Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Bernulphus]

BERNULPHUS, ARNULPHUS, WARNULPHUS of BERNOLDUS werd in het jaar 1027 op eene zeer zonderlinge wijze, de opvolger van Adelboldus, den negentienden Bisschop van Utrecht. Zoodra gemelde Adelboldus overleden was, ontstond er onder de Kapittelheeren een hevige twist over de verkiezing van eenen opvolger. Staande die oneenigheden, bevond Keizer Koenraad III zich nu te Nijmegen dan te Aken en ook wel te KEulen, doch oordeelde, ten einde den twist te doen eindigen, raadzaamst, zich, met zijne zwangere gemalin, Gisela, naar Utrecht te begeven. Doch in het dorp Oosterbeek, op de Veluwe, zijnde gekomen, overviel de Keizerin de barensnood. Sommigen verhalen, dat zij op den weg verlostte van haren zoon, naderhand Keizer Hendrik III, en dat zij benevens haar kind in het huis van den Pastoor Bernulf gebragt werd. Anderen willen, dat zij in het huis diens mans, nadat de Keizer zich reeds te Utrecht bevond, van haren zoon zou verlost zijn. Hoe het zij, dit is ten minste zeker, dat gemelde Pastoor er den Keizer de tijding van bragt, kort nadat door de twistende Kanunniken, voor deze keer, aan den Keizer de volle magt was overgelaten, om iemand, die hem goed dacht, tot de Bisschoppelijke waardigheid te verheffen. De Keizer, uitermate verheugd over de tijding, hem door Bernulf gebragt, plaatste onmiddelijk den armen Priester, door het overreiken van ring en staf, op den Bisschoppelijken zetel, zoodat Bernulf de twintigste der Utrechtsche Bisschoppen werd. Gelukkig was hij de hooge onderscheiding hem ten deel gevallen niet onwaardig; ook moet hij vroeger reeds eenig aanzien in de kerk gehad hebben, aangezien hij in het jaar 1025 op de kerkvergadering te Frankfort tegenwoordig was. Hij wordt afgschetst als iemand niet ontbloot van geleerdheid, die daarbij een gezond oordeel bezat, en zich in het regeren tamelijk wel wist te gedragen. Bernulf maakte spoedig vrede met Dirk III, Graaf van Holland, tegen wien Adelbold, gedurende zijn bestuur, geoorloogd had. Graaf Dirk, overleden zijnde, verzocht hij den Keizer, de kerk van st. Maarten aan haar regt te willen helpen, door den Hollander daaraan te doen teruggeven het huis te Merwede, Bodegraven en Zwammerdam, welke hij beweerde het Sticht te zijn ontnomen. Hij voegde daarbij: ‘wanneer zulke schelmstukken en kerkrooverijen in den aanvang niet gestuit en gewroken worden, zal naderhand ieder zoo veel van de kerkelijke goederen aftrekken, en naar zich slepen, als hem maar mooglijk is. Holland eerst zoo klein, heeft zich door dergelijke rooverijen groot gemaakt.’ Op dit verzoek besloot de Keizer, in het jaar 1047, zich naar Utrecht te begeven, van daar in Holland te rukken, alles te verwoesten, en het huis te Merwede, met den Merwestroom, te bemagtigen, en in handen van den Bisschop te stellen. Dan dit bezit duurde niet lang, want nadat de Keizer vertrokken was, deed Graaf Dirk IV, den Bisschop zijnen gramschap gevoelen, heroverde niet alleen zijn wettig regt op het huis te Merwede, maar liep zelfs, met branden en verwoesten,

het geheele Sticht af. De Graaf wel voorziende dat de Keizer dit niet ongewroken zou laten, deed alle moeite om hem alom vijanden te verwekken, die hem werk verschaften, en met welke hij zich vereenigde. Dit echter, verhinderde niet, dat de Keizer in het jaar 1047, terug kwam, en eenige vaste plaatsen in Holland veroverde, waaronder Vlaardingen en Rijnsburg, doch door den aannaderenden winter, werd hij verhinderd, meer overwinningen te maken. Koenraad II, deed even als zijn zoon Hendrik III, van tijd tot tijd, groote giften aan dezen Bisschop. Hendrik Schonk hem, of liever aan St. Maarten, een landgoed in Drenthe, hetwelk hij bezat of bestuurde in villa Groningana, waardoor sommigen hebben willen verstaan, alsof de stad Groningen, met alle hare regten en eigendommen, daardoor zoude zijn weggeschonken aan den kerk van Utrecht. Doch anderen begrijpen daar onder alleen eene landstreek, in Drenthe, welke Keizer Hendrik, om of nabij Groningen bezat, bekend onder den naam van Goo- en Woldregt. Ook zijn er, die ten aanzien van Drenthe, hierdoor geheel Drenthe en Twente met tollen, munten, en den aankleve van dien verstaan. Uit de in de laatste tijd gevonden zilveren munt van Bernulsus voor Groningen geslagen, schijnt het eerst opgegeven gevoelen meerdere kracht te erlangen. Deze giftbrief, de oudste van ons land, is van den jare 1040. Zes jaren later kreeg Bernulf tot een geschenk, de stad Deventer: ook Amelanden (waardoor het Graafschap Amelande, gelegen aan den IJssel in Overijssel moet verstaan worden), welke gift aan de Utrechtsche kerk, door anderen, op het jaar 990 gesteld wordt.

Bernulf, als Bisschop, heeft binnen Utrecht zijnen naam vereeuwigd, door het stichten der twee kollegiale kerken van St. Pieter en van St. Jan; ook vernieuwde hij de St. Lebuinuskerk te Deventer, en schonk daaraan de kerk te Zwolle. Volgens sommigen zou hij daarin Kanunniken uit St. Salvators Monster te Utrecht geplaatst hebben. Hij bragt de Abdij Hohorst, door Ansfridus, den achttienden Bisschop, op den Heiligenberg bij Amersfoort gesticht, binnen Utrecht, en wijdde hare kerk aan den H. Paulus, van waar zij sedert den naam van St. Paulus-ahdij heeft gedragen. Bovendien herstelde hij, door het geheele bisdom, de bouwvallige kerken en rigtte op onderscheidene plaatsen nieuwe op. Hij overleed, na een bestuur van 27 jaren, den 19den Julij 1054; hebbende, gedurende dien tijd, de regering van zeven Roomsche Pausen beleefd. Daar hij in de reuk van Heiligheid overleed, werd zijne grafplaats in de St. Pieterskerk te Utrecht, weldra door wonderteekenen berucht, en eeuwen lang door scharen van bedevaartgangers bezocht.

Zie W. van Gouthoeven, Chronycke, bl. 256 en 260; Vossius, Hist. Jaarb., bl. 45-49; Luiscius, Algem. Hist. Woordenb.; Halma, Toon. der Vereen. Nederl.; v(an) H(eussen) en v(an) R(hijn) Kerk. outh., D. I. bl. 169-171; Dumbar, Kerkel. en Wereltl. Deventer; D. I. bl. 235, 320 en 442; van Loon, Aloude Holl.

Hist., D. I. bl. 289, 291, 297 en 305; Blondeel, Beschrijv. der stad Utr., bl. 256 en 373; Tegenw. Staat der Vereen. Nederl., D. IX. bl. 30-32; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. II. bl. 154 en 456; Sjoerds, Fries. Jaarb., D. II. bl. 190-212; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmot, Biogr. Woordenb.; (A. van Gils), Kathol. Meijer. Memor., bl. 66 en 67; L. E. Bosch, de Willems-Kazerne, voorkeen de Witte vrouwe Abdij te Utr., bl. 58 en 59; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II. St. I. bl. 82-87; J. Dirks, Numismatiek. bl. 9.