Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Elizabeth Bekker]

BEKKER (Elizabeth), geboren te Vlissingen den 24 Julij 1738, was gedurende meer dan veertig jaren eene der grootste sieraden van de Nederduitsche Letterkunde. Reeds vroeg in den echt getreden met Adrianus Wolff, Predikant in de Beemster, deed zij zich kort daarna in 1762 en dus naauwelijks vierentwintig jaren oud als Wijsgeerige Dichteres kennen door hare, Bespiegelingen over het Genoegen, Hoorn 1763. 4^o, eene soort van leerdicht, ten betoog dat geen genot van aardsche dingen op zich zelve een bestendig genoegen kan verschaffen, het welk alleen door deugdsbetrachting wordt verkregen. Achter dit leerdicht volgen vijf dichtmatige brieven, in welke de weg tot het ware Genoegen wordt aangewezen. Dit dichtwerkje vond over het algemeen een gunstig onthaal.

Later gaf zij dergelijke, Bespiegelingen over den staat der Rechtheid, den Val en den gevallen Mensch, Hoorn 1765. 4^o, in het licht. In de behandeling van deze onderwerpen kenmerkt zich overal een diepe blik, in het zamenstel van 's menschen geest, zijnen aanleg, vatbaarheid en geneigdheid: de toon is overal levendig en de warmte der aanvoering van de Dichteres gaat ongezocht

over in het hart van den lezer, om juist zoo te gevoelen als zij zelve.

De zwieriger, losser toon, die reeds in dit dichtwerk heerscht, verkondigt als het ware een onmerkbaren overgang van het didactische tot het lyrische, waarin zij mede gelukkig slaagde, toen zij haren geboortegrond zoo schoon bezong in het dichtwerk: Walcheren, in vier zangen en proeven van Mengeldichten, Hoorn 1769. 4^o. waarvan eene nieuwe uitgave in 1783 het licht zag. Het behelst eene afwisseling van levendige, schilderachtige dichttafereelen, elk, naar zijnen aard, onderscheiden behandeld en behagelijk gestoffeerd. Inderdaad met dit bevallig dichtstuk, verschillende van de gewone berijmde topographiën, heeft zij, om zoo te zeggen, eene geheel nieuwe dichtsoort geschapen.

Door deze uitgegeven dichtwerken, en eenige vertalingen uit het Engelsch en Fransch, was Jufvrouw Wolff bij het letterlievend algemeen reeds zoo voordeelig hekend, dat zij het wagen kon ook eene verzameling harer dichtstukken in het licht te zenden onder den titel: Lier-, Veld- en Mengelzangen, Hoorn 1772, waaruit bleek dat zij hare lier niet ongevallig naar den eisch van verschillende onderwerpen stemmen kon, en haar, zoo als naderhand nog duidelijker bleek, geen dichtvak vreemd of te moeijelijk was. Geestigheid, luim, fijne scherts en vrolijkheid scheen haar als aangeboren; maar nimmer verloor zij de betamelijkheid, of den eerbied voor God, deugd en zedelijkheid uit het oog, ofschoon zij zich eene verklaarde vijandin betoonde van huigehelarij, dweepzucht en bijgeloof, op welke zij altijd moedig met den geesel der satyre aanviel. Als eene warme voorstandster van godsdienstige en burgerlijke vrijheid, bewees zij openlijk hare hulde aan de helden en slagtoffers der worsteling van regt en billijkheid tegen geweld en onderdrukking in vroeger en later tijd. Den 29 April 1777 verloor Bekker haren echtgenoot door den dood; zij gaf haren vriendin Agatha Deken in een dichtmatigen brief kennis van dit overlijden. Dadelijk snelde deze naar de Beemster, om haar te troosten en haren verderen levensweg met haar ten einde te wandelen, gelijk zij dan ook beiden vervolgens onafscheidelijk zamen gewoond, geleefd, gearbeid en lief en leed gemeenschappelijk gedragen hebhen tot beider bijkans gelijktijdigen dood toe.

Weldra verlieten zij de Beemster, namen haar gemeenschappelijk verblijf in de Rijp, en vervolgens in de Beverwijk, waar zij op het bekoorlijk Lommerlust hare gelukkigste en vergenoegste dagen doorbragten. Hier schreven zij hare beste werken in dichtmaat en proza, sommigen gemeenschappelijk, anderen ieder afzonderlijk, over allerlei onderwerpen en in allerlei vormen.

Gedurende den Engelschen oorlog en diens nasleep van binnenlandsche onlusten bleven beide vriendinnen geene overschillige aanschouwers der gebeurtenissen van den dag; doch nimmer onlëerden zij hare pen door het zamenstellen van eenige der vuilaardige

paskwillen en lasterschriften, welke de wederzijdsche partijen als zoo vele brandstoffen tot voedsel van het vernielend vuur der tweedragt, met zooveel ijver dagelijks in menigte aandroegen. Hare geschriften ten voordeele van de zaak der patriotten waren wel altijd op den gepasten toon gestemd, doch berokkende haar, door laster van allerlei aard, vele onaangename dagen. Geen wonder dan ook, dat toen de omwenteling van 1787 de oude orde van zaken herstelde, en toen de aanhangers van Oranje, door Pruissische hulp gesterkt, de Patriotten het onderspit deden delven, beleedigingen zonder tal, het deel der vriendinnen werden, die zelfs zoo hoog liepen, dat zij het raadzaam oordeelden den Vaderlandschen bodem te verlaten en naar Frankrijk te wijken, waar zij Trevoux tot haar verblijf kozen. Bij de uitbarsting der Fransche Staatomwenteling woedde de vreesselijke moordbijl mede onder de onschuldige inwoners van het vreedzaam Trevoux. Ook de Weduwe Wolff werd voor den bloedraad gedaagd, en zij ontkwam de guillottine slechts door gelukkige tegenwoordigheid van geest, en de vaardigheid van hare vernuftige en snedige antwoorden. Niet genoeg dat zij zich zelven gered had uit de klaauwen der helsche bloedgierigheid, hielp zij ook den echtgenoot van haren vriendin Renauld bevrijden, die als een offer des schrikbewinds in den kerker zat. Inmiddels had een trouwelooze vriend in Holland, wien zij haar eigen vrij aanzienlijk vermogen en de tot geld gemaakte bezittingen van hare vriendin Deken, bij hare ontwijking, had toevertrouwd, dit goed ontvreemd, waardoor zij volstrekt behoeftig en verlaten waren, doch de erkentelijke Renauld nam de zorg voor beider onderhoud welwillend op zich. Ofschoon dus vrij vergenoegd, vrij gelukkig hier levende, ontglipte haar toch dikwijls eene zucht naar het Vaderland, en menigvuldige letteroefeningen, vooral vertalingen, van Fransche, Hoogduitsche en Engelsche werken, konden die zucht niet geheel onderdrukken, ook bragt de briefwisseling, welke gestadig met Nederlandsche geleerden of met vrouwen, die haar over hare werken raadpleegden, werd gehouden, weinig leniging hieraan toe. Aangenaam klonk haar dus ten laatste de mare in de ooren, dat de omwenteling van 1795 den uitgewekenen de vrije terugkeer naar hunne haardsteden vergunde. Met vreugde werden zij door hare talrijke vrienden ontvangen, en zij namen haar verblijf te 's Gravenhage, waar zij haar bekrompen onderhoud vonden in de vruchten van hare pen.

De geleden rampspoeden, de toenemende jaren en bijkans een geheel nieuw geslacht, onder hetwelk zij thans, om zoo te zeggen, voor de eerste maal optraden, en dat haar genoegzaam vreemd was, dit alles had natuurlijk invloed op haren geest, die in Frankrijk den tijdgeest van haar Vaderland niet had kunnen volgen, en in de bedwelming van den vrijheidstuimel der Nederlanders geen behagen vond, daar zij geenszins die gouden eeuw te gemoet zagen, welke velen ter goeder trouw waanden dat de Franschen den Bataafsche republiek hadden aangebragt; Bekker hield zich dus meest

met vertalen bezig. Niettegenstaande zij de drie laatste jaren van haar leven onder gestadige ziekten en hevige pijnen moest doorbrengen, bleef de vrolijke opgeruimdheid van geest haar altoos bij, even als de troost der vriendschap van Agatha Deken, die onafgebroken, gedurende ruim achtentwintig jaren, het zuur en zoet des levens met haar gedeeld had. In den arm van deze hare vriendin ontsliep zij zachtelijk den 5 November 1804; volgens hare begeerte werd haar stoffelijk overschot, op het kerkhof: Ter Navolging, bij Scheveningen, begraven.

Gedurende eene geruime tijd had zij zich beijverd, om onder alle standen gezonde begrippen van godsdienst, zedelijkheid, deugd, verlichting en beschaving te verspreiden en al wat edel schoon en goed was naar vermogen te bevorderen. Zij bezat misschien meer dan iemand uit de rij onzer schrijvers eenen Franschen geest, en tevens die vlugheid van vernuft, die altijd de indrukken, welke het gevoel van het oogenblik doet ontstaan, weet op te vatten en juist over te brengen. Wanneer ook alle hare overige werken verwaarloosd mogten worden en zij als eene Dichteresse, die, vooral door de Oeconomische Liedjes, zoo veel op den algemeenen geest werkte, vergeten mogten zijn, zullen haar Willem Levend en Sara Burgerhart, zoolang bestaan als de Nederlandsche Letterkunde, waarin zij als romans niet overtroffen werden. Er bestaat eene hoogstzeldzame gedenkpenning ter eere van het edele tweetal Bekker en Deken.

Behalve de reeds boven vermelde dichtwerken bestaan nog van haar, afzonderlijk uitgegeven:

Vreugde-groet ter XIV verjaardage van Prins Willem den V. Hoorn 1764, 8^o.

Nachtgedachten over den slaap en den dood, Hoorn 1765, 8^o.

Groet aan Pascal Paoli, Hoorn. 8^o.

De onveranderlijke Santhorstsche Geloofsbelijdenis, in rym gebragt, door eene zuster der Santhorstsche gemeente. Ter Drukkerye van haare Koninklijke Majesteit Reden, waarachter de Menuet en de Domineespruik (beide zonder naam), 8^o.

Zedezangen aan de Menschenliefde bij het verbranden van den Amsterdamschen Schouwburg, Hoorn 1773, 8^o.

Jacoba van Beijeren aan Frank van Borsselen, Hoorn 1773, 8^o.

Aan mijn geest, hekeldicht, Hoorn 1774, 8^o.

Arnold Geesteranus aan Maria van Reigersbergen, Echtgenoote van Mr. Hugo de Groot, Hoorn 1775, 8^o.

Beemster Winter-Buitenleven, Amst. en 's Hage 1778, 8^o.

Proeve over de opvoeding aan de Nederlandsche Moeders, Amst. 1779, 8^o.

Neêrlands verpligting tot het handhaven der nuttige Maatschappijen en Genootschappen in ons Vaderland, Hoorn 1779, 8^o.

Proeven van Dichtlievende kleinigheden en uitspanning van den Geest, 's Hage 1780, 8^o.

De Natuur is mijne Zanggodin, den Haag 1784, 8^o.

De vrijheid aan den Raad en de Burgerij der stad Vlissingen (naamloos, zonder plaats of jaar van drukken), 8^o.

Aan het Vaderland, 's Gravenhage 1736.

Mengelpoezij, Amst. 1785, 3 dn. 8^o.

Aan de Vaderlandsche Burgers, 's Gravenh. 1786, 8^o.

Vrijheid, Blijheid, 's Grav. 1787.

Voorregten van het Christendom, 's Grav. 1787.

Vertrouwde Brieven, 's Hage 1800.

Geschriften eener Bejaarde vrouw, 's Hage 1802, 2 dn.

Gezamenlijk met hare vriendin A. Deken gaf zij in het licht:

Oeconomische Liedjes, 's Hage 1780, 3 dn. 8^o en kl. 8^o; tweede druk, Hoorn 1792, 2 dn. met pl., 8^o en 1 deel 12^o.

Brieven over verscheidene onderwerpen, 's Hage 1780, 3 dn. 8^o.

Essai sur l'éducation, la Haye et Amst. 1780, 8^o.

Onderwijzend gesprek over het Geloof en de Zedeleer der Christenen, in XXIX Lessen, 's Hage 1781, 8^o.

XII Leerredenen en eenige Gebeden ten gebruike van den gemeene man, 's Hage 1782. 8^o.

Historie van Jufvrouw Sara Burgerhart, 's Hage 1782, 2 dn. met pl., tweede druk Amst. 1836, 3 dn. postformaat. Ook bestaat daarvan eene Fransche vertaling, Laus. 1788, 4 vol. 12^o.

Het Nut der Vooroordeelen, door de gebroederen Godowardus en Egbertus Wijsnens, 's Hage 1783, 8^o.

XL stuks Fabelen, met even zoo vele plaatjes, geteekend door J. Buys en gegraveerd door R. Vinkeles en A. Cardon, 's Hage 1784, 8^o.

Historie van den Heer Willem Levend, 's Hage 1784, 8^o., 7 deelen, met een Aanhangsel, zoo men wil, van eene andere hand, welk werk de eer te beurt viel van in het Hoogduitsch te worden vertaald door den schrijver van Siegfrid van Lindenberg, 1798. Ook is het in het Fransch overgebragt door Ds. M.P. Molière, te Maastricht, doch nog niet in het licht verschenen.

Brieven van Abraham Blankaart, Breda 1787-1788, 3 dn. 8^o.

Gesprekken met Emelia, Breda 1788, 2 dn. 8^o.

Wandelingen door Bourgondië, 's Grav. 1789.

De Gevaren van den Laster, in brieven, 's Hage 1792.

Fabelen voor de Nederlandsche jeugd, 's Hage en Amst. 1792, met plaatjes, 8^o. en 12^o.

Historie van Cornelia Wildschut, of de gevolgen der opvoeding, Amst. 1793-1796, 6 dn. 8^o.

Gedichten en liedjes voor het Vaderland, 's Hage 1728, 8^o.

Poëtische werkjes, Utr. 1804, 6 stukjes 8^o.

Iets voor ouders en kinderen, Leyd. 1805, 12^o.

Ook als vertaalster van vele voortreffelijke zedekundige en andere werken, uit de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talen, heeft

Elizabeth Bekker zich verdienstelijk gemaakt, en keurige overzettingen van Oxenstiern, Maupertius, Madame de Genlis, Madame de Beccari, Froissard, Pope, Smollett, Raff en andere aan hare landgenooten geschonken.

Zie Algenm. Konst. en Letterb. voor 1804, D. II. bl. 308-310; van Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boeken; (van Cleef,) Alphab. Naaml. van Boeken; J. Konijnenberg, Lofrede op E. Bekker en A. Deken, Amst. 1805; Galerie Hist. des Contemporains; Nieuwenhuis, Algem. Woordenb. van Kunst. en Wetens.; van Kampen, Geschied. der Nederl. Lett. en Wetens., D. II. bl. 490-492; Biogr. Nation.; Witsen Geysbeek, Woordenb. der Nederd. Diohters, D. IV. bl. 544-553; Collot d'Escury Holland's Roem, D. IV. St. I. bl. 94 en 95 A. 338 en 339, St. II. A. 644 en 645 en 714; (van Til,) De Belangrijkste Nederl. Vrouwen, bl. 196-208; Biogr. Univers.; Schotel, Kerkel. Dordrecht, bl. 627-629.