Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Hendrik Boie]

BOIE (Hendrik), zoon van Heinrich Christian Boie, Staatsraad van den Koning van Denemarken, Landvoogd van Zuid-Ditmarssen en van Sara Helena van Hugo, werd geboren den 4 Mei 1794 te Meldorf in Zuid-Ditmarssen. Nadat hij genoegzame onderrigting verkregen had in die kundigheden, welke eenen jongeling voorbereiden, om met vrucht een meer uitgebreid onderwijs te genieten, werd hij op de Meldorffer school besteed, waar hij tot in 1806 verbleef. Toen hem echter in dat zelfde jaar zijn vader door den dood ontrukt werd, besloot zijne moeder, de verdere opvoeding van haren zoon aan het beroemde Atstadter lyceum te Hannover te laten voltooijen.

Als kind reeds bespeurde men in Boie eenen heerschenden trek tot de beschouwing der schoone natuur. Terwijl zijne kleine gezellen zich in de luidruchtige spelen der jeugd verlustigden, had hij zich vaak zijdelings afgezonderd, en kon de kunstige web eener spin, de glanzige vleugel eens vlinders, de snelle vlugt of het liefelijk gekweel van eenen vogel zijne geheele aandacht boeijen en hem de kinderlijke spelen doen vergeten. Als jongeling kende hij geen grooter vermaak, dan de oefening der jagt, waardoor hij zich in de gelegenheid zag, bij de aangenaamste uitspanning, tevens de doeltreffendste stof te verschaffen tot zijne geliefkoosde studie der natuur en hare voortbrengselen.

De hem alzoo aangeboren lust tot de Natuurlijke historie deed hem aanvankelijk het plan opvatten, zich aan het jagt- en boschwezen toe te wijden; door de dood zijns vaders, die zijn gezin in eenen bekrompen toestand achterliet, zag hij zich echter genoodzaakt, uit te zien naar eene loopbaan, welke, bij een deftig beroep, hem te eeniger tijd tevens een behoorlijk bestaan kon aanbieden, en daar de studie der Regten hem in zijne omstandigheden de beste vooruitzigten scheen te kunnen opleveren, begaf hij zich in 1812 naar de Hoogeschool te Kiel om zich in die wetenschap te oefenen, en legde zich, ondanks de voorkeur, die hij altijd aan de natuurkundige wetenschappen bleef toedragen, met zoo

veel ijver op de studie van het Regt toe, dat hij daarin groote vorleringen maakte, en weldra beloofde een uitmuntend Regtsgeleerde te zullen worden; terwijl hij zich in zijne vrije uren grootendeels met zijne geliefkoosde oefeningen der natuurlijke historie, en voorts met de geschiedenissen van landen en volken, met de Fransche, Hoogduitsche en Engelsche litteratuur, onledig hield.

In 1814 begaf hij zich ter voortzetting zijner regtsgeleerde studiën naar de Hoogeschool te Göttingen. De tijd, die hij aldaar doorbragt was gekenmerkt door den zelfden ijver voor de studie in de regten als in zijn lievelingsvak, en deze laatste vond geen gering voedsel in den omgang met den beroemden Hoogleeraar Blumenbach. Van Göttingen begaf hij zich, in den hertst van 1815, naar Heidelberg, waar hij zijne regtsgeleerde studiën ten einde bragt en, toen hij in het najaar van 1817 door het Oppergerigt te Gluckstadt geëxamineerd werd, gaf hij de bewijzen van zulk eene grondige en uitgebreide regtskennis, dat men hem tot de vervulling van elke regterlijke bediening bekwaam verklaarde en hij met de loffelijkste getuigenissen huiswaarts keerde. Wat hij, bij het verlaten van Göttingen, in den geleerden Blumenbach verloren had, vond hij te Heidelberg in den beroemden Hoogleeraar Tiedemann terug, wiens lessen over de dierkunde, hij steeds met de grootste vlijt en aandacht bijwoonde, en het was deze, die aan Boie's gestadige worsteling tusschen neiging en pligt een einde maakte, en hem in de gelegenheid stelde, om beide met elkander te vereenigen, door hem de opengevallen plaats van Conservator bij het Zoölogisch kabinet te Heidelberg te bezorgen. Twee jaren lang bekleedde Boie, met den meesten lof en tot groot nut van zich zelve deze betrekking, tot dat hij in 1821 naar Leiden werd beroepen, om aldaar, onder den titel van Conservator, onzen landgenoot Coenraad Jacob Temminck, bij de vestiging van het Museum van Natuurlijke Historie, behulpzaam te zijn, met de toezegging tevens, dat hij weldra zou worden belast met de in Boie's oog, zoo benijdenswaardige taak eener wetenschappelijke reize op kosten en ten behoeve van het Nederlandsche Gouvernement. Na dat nu de hoogst verdienstelijke Henricus Kuhl, mede met het doen eener dergelijke wetenschappelijke reis, belast, in 1821 overleden was, werd Boie bestemd om diens opvolger te zijn. Alvorens echter derwaarts te vertrekken, maakte hij van de hem overschietende tusschentijd gebruik om Frankrijks hoofdstad, met hare uitgebreide verzamelingen van natuurvoortbrengselen en uitmuntende geleerden, te leeren kennen. Genoegzaam vier maanden bragt hij aldaar in gedurige werkzaamheid door. In December 1825 scheepte hij zich, vergezelschapt van Dr. Henrieus Christianus Macklott, den Preparateur Salomon Muller en den Teekenaar Petrus van Oordt, op het brikschip Dykzigt in, dat te Hellevoetsluis zeilree lag en den 31sten dier maand het anker ligtte en koers zette naar de Kaap de Goede Hoop, waar het niet voor de maand Maart 1826

aankwam na eenen moeijelijken togt, op welken onze reizigers met zware en aanhoudende stormen te kampen hadden, waardoor zij aan boord zeer wemig gelegenheid vonden tot het verzamelen van voorwerpen. De korte tijd echter, welke de Natuurkundige Commissie aan de Kaap de Goede Hoop doorbragt, was toereikend tot het bijeen verzamelen van eene aanzienlijke hoeveelheid voorwerpen, zoowel uit het dieren- als het delfstoffenrijk, genoegzaam om vijf groote kisten daarmede te vullen en die naar Leiden over te zenden. Na een verblijf van vijftien dagen aan Afrika's Zuidelijken uithoek, gingen de reizigers op nieuw scheep en landden den 6den Junij 1826 gezond op Java aan. De ongunstige staat der kolonie en het gebrek aan geldmiddelen gedoogden echter toen niet, dat men der natuurkundige commissie de tot eene reize naar andere eilanden gevorderde gelden toestond, waardoor zij zich genoodzaakt zag, gedurende zeven maanden, te Buitenzorg te verblijven; doch deze werden niet in ontmoedigende werkeloosheid doorgebragt, maar aan onophoudelijke nasporingen en onderzoekingen toegewijd. Toen eindelijk de aangelegenheden der Natuurkundige Commissie zooverre geregeld waren, dat zij een bepaald reisplan kon ontwerpen, zette zij zich daartoe dadelijk in beweging en begaf zich in de maand December 1826 naar het distrikt Krawang, een der Preanger-regentschappen. Nu had Boie het toppunt zijner wenschen bereikt, nu had hij een onafzienbaar veld ter bearbeiding voor zich en nam zich voor het Museum der Natuurlijke Historie te Leiden met eenen schat van voorwerpen te verrijken. Dan naauwelijks acht maanden mogt hij daartoe werkzaam zijn, want reeds den 25sten Augustus 1827, werd hij door gal-zenuwkoortsen aangetast, die hem, den 5den September, daaraanvolgende ten grave sleepten. Hij werd in den tuin van het kasteel Buitenzorg op Java begraven, waar de voortreffelijke Hoogleeraar Reinwardt op zijne grafzerk deed uithouwen:

naturae scientiâ studiisque clarus,

omni virtute officioque ornatissimus,

ut feracis naturae thesauros exploraret

nimi generoso impetu motus,

indiam profectus est.

ubi cum animum expleret

plenisque naturae gaudiis frueretur,

impar tot laboribus tantoque mentis ardori

corpus defecit:

raptumque jam tristi fato carissimum caput

socii lugent, amici bonique omnes.

dat is, volgens 's Hoogleeraars eigen vertaling:

Grondige geleerdheid en kennis der natuur maakten hem vermaard, voortreffelijke deugden en een edel karakter beminnenswaardig. Groot verlangen, om de natuur in hare grootsche gewrochten te leeren kennen, noopte hem tot eene reis naar Indië. Hier vond hij

voldoening voor zijnen weetlust; hier genoot hij geluk en vreugde in de beschouwing van het geschapene; doch voor zooveel werkzaamheid en inspanning van geest was het zwakke ligchaam niet bestand: weldra werd hij door den dood aan zijnen werkkring ontrukt, diep betreurd door zijne reisgenooten, vrienden en alle braven, die hem kenden en beminden.

Ook is er in het voorportaal van het Kabinet voor Natuurlijke Historie te Leiden een gedenksteen met korte inscriptie te zijner eere.

Van hem hebben het licht gezien:

Eene beoordeeling van Temminck's Manuel d'ornithologie, ou tableau systématique des Oiseaux, qui se trourent en Europe, Paris 1815 in de Heidelberger Jahrbücher der Litteratur, jahr 1816 N^o. 25 u. 26.

Eene Verhandeling over de Anas Spectabilis van Fabricius, geplaatst in de Annalen van het Wetterauer genootschap.

Eene beoordeeling van het prachtwerk der door Spix in Brazilië nieuw ontdekte amphibiën, in de Isis 1826. D. I. bl. 118.

Eene verhandeling over eene schoone verzameling Amphibiën, door den Heer Cock Blomholf van Japan medegebragt, medegedeeld in de Bijdragen tot de Natuurkundige Wetenschappen D. II. N^o. 2. bl. 243.

Hij bezorgde mede de uitgave van het uitvoerig dagboek, door zijnen broeder, in het jaar 1817, op dieus reize door Noorwegen, gehouden, hoofdzakelijk aan de kennis der Ornithologie toegewijd en ten titel voerende: Tagebuch gehalten auf einer Reise durch Norwegen, im jahre 1817, von F. Boie, Schleswig 1823.

Deze weinige, maar wel doorwrochte veelbeteekenende geschriften, de zeer uitgebreide en hoogst belangrijke briefwissclingen, welke hij met de voornaamste Natuurkundigen steeds levendig hield, en niet minder de menigvuldige geleerden van allerlei oorden, welke, door den rijkdom van het Nederlandsche Museum uitgelokt, het aanhoudend kwamen bezoeken, en die hij steeds met de meeste minzaamheid begeleidde, gaven aan Boie's verdiensten eene bekendheid, waarvan hij, in meer dan één opzigt, de gevolgen ondervond. Reeds in 1821 was hem vanwege de Akademie te Heidelberg den graad van Doctor in de Wijsbegeerte, honoris causa, opgedragen, en hij verkreeg achtervolgens het Lidmaatschap van onderscherdene geleerde Maatschappijen: als van de Wetterauer-Maatschappij voor de Natuuckunde, van het Senkenbergsche Genootschap der Natuuronderzoekers te Frankfort, van dat ter Bevordering der Natuurkunde te Marburg, van het genootschap ter bevordering van Natuurkundige Wetenschappen te Groningen, van dat van Bosch en Jagtkunde te Dreiszigacker enz

Men treft zijne beeldtenis, gegraveerd door W. Nieuwhoff, aan, voor de Levensschets van Hendrik Boie en hulde aan zijne deugden en verdiensten door J.A. Susanna. Amst. 1834.

Zie, behalve dat werk, hetwelk wij hier hoofdzakelijk gevolgd zijn; Algem, Konst- en Letterbode voor 1828, D. I. bl. 33 en 34.