Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Antoinette de Bourignon]

BOURIGNON (Antoinette de), dochter van Jean de Bourignon en van Marguerite Bockwarth, geboren den 13den Januarij 1616 te Rijssel, waar haar vader koopman was, was bij hare komst in de wereld zulk een afschuwelijk leelijk schepseltje, dat hare nabestaanden in overweging namen om haar als een monster te smoren. Zij had echter eenen uitnemenden geest, zoodat zij reeds in hare teedere kindschheid dikwijls plag te vragen, waar het land der Christenen was: want zij geloofde niet onder Christenen te wonen, doordien zij bespeurde, dat men niet overeenkomstig de voorschriften van den Zaligmaker leefde. Aan zich zelve overgelaten, kon zij uren achtereen in eenzaamheid besteden met het lezen van Godsdienstige werken en de Geschiedenis der eerste Christenen. Dit lezen verhitte hare vurige verbeelding. Zij had gezigten, verrukkingen, en waande zich geroepen te zijn om de Geest des Evangelisch te herstellen. Op haar twintigste jaar wilde men

haar uithuwelijken, doch zij zeide door eene hoogere beweging daarvan teruggehouden te worden. Mogelijk werkte ook wel het voorbeeld van haren vader, die hare moeder niet wel behandelde, mede, om haar een afkeer voor het huwelijk te doen krijgen. Zij werd evenwel aan eenen koopman verloofd, maar toen alles tot het voltrekken van haren echt gereed was, nam zij op Paaschdag 1636 in mans gewaad de vlugt; doch te Boesècles, een dorp in Henegouwen, herkend en aangehouden zijnde, trok de Pastoor der plaats zich harer aan en gaf er den Aartsbisschop van Kameryk kennis van. Deze wist haar te bewegen tot hare ouders terug te keeren, doch raadde hen haar niet tot het huwelijk te dwingen. Daar haar vader evenwel zijne belofte niet hield en haar anderwerf met huwelijksvoorstellen lastig viel, poogde zij het nogmaals door de vlugt te ontkomen, en wisselde daar over met haren Biechtvader onderscheidene schriften, die naderhand onder den titel van Beroepinge Gods en Weigering der menschen gedrukt zijn. Zij verliet derhalve in 1639 andermaal het ouderlijke huis, begaf zich naar Mans en erlangde van den Aartsbisschop de vrijheid, om, benevens eenige andere jonge jufvrouwen van hare denkwijze, eene soort van genootschap te vormen. Te dien einde huurde zij een huis te Blaton, niet ver van Doornik, waarin zij zich gezamenlijk vestigden. Dan spoedig herriep de Aartsbisschop de haar gegevene vrijheid; waarop Antoinette zich naar het Luiksche begaf, van waar zij echter na korte tijd naar Vlaanderen ging. Hier leefde zij gedurende eenige jaren in de grootste eenvoudigheid en afzondering, ten laatste keerde zij naar Rijssel terug en bleef aldaar tot aan de dood van hare moeder, en vervolgens ook nog eenige tijd bij haren vader; waarna zij haar voorgaand eenzaam en afgezonderd leven weder hervatte. Na het overlijden van haren vader wilde zij voor altoos afstand doen van zijn erfgoed, dat vrij aanzienlijk was, doch zij veranderde van besluit, en de nalatenschap van hare ouderen groeide onder haar bestuur aanmerkelijk aan.

In het jaar 1653 werd zij bestierdster van het Gasthuis van Onze Lieve Vrouw der Zeven Weeën te Rijssel, en vijf jaren daarna Augustijner Non. Zij verbleef in het gezegde gesticht tot in 1662, toen de haar toevertrouwden van tooverij beschuldigd werden, en zij zelve daarvan verdacht werd gehouden. Zij zuiverde zich wel ten volle; doch aan vele vervolgingen blootstaande, begaf zij zich naar Braband en verliet tevens de Augustijner orde. Nu hield zij zich vier jaren lang dan te Gent, dan weder te Mechelen op, en kwam in het jaar 1667 te Amsterdam, waar zij, zoo door hare schriften, als door het bezoek, dat zij van geleerden van onderscheidene gezindten bekwam, eenige vermaardheid verkreeg. Inmiddels had een harer beste vrienden Christiaan de Cort, met wien zij te Mechelen was in kennis geraakt, het Holsteinsche eiland Nordstrandt gekocht, om er zich met zijne vrienden te onthouden en deze liet bij zijn sterven, den 12den November 1669, alle zijne goederen aan Antoinette, die zich in 1671 derwaarts begaf en

er eene eigen boekdrukkerij oprigtte, waarop zij hare werken in het Fransch, Hoog- en Nederduitsch deed drukken. Doch vele Luthersche Predikanten te Tongeren, Sleeswijk, Husum en Flensburg schepten geen behagen in hare onderneming, waarom haar het verder drukken en verspreiden van hare werken verboden werd.

In December 1673 begaf zij zich naar Flensburg, waar zij echter niet lang verbleef; want het gemeen tegen haar opgeruid zijnde, maakte haar uit voor eene Tooverkol, en het zou erg met haar afgeloopen zijn. indien zij niet door in stilte de stad te verlaten, het gevaar was ontweken, Vervolgens zocht zij eene schuilplaats te Tonningen, Sleeswijk, Husum en elders, doch vond die nergens en werd van plaats tot plaats zoodanig vervolgd, dat zij ten laatste genoodzaakt werd het Holsteinsche te verlaten en de wijk naar Hamburg te nemen, waar zij echter ook niet lang veilig was: want zoodra was het niet bekend, dat Antoinette de Bourignon in die stad was, of men zocht haar te vatten, hetwelk zij te goeder ure door eene tijdige vlugt voorkwam. Na zich eenige dagen verborgen te hebben gehouden, week zij naar Oost-Friesland, waar zij door den Baron van Lutzburg in bescherming werd genomen. Hier gelukte het haar Bestuurderes van een Godshuis te worden, aan welks welzijn zij alle hare zorgen en vernuft, doch geenszins hare beurs, toewijdde. De ongestoorde rust, welke zij hier genoot, was echter van geen langen duur; zij werd op nieuw van sommige heethoofdige Lutherschen vervolgd, zoodat zij in 1680 besloot de wijk naar Holland te nemen, doch op deze reis werd zij ongesteld en overleed te Franeker, den 30sten October van het genoemde jaar.

De rampspoeden en wederwaardigheden, welke haar in Duitschland troffen, verhinderde niet, dat zij eene menigte boeken schreef, en door den druk gemeen maakte, met inzigt, om hare zonderlinge gevoelens wereldkundig te maken, en, ware het mogelijk, aanhangelingen te lokken.

Pierre Poiret, een van de voornaamste navolgers van Antoinette, heeft de aaneengeschakelde hersenschimmige denkbeelden van haar op eene kunstige wijze weten te rangschikken, en daaraan de gedaante van een geregeld zamenstel gegeven; in zijn uitvoerig werk l'Oeconomie Divine ou Système Universel etc., in 7 deelen 8^o en vervolgens ook in 1686 in het Latijn, in 2 lijvige deelen 4^o, te Amsterdam gedrukt.

De karakterschets van deze vrouw levert geen zeer bevallig tafereel op. Zij was grillig en knorrig van humeur, daarbij verbazend oploopend en wraakzuchtig ten aanzien van hen, die haar beleedigd hadden; ook was zij eene onverzoenlijke vijandin van die, welke haar leerstelsel aanrandden, en het ongerijmde daarvan aan den dag bragten. Ofschoon zij ruime middelen bezat, schonk zij zelden iets aan de armen, voorgevende, dat zij geene ware armen ontmoette, en dat zij vreesde, dat men misbruik zou maken van hetgene zij gaf.

Hare werken zijn in ruim 20 deelen in het Fransch in 12^o gedrukt; ook bestaat er eene uitgave van in het Hoogduitsch, alsmede in het Engelsch en het Schotsch, terwijl hare ongerijmde leerstelsels in het laatste rijk vrij wat begunstigers vonden. In 1686 kwamen hare schriften in 19 stukken in 8^o in het Nederduitsch in het licht. Vooraf gaat

Het Leven van Juffrouw Antoinette Bourignon, waarin begrepen is eene verdediging van hare persoon en leer; haar innerlyk Leven door haar zelve geschreven; haar uiterlyk Leven, mede door haar zelve opgesteld, en haar gehele Leven, van hare geboorte af hervat en tot hare dood vervolgd door iemand van hare kennis.

Voorts bestaan hare werken uit:

De roeping Gods, en Weigering der menschen, zijnde het eerste harer werken, en bij wijze van brieven aan haren Biechtvader geschreven.

Het licht schijnende in de duisternisse, verdeeld in 4 deelen en mede geschreven bij wijze van brieven.

Het Graf der valsche Theologie, uitgeroeit door de ware, komende van den H. Geest, begrepen in 4 deelen.

Advertissement tegen de Quakers, zijnde eene verdedigende verhandeling tegen een geschrift, door die sekte tegen haar gemaakt.

Verhandeling van de vaste of ware deugt, in twee deelen.

Het Licht der Wereldt, 3 deelen.

De Akademie der Godgeleerden, 3 deelen.

Het Getuigenis der Waarheit, zijnde een verdedigschrift tegen twee geschriften van Hervormde schrijvers.

De Toetsteen, een verweerschrift tegen eenen van de Luthersche kerk.

De verblindheit der hedendaagsche menschen, een verdedigende Verhandeling tegen eenige Doopsgezinden.

De Antichrist ontdekt, 3 deelen.

De nieuwe Hemel en de nieuwe Aarde.

De heilige Verrekijker, inzonderheid gerigt tegen de Cartesiaansche Philosophie.

De laatste barmhertigheit van Godt.

De vernieuwing van den Evangelischen Geest, 3 deelen.

Heilzame Raadgevingen, aan alle soorten van menschen en over allerlei stoffen, 2 deelen.

De stenen van het nieuwe Jerusalem.

Getuigenis der Waarheit, 2e deel tegen de Luthersche Geestelijken in Holstein.

De vervolging der Regtvaardigen, zijnde eenige brieven, door haar geschreven, bij gelegenheid van allerlei vervolgingen, op alle plaatsen en in alle tijden haar aangedaan.

De Morgenster, handelende van den staat der Schepping, den wederopregting en de middelen ter zaligheid.

De verblindheit der hedendaagsche menschen, 2e deel.

De Roeping Gods en de Weigering der menschen, 2e deel.

Verwarring der werklieden van Babel.

Vele schriften zijn er tegen Antoinette Bourignon in het licht gekomen; als, van Petrus Serarius en Benjamin Furly, nevens andere Kwakers te Amsterdam; van Johannes Berkendal, eenen Smid der Hervormde Gemeente te Altona, in Holstein; van Petrus Yvo, voorstander der Labadisten te Altona; van M. Georg Hendrik Burchard, tegen wien Antoinette den voornoemden Toetsteen geschreven heeft; van Wolfgang Ouwe, en meer anderen. Onder hare voornaamste aanhangers was den meergenoemden Pierre Poiret; die onder andere schriften ter harer verdediging het oordeel door Veit Ludwich von Seckendorf in de Acta Eruditorum Lipsiensium van Januarij 1686 van haar en hare leer, leven en schriften geveld, wederlegd heeft in een boekje genaamd: Monitus necessarius ad Acta Eruditorum Lipsiensia an. 1686 mense Jan. Spectans, et Compilatorem articuli illorum tertii de Bourignonia ejusque operibus plus quadragies falsi convincens.

Hare beeldtenis is door Pieter van Gunst in het koper gebragt.

Zie van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb.; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Ypeij en Dermout, Geschied. der Nederl. Herv. Kerk, D. III. bl. 84, A. bl. 53 (121); Nieuwenhuis, Woordenb. van Kunst. en Wetens.; Collot d'Escury, Holland's Roem, D. I. A. bl. 251 noot; Biogr. Univers.