toen eenigzins verminderd was. Eerst trok hij het land rond predikende het Evangelie, eenvoudig maar hartelijk, overal, waar hij toehoorders vond. Daarna vestigde hij zich te Rijssel, waar de Hervorming een aanzienlijk aantal vrienden had, die, in weerwil van alle gevaren, in het geheim bijeen kwamen. Hij vond aldaar eene belangrijke werkkring, maar geraakte er ook in strijd met de Doopsgezinden, destijds door het vooroordeel veelal Wederdoopers genoemd, tegen welke hij een werkje schreef dat eerst na zijne dood, in het licht kwam, onder den titel:

De Wortel, den Oorspronck ende het fondament der Wederdooperen of de Herdooperen van onzen tijt. 1570.

Toen in 1550 Filips II tot Heer der Nederlanden was gehuldigd en de vervolging tegen de Hervormden op nieuw begon te woeden, was Rijssel een der eerste gemeenten, welke den haat der Spanjaarden moesten bezuren. De Bres ontweek nu het gevaar te Gent, waar hij een werkje schreef ter versterking van zijne medebelijders getiteld:

Staf des Geloofs.

Na zich vervolgens te Lausanne en te Geneve meer in de wetenschappen geoefend te hebben, keerde hij naar het Vaderland terug, waar hij beurtelings de gemeente van Doornik, Rijssel en Valencyn bezocht, ja, alle gemeenten in Vlaanderen vertroostte. Door het toenemen der vervolging zich genoodzaakt ziende ten derde male te wijken, beijverde hij zich ten nutte der Protestanten in Frankrijk, bijzonder te Amiens en te Montdidier, en schreef omtrent dezen tijd de Nederlandsche Geloofsbelijdenis, zoo als zij nog achter de Psalmberijming der Hervormden gevonden wordt. Dit stuk in 1559 voltooid hebbende, werd door hem ter goedkeuring aan andere Hervormde Godgeleerden, zoo buiten als binnen Europa, gezonden, en wel in de eerste plaats aan Adriaan Saravia

en door tusschenkomst van dezen aan Johannes Calvinus. Laatstgemelde Godgeleerde roemde het opstel, maar raadde het te laten liggen, omdat men, zijns oordeels, zich wel kon vergenoegen met de Fransche belijdenis, welke toen zeer onlangs, nog in dat zelfde jaar, te Parijs, in eene kerkvergadering aangenomen was. De Bres liet zich dien raad welgevallen, ofschoon zijn doel met die geloofsbelijdenis een geheel ander, dan dat der Franschen met de hunnen was. 's Mans bijzonder doel was zijne godsdienstgezindte, in de Nederlanden verspreid, te zuiveren van de lasteringen der Roomschen, waarmede men haar bij het Spaansche Hof, zoo langen tijd reeds had zwart gemaakt, alsof zij grootendeels het zelfde volk waren, als voorheen de muitende Wederdoopers waren geweest. Dan in het jaar 1561 werd de Bres opgewekt door den geleerden Godfried van Wingen om het opstel aan de Emdensche Leeraren te zenden, die het met hunne volkomen goedkeuring vereerden. Vervolgens liet de Bres het opstel lezen door onderscheidene Nederlandsche Predikanten, die binnen- en buitenlands verstrooid waren, ook door de Nederlandsch Duitsche en Waalsche Predikanten te Londen en elders in Engeland. Deze allen keurden het, over het algemeen genomen, insgelijks volkomen goed, hier en daar slechts iets bijvoegende of iets wegnemende, en, zoo ter verbetering als ter beschaving, het hunne mede toebrengende. In 1562 verscheen het nu in de Fransche taal, waarin het oorspronkelijk was geschreven, in het licht; maar nog in het zelfde jaar in het Nederduitsch als Belydenisse des geloofs, ghemaeckt met een ghemein accoort door de gheloovighen, die in de Nederlanden overal verstrooit syn, ende na de suiverheit des heiligen Evangeliums onses Heeren Jezu Christi begeeren te leven. Nog in 1562 werd het, met eenen geteekenden hoogst merkwaardigen brief, aan den Koning van Spanje gezonden. In een algemeene Synode, te Antwerpen, gehouden in het jaar 1566, overzag men de geloofsbelijdenis met alle naauwkeurigheid, veranderde hier en daar, iets niet zoo zeer in de zaken als wel in de woorden, en bekortte haar op deze en gene plaats, vooral in het zestiende artikel, handelende van de eeuwige verkiezing Godts. Vervolgens werd zij aan de broederen te Geneve gezonden, met verzoek om, indien deze haar goedkeurden, haar dan ook te doen drukken, zoo als dan ook werkelijk in de Fransche taal plaats had; doch in het zelfde jaar kwam zij ook dus verbeterd en bekort uit in de Nederlandsche taal, en van dat oogenblik af aan is zij, als formulier van eenigheid, de tolk van het geloof der Nederlandsche Hervormde kerk geworden.

Dikwerf moest de Bres, opdat wij na dezen uitstap tot zijne levensbijzonderheden terugkeeren, nog van woonplaats verwisselen, en hield zich onder anderen te Sedan, waar hij eenigen tijd voor den Hertog van Bouillon predikte, en ook te Antwerpen op. Eindelijk vestigde hij, die intusschen gehuwd was, en zijnen echt met een talrijk kroost gezegend zag, zich als Predikant

der Hervormden te Valencyn, waar hij den braven Peregrin de la Grange tot ambtgenoot had. Met rijke vrucht waren deze beide mannen hier werkzaam en hun ijver werd nog meer aangevuurd, toen het jaar 1566 der Nederlandsche provinciën meer vrijheid scheen te belooven. Ook te Valencyn maakten zij zich van twee kerkgebouwen meester, en wijdden die aan de Hervormde eeredienst. Doch niet lang duurde die rust. Op bevel der Landvoogdes, rukte Filips van Noircarmes, Gouverneur van Henegouwen, met zijne krijgsbenden derwaarts, en nam de stad, hoe moedig ook verdedigd, in Maart 1567, in. Reeds den 13den van die maand werden de Gouverneur en zijne zonen met vier en dertig anderen omgebragt. De beide Predikanten waren wel in den aanvang het dreigend gevaar ontkomen, maar te Saint-Amand in handen hunner vervolgers gevallen, werden zij met ketenen beladen naar Valencyn gevoerd, en de Bres, den 31sten Mei 1567, door ophanging van het leven beroofd.

Zie Historie der Martelaren, bl. 422-434; Brandt, Hist. der Reform. D. I. bl. 253, 254, 371, 448, en 449; W. te Water, Tweede eeuwget. van de Geloofsbel. der Geref. kerken van Nederl.; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. VI. bl. 209; van Abkoude Naamr. van Nederd. Boeken; 's Gravezande, tweede Eeuwged. der Middelb. vrijh. bl. 30, 90, 91; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Kok, Vaderl. Woordenb.; Ypeij en Dermont, Geschied. der Nederl. Herv. Kerk, D. I. bl. 206, 304, 323, 326, 444-450; Jaarb. der Doopsgez. 1838 en 1839 bl. 127; Glasius, Godgel. Nederl.