Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Willem Bartjens]

BARTJENS (Willem), Fransch schoolmeester, die in het begin der zeventiende eeuw eerst te Amsterdam en Jater (1637) te Zwolle leefde, en vermaard is geworden door zijn rekenboek:

W. Bartjens Cyfferinge, 1e deel, waeruyt men meest alle de grondtregelen van de Reecken-konst leeren kan (vernieuwd in 1648), met een fraai in koper gegraveerd portret in een ovaal, dat tot omschrift heeft: ‘Got is mijn heyl.’ AE. 64. Voor dit deel leest men eene Ode van C. van Mander, met de zinspreuk: een is noodigh, en een Lofdicht van Joost Hermans; aan het slot een Lof-zangh, toe-ghe-eyghent Mr. W.B. van J. van Vondelen, Liefd' verwinne 'tall. Het tweede deel der Cyfferinghe, handelende van verscheyde Regulen der Rekenkonst, alle koop-lieden noodich te weten, is in 1637 uitgekomen, met privilegie der Staten-Generaal van 1633 (vermoedelijk het jaar waarin het eerste deel in het licht kwam) voor elf jaren, en onderscheidene Lofdichten, alleen met initialen of met spreuken geteekend. Dit deel prijkt met een vierkant portret in koper gegraveerd door Savery, naar eene schilderij van P. Duborduin, en het volgende bijschrift van Vondel:

Beide deelen zijn t' Zwolle gedruckt door Geraert Bartjens, Boeck-verkooper aen de Merckt, 1637.

Van dit rekenboek is het eerste deel reeds vroeg verbeterd door Jan van Dam, later door Joh. Bras en Dirk Dupper (Dordt 1746). Het is in 1761 uitgewerkt in 2 stukken, in 4^o., uitgegeven door H. Haanstra. Het tweede deel is in 1689 door Jan

de Groot, schoolmeester te Velsen, en in 1793 door den beroemden A.B. Strabbe, verbeterd uitgegeven en later door de Arithmetica des laatsten verdrongen.

Om zijne wezenlijke verdiensten voor die tijd is het rekenboek van Bartjens, met dat van Adam van Lintz, zeer algemeen in ons land gebruikt en ontelbare malen herdrukt en nagedrukt. Na de verbetering van het onderwijs heeft de titel als uithangbord gediend, om onder de bevooroordeelde menigte langzamerhand betere waar aan den man te brengen. Zoo bezorgde de onderwijzer J. Puikers:

Vernieuwde Rekenkunst van Mr. W. Bartjens, ingerigt naar het nieuwe stelsel van Maten en Gewigten enz. Rotterd. 1822, waarvan reeds in 1825 eenen tweeden druk verscheen, geheel omgewerkt door G. Losz Petersz; terwijl, in 1839, een onzer bekwaamste opvoedkundigen, de Heer Paulus Koenraad Görlitz, het nog eens geheel omgewerkt en er eenen vijfden druk van bezorgd heeft, eigenlijk een geheel nieuw werkje, onder den titel van:

Willem Bartjens Rekenkunst, vervangen door eene andere, ingerigt naar het nieuwe Maten- en Gewigtenstelsel enz, meer overeenkomstig de tegenwoordige behoefte van het lager onderwijs, 2 stukjes kl. 8^o., het eerste Rotterd. 1848, het 2de Gorinch. 1851, waarvan nog een derde moet verschijnen.

Somtijds beoefende Bartjens ook de dicht- of liever de rijmkunst, doch al wat wij, in dat vak, van hem kennen, is beneden kritiek.

's Mans portret in houtsnede vindt men voor de oude drukken van zijne Cijfferinge.

Zie van Abkoude, Naamreg. van Nederd. Boek. D. I. St. I; van Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek.; (van Cleef), Alphab. Naaml. van boek.; Witsen Geysbeek, Woordenb. der Nederl. Dicht.