Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Petrus Johannes Beronicius]

BERONICIUS (Petrus Johannes), een onvergelijkelijk dichter, maar zeer slordig van leven en zeden, woonde in het laatst der zeventiende eeuw te Middelburg. Zijne kennis was grootelijks te verwonderen. Hij sprak de Fransche, Engelsche en Italiaansche talen meesterlijk. De Latijnsche taal sprak hij zoo vlug, dat Johan Frederik Gronovins zwarigheid maakte daarin met hem, in gesprek te komen. De Grieksche taal verstond hij insgelijks als een geboren Griek. Op zekeren tijd met Johan Frederik Gymnich, destijds Hoogleeraar in de Grieksche taal te Duisburg, die den roem had er zeer ervaren in te zijn, in deze taal redenerende, nam bij Beronicius ten laatste zijne gewone onbescholtheid de overhand; en hij maakte een einde aan hun gesprek met de woorden: ‘Het verveelt mij langer in het Grieksch met u te praten, want waarachtig mijne leerlingen, die het slechts een jaar bij mij geleerd hebben, zouden het beter spreken dan gij.’ Horatius, Virgilius, Juvenalis, een groot gedeelte van Cicero, beide de Pliniussen, Homerus, nevens eenige blijspelen van Aristophanes, kende hij van buiten; ook sprak hij zeer oordeelkundig over bijna alle oude, zoo Grieksche als Latijnsche, schrijvers, en legde daarbij geen minder juistheid van verstand en fijnheid van gevoel, dan een stalen geheugen aan den dag. Met de naauwkeurigste spitsvindigheid wist hij de zuivere schriften van

de onzuivere, de echte van de onechte lezingen te onderscheiden, en kende niet slechts het verschil van goede en kwade spreekwijzen, maar wist zelfs de onderscheidene eeuwen, en schrijvers, waarin en door wie zij gebruikt werden op te geven. Hij beroemde zich het Woordenboek van Ambrosius Calepinus met 800 woorden verrijkt te hebben en dikwijls de Couranten voor de vuist in Grieksche of Latijnsche verzen te hebben vertaald.

Wanneer hem de luim beving van een vers te maken, geraakte hij in eene sterke beweging, veranderde van gezigt, sidderde en beefde, en dan sprak hij de verzen zoo schielijk en rad uit, dat men hem niet naschrijven kon. Zijne vaardigheid om op staande voet alles wat hem voorgezegd werd in Latijnsche of Grieksche verzen over te brengen, gaat schier alle geloof te boven. Eens, in 1672, in een vrolijk gezelschap te Middelburg ingeleid, waar zich de beroemde Nederduitsche dichter Johannes Antonides van der Goes mede bevond, werd hem het door dien dichter vervaardigde grafschrift op den Zeeuwschen Kapitein de Haze voorgehouden, hetwelk aldus luidt:

Beronius las en herlas het, prees het zeer, en zeide: ‘Wat belet mij, dat ik het niet terstond in Latijnsche verzen overbreng.’ Men zag hem hierop met verwondering aan, prikkelde zijne eerzucht en liet een ongeduldig verlangen blijken, om deze vrucht van zijnen geest te aanschouwen. Hierop begonnen 's mans oogen te tintelen, zijne aderen, als het ware door dichtvuur ontsteken, te zwellen, en zijn geheele ligchaam beefde. Alvorens hij aan het werk ging, verzocht hij vrijheid om den naam van den Zee-Kapitein de Haze of de Haas, waarin de knoop van het geheele puntdicht bevat was, door eenige omschrijving te mogen verklaren, door dien de aardigheid anderzins in het Latijn niet was uit te drukken; zooals men gereed stond om hem dit in te willigen, riep hij luidkeels: ‘Daar heb ik het al gevonden; ik zal hem Dasypus noemen, want dat woord beteekent met nadruk een dier dat ruige poten heeft, en wordt bij de Grieken voor een haas gebruikt. Kom aan, lees mij twee regels tevens voor, ik zal u die in het Latijn geven.’

Dirk Buizero, die een van het gezelschap en ook een Dichter was, begon hierop te lezen, en Beronicius zeide, hem zonder zich lang te bedenken, deze verzen op:

Zoodra de dichter deze weergalooze proef, van zijne vlugheid en geleerdheid gegeven had, ving hij aan te lagchen dat hij schudde, en stak de hand omhoog, om als het ware zijne zegepraal aan te duiden, en te roemen, dat hij de aanwezende gasten, ver boven hunne verwachting voldaan had. Het is waar, elk was van verwondering opgetogen, elk roemde zijne bekwaamheid; en Beronicius was hier over zoo uitbundig vrolijk en in zijn schik, dat hem de lust beving, om het zelfde, dat hij in het Latijn gedaan had, nu ook eens in het Grieksch te beproeven. Hij krabt hierop twee of driemalen zijn hoofd, intusschen met zijne vurige oogen op den grond starende, en zegt weldra onafgebroken hetzelfde puntdicht in Grieksche verzen op; roepende zoodra hij ten einde was: ‘daar heb je het nu ook in het Grieksch.’ Elk stond niet minder dan de eerste reis van verwondering opgetogen, en men werd niet moede om zijne welverdiende lofspraak uit te drukken. Beronicius begon toen weder te lagchen en te schertsen, vrolijk roemende dat hij hen zoo aardig bedrogen had, en zooveel meer wist dan zij zich verbeeldden, jammer is het maar, dat wij het Grieksche moeten missen, en zulks om geen andere reden, dan omdat hij het al te schielijk begon op te zeggen, eer iemand gereed kon zijn, om het na te schrijven. Het is intusschen zeker, dat de hierboven reeds genoemde Johan Frederik Gijmnich, die er tegenwoordig was, en het uitspreken van het vers met de uiterste bewondering en aandacht aanhoorde, oordeelde dat het Grieksch nog veel fraaijer dan het Latijn was.

Het leven van Beronicius was ongebonden en woest; hij was met vuile kleederen omhangen, en aan de dronkenschap overgegeven, zocht ook het gezelschap der vrolijkste en schandelijkste menschen, onder welke hij dikwijls vele dagen schuilde. Wanneer hem eens gezegd werd, dat hij wel een Hoogleeraarambt verdiende, gaf hij ten antwoord, in zulk een perdantisch leven geen behagen te scheppen; terwijl hij zich met schoorsteenvegen en scharenslijpen geneerde. Boven alle andere tijdkortingen en bezigheden, gaf het hem het meeste genoegen voor goochelaar of hansworst te spelen en het gemeene volkje te bedotten; dan was hij in zijn ware element, dan was hij wel te vreden en vrolijk, al had hij geen duit in den zak of geen kleed aan het lijf.

Zijne afkomst en zijn vaderland heeft niemand kunnen ontdekken; naar zijne geboorteplaats gevraagd zijnde, gaf hij ten antwoord:

‘Een ieder is 't huis, waar het hem welgaat.’ Intusschen is het bekend, dat hij vele jaren in Nederland, Frankrijk en Engeland omgezworven heeft. Hij werd doorgaans gehouden voor een Jezuit, of lid van eene of andere orde, die uit Frankrijk verjaagd was. Sommigen meenden dat hij uit Staats-Vlaanderen of Braband moet afkomstig geweest zijn.

Men vond hem omtrent Rotterdam voorover in eene waterplas dood liggen, waarin hij gesmoord was, zijnde naar allen schijn in dronkenschap daarin gevallen en omgekomen doordien hij geen hesef had zich om te keeren. De dichter Diederik Buisero maakte op hem het volgende grafschrift:

De naam van Beronicius is vereeuwigd door zijne Georgarchontomachia enz., of Boeren- en Overheids-strijd, en eenige andere gedichten. De Boerenstrijd, een werk dat hij voor de vuist heeft gedicht, en door eenen anderen is opgeschreven, bevat een verhaal van den aanval der Boeren op Middelburg, in het jaar 1672. P. Rabus gaf daarvan een vrije vertaling uit in 1691. In 1711 werd er eene andere doch zeer gebrekkige vertaling van uitgegeven te Vlissingen, een derde te Leiden in 1728; de eerste wordt voor de beste gehouden. In 1766 kwam, uit hoofde van de zeldzaamheid der vertaling van Rabus, een nieuwe door J.B. te Goes en Middelburg, in 8vo, te voorschijn, onder den titel: Georgarchontomachia caeterorumque ejus carminum sylvida, met de vertaling van het levensberigt door Anthony Borremans uit de Libri VI Variarum Lectinum J.B. versierd met platen van den kunstrijken S. Fokke, zoo als die van Rabus met plaatjes van Luiken voorzien is.

De spreuk van Beronicius was: Natura parvo contenta (de Natuur is met weinig te vreden).

Zie van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; Levensbes. van voorname meest Nederl. Mannen en Vrouwen, D. I. bl. 311-320; Kok, Vaderl. Woordenb; Chalmot, Biogr. Woordenb.; Collot d'Escury, Hollands Roem, D. IV. St. I. A. bl. 5 en 6; Algem. Konst.- en Letterbode voor 1849, D. I. bl. 20; De Navorscher, D. I. bl. 218, 279, 303 en 333.