Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Balduinus]

BALDUINUS of Boudewijn II van Holland, of zoo als hij naar zijne moeder bijgenaamd werd Boudewijn van Benthem, de negen en twintigste Bisschop van Utrecht, was een zoon van Dirk VI, Graaf van Holland. Hij was Proost van Oldenzaal en van St. Maria's kerk te Utrecht, toen hij in het jaar 1178 tot Bisschop werd verkozen. Deze Bisschop noodzaakte alle de genen, die eenig goed van het Bisdom te leen hielden het leen op nieuw te verheffen. De Hertog van Braband hield de Veluwe, een gedeelte van het tegenwoordige Gelderland, van den Bisschop te leen, en had het als een achterleen aan den Graaf van Gelder gegeven; daar nu noch de Hertog noch de Graaf iemand zonden om het leen te verheffen, verklaarde Balduïnus terstond het leen verbeurd ten behoeve van St. Maarten. De Graaf van Gelder deed met zijn krijgsvolk eenen inval in het Sticht en sloeg het beleg voor Deventer, welke stad eenige dagen werd ingesloten, toen Keizer Frederik I Barbarossa tusschen beide kwam en, de strijdende partijen beval de wapenen neder te leggen en zich aan zijne geregtelijke uitspraak te onderwerpen. De Graaf van Gelder kwam vóór het vonnis te sterven, en Balduïnus deed de Veluwe andermaal met behulp van eenige Kleefsche troepen in bezit nemen. Otto, broeder en erfgenaam van den overleden Graaf, verzocht de Bisschoppen van Keulen en Munster en den Hertog van Braband om hulp. Deze deden de Utrechtsche en Kleefschen het Veluwsche ruimen, en vervolgden hen tot in het Sticht. De Bisschop ontving toen eene aanzienlijke hulp van zijnen broeder den Graaf van Holland, en het liet zich aanzien, dat er een hevigen oorlog zou uitbarsten, toen de Keizer zelf overkwam en dit verschil door een provisioneel vonnis, waarbij de Graaf in het bezit van de Veluwe werd gehandhaafd, besliste. Het vonnis werd echter eerst in het jaar 1190 door Keizer Hendrik VI uitgesproken, ter gelegenheid dat Balduïnus en de Graaf van Gelder zich beide te Mentz bevonden, ten einde over eene kruisvaart naar het Heilige land te handelen. Daar de Hertog van Braband al zijn regt op de Veluwe aan den Keizer overgegeven had, droeg deze het leenheerschappelijk regt op de Veluwe op nieuw aan Balduïnus op, die nu den Hertog van Braband anderwerf daarmede beleende, met magt om het op zijne erven, de vrouwelijke zelfs niet uitgesloten, te kunnen voortzetten. Eenige jaren later bemiddelde Bisschop Balduïnus eene twist tusschen Dirk VII, Graaf van Holland, en diens broeder Willem, waarbij den laatste 300 ponden 's jaars uit de Geervlietsche tollen en al wat Graaf Dirk in Oost Friesland, dat is het tegenwoordige Friesland, bezat, werden toegelegd. Doch Balduïnus zelf geraakte in groote oneenigheid met de oproerige Drenthenaars. Deze twist was ontstaan door de knevelarijen van Floris van Vorenborght, die voor zijnen stiefzoon Volker, de slotvoogdij van Koevorden en het drostambt van Drenthe waarnam,

en verpligt was van 's Bisschops wege de tollen te heffen van Koevorden. Deze deed den Bentheimmers zijne naburen allerlei overlast aan. Otto Graaf van Bentheim beklaagde zich daarover bij zijnen broeder den Leen- en Opperheer van het gewest. Balduïnus liet den Kastelein meermalen vermanen, dat hij de Benthemmers in rust zou laten, maar te vergeefs, zoodat de Bisschop zich eindelijk genoodzaakt zag de ban over den weerspannigen Slotvoogd uit te spreken, die zich daar evenwel niet aan stoorde, maar zich op het slot te Koevorden versterkte. Dit werd door Balduïnus belegerd en na eene dappere verdediging tot de overgave gedwongen, waarbij Floris en Volker beide in 's Bisschops handen vielen en in het slot ter Horst opgesloten werden. De Kerkvoogd hechtte Koevorden nu aan zijnen mijter, en gaf het kasteleinschap aan een Hollander, Gelbert Postkin genaamd: doch naderhand ziende dat deze niet bij magte was, om er zich staande te houden, stelde hij de Graaf van Bentheim in zijne plaats aan, hetwelk dien Graaf bewoog, om met zijn huisgezin naar Koevorden te gaan wonen. Volker, zoon van den gebannen Kastelein, inmiddels in de gevangenis gehuwd zijnde met de dochter van den rijke ridder Albert de Leeuw, werd op de bede van hare bloedvrienden uit de gevangenis ontslagen en verkreeg de vergunning om zich op zijn ouderlijk erfgoed te Anze, onder Ruinen, neder te zetten. Volker daarmede niet vergenoegd berokkende eenen opstand tegen den Bisschop en tegen Otto Graaf van Bentheim, die van Groningen en Koevorden sloegen hunnen Overman dood, en de eerste omringden, tegen het uitdrukkelijk bevel, hunne stad met eenen muur. Balduïnus en Otto vielen met hunne krijgsmagt in het land, de eerste aan den kant van Koevorden en de andere aan den kant van Steenwijk, en bragten de muiters tot rede. De Graaf van Gelder die dit vuur onder de hand had helpen stooken, bood zijne bemiddeling aan. De stad Groningen zond vier gijzelaars en het landschap twaalf, om in des Kerkvoogds bewaring te blijven, tot dat het verdrag gesloten en in alles volvoerd zou zijn. Balduïnus bad den Graaf van Gelder, de gijzelaars naar Deventer te voeren, alwaar hij gemagtigden wilde zenden, om over de verdragspunten te handelen. De Graaf, met deze menschen te Deventer gekomen, spande op nieuw met hen aan, en zij beschuldigden den Bisschop van dwingelandij. Balduïnus zond met allen spoed bevel, om de gijzelaars in eene naauwe hechtenis te zetten, hetwelk geschiedde; de Graaf van Gelder nam de vlugt. Terwijl dit voorviel nam Volker de kans waar, overrompelde Koevorden, nam de Gravin van Bentheim gevangen, en liet haar met al den buit die in het kasteel was, in bewaring brengen. Balduïnus viel nu in Drenthe en belegerde Koevorden. Ondertusschen kwamen de Aartsbisschoppen van Mentz en Keulen hunne bemiddeling aanbieden. Hunne uitspraak was, dat noch de Bentheimers noch Volker eenig deel aan de heerlijkheden Koevorden en Drenthe zouden hebben, maar dat Rudolf, zoon van Volker, daar-

mede beleend zou worden, en nu werd vermoedelijk ook de Gravin van Bentheim tegen de gijzelaars uitgewisseld en in vrijheid gesteld. Balduïnus onderwierp zich aan die uitspraak, doch daar de oude Kastelein en de Drenthers, onder de hand door den Graaf van Gelder opgestookt, zich daaraan niet hielden, deed hij Koevorden met behulp van de Bentheimers op nieuw belegeren. De Drenthenaars verzochten hulp van den Graaf van Gelder, maar eer die nog aankwam, werd de Bisschop die zelf bij het beleg was, door de belegerden geslagen. Balduïnus herzamelde zijn leger en plunderde een groot gedeelte van Gelderland. De Graaf van Gelder zond eenige troepen naar het Sticht, die aldaar op de zelfde wijze huis hielden en belegerden vervolgens Deventer. De Hertog van Braband kwam toen den Kerkvoogd te hulp, en bragt het zoover dat er een stilstand getroffen werd, welke tot de komst van Keizer Hendrik VI, die toen verwacht werd, zou stand grijpen. Hendrik trof een vergelijk tusschen Balduïnus en den Graaf van Gelder, en beval den misnoegden tot hunnen pligt weder te keeren en den Bisschop de geleden schade en onkosten te vergoeden. Maar deze waren wel verre van dit bevel na te komen. Zij gingen met het bedrijven van vijandelijkheden voort. De Bisschop nam andermaal zijne toevlugt tot den Keizer, die hij te Mentz aantrof, deed aldaar zijn beklag over zijne wederspannige onderdanen, en ontving nu de stelligste verzekering dat die Vorst hem met krijgsvolk zou bijstaan, doch vijf dagen na zijne aankomst te Mentz, overleed Balduïnus den 21sten April 1169, na omtrent 18 jaren in onophoudelijke oorlogen geregeerd te hebben. Sommigen willen dat hij de eerste Bisschop was, die aan de stad Utrecht de magt gaf, om eene civiele regtbank te houden, en dat dergelijke zaken te voren door den Burggraaf of Stedehouder des Bisschops beslist werden.

Hij wordt als een voorbeeld van regtvaardigheid, zachtmoedigheid, zedigheid en bovenal van kuischheid afgeschilderd. Wij weten evenwel niet hoe de beide eerste eigenschappen met zijne te boek gestelde daden zijn overeen te brengen.

Zie Beka, Chronicon, in Matthaei Anal. Vet. Aevi. Tom. III. p. 105-113; van Gouthoeven, Chronycke bl. 237-289, 293 en 294; Schotanus, Beschr. van Friesl., bl. 101; Slichtenhorst, Geld. Geschied., D. II. bl. 81, 83 en 84; Picard, Chronijck der Lands. Drenthe, bl. 179-185; Vossius, Historische Jaarb. bl. 96 en volg.; v(an) H(eussen) en v(an R(hijn, Kerk. Oudh., D. I. bl. 205-207; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek. Groot Algem. Hist. Woordenb., B. bl. 39; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb.; Halma, Tooneel der Vereen. Nederl.; Le Long, Beschr. van de Reform. van Amst., bl. 88; Dumbar, Kerkel. en Wereltl. Deventer, D. I. bl. 447-450; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. II. bl. 267 en volg.; Sjoerds, Friesch-Jaarb., D. II. bl. 408 en volg.; Tegenw. staat van Utr., D. I. bl. 42-44; Tegenw. staat van Drenthe, bl. 71 en 78; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmot, Biogr. Woordenb.; Westendorp, Jaarb. van Gron., D. I. bl. 204-208; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II. St. I. bl. 149-151, 261-264.