Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Nicolaas Arnoldi]

ARNOLDI (Nicolaas), een zoon van Michael Arnoldi of Adelti, zoo als eigenlijk zijn geslachtsnaam was, en van Anna Gertich, geboren den 17 December 1618 te Lesna, in Polen, werd door zijne moeder, die reeds weduwe werd toen hij nog slechts drie jaren oud was, tot de letteroefeningen bestemd. Diensvolgens genoot hij in zijne geboorteplaats het onderwijs van den geleerde Johannes Amos Cornenius. Den ouderdom van 15 jaren bereikt hebbende, werd hij, ingevolge de Poolsche kerkinrigting, door de Synode van Ostrorog, tot akolyt of altaarklerk aangesteld. Twee jaren later vertrok hij naar Dantzig, om zich in de Welsprekenheid en de Wijsbegeerte te oefenen. In 1638 van daar teruggekeerd, legde hij zich op de Godgeleerdheid toe, en werd, na verloop van een jaar, als Opperbestuurder der Latijnsche school to Jablonow, naar Podolië gezonden, waar hij tevens de dienst van Huisprediker bij Johan Potochi, een voornaam heer, waarnam.

Daar men bemerkte, dat zijne begaafdheden de kerk tot nut konden zijn, verschafte men hem de gelegenheid, om zich verder aan de beroemdste Hoogescholen te gaan oefenen. Met dat oogmerk kwam hij in 1641 te Franeker, waar hij onder zijnen landsman Johannes Maccovius en onder Johannes Coccejus buitengewone vorderingen maakte. Vandaar begaf hij zich in 1643 naar de Hoogescholen te Groningen, Leyden en Utrecht, waar hij Hendrik Alting, Johannes Polyander à Kerkhoven, Frederik Spanheim den oude en Gijsbertus Voetius hoorde. Hij keerde eerlang naar Franeker terug om zich in de Engelsche en Fransche talen te oefenen.

In het volgende jaar deed hij eenereis naar Engeland, doch daar de wegen overal bezet waren met de troepen van den Koning of van het Parlement, kon hij niet te Oxfort komen, waarom hij zich te voet naar Cambridge begaf, waar hij ook al geene lessen kon hooren, aangezien alle Hoogleeraren in het Collegie der H. Drieëenheid werden gevangen gehouden. Te Franeker terug gekeerd, ving hij aan te prediken, zelfs in de Nederduitsche taal, en voldeed zoo wel aan zijne toehoorders, dat men hem afraadde, weder naar Polen terug te keeren.

Vervolgens door de Klassis van Franeker in 1645 tot de predikdienst bekwaam gekeurd, werd hij kort daarna tot Predikant te Beetgum beroepen. Niettegenstaande de herhaalde aanzoeken, die hij van andere gemeenten, zoo als van Tilburg en Bolsward ontving, bleet hij aldaar tot in 1651, toen de Staten van Friesland hem tot Hoogleeraar in de Godgeleerdheid aan de Hoogeschool te Franeker verkozen, in de plaats van Coccejus, die naar Leyden zou vertrekken. Gedurende zijn verblijf te Franeker deed hij onderscheidene reizen; om niet te spreken van die, welke hij in 1652 deed naar Lesna, om zijne vrienden te bezoeken, vermelden wij, dat, toen in het jaar 1656 vier buitengewone gezanten door onzen Staat naar het Hof van Zweden en naar den Koning van Polen gezonden werden, deze hem tot hunnen Predikant begeerden. Hij vergezelde hen op deze reis, welke twee jaren duurde en voldeed hun bijzonder met zijne predikatiën, hetzij hij die in het Nederduitsch of in het Hoogduitsch of in het Poolsch voordroeg; tevens verwierf hij zich de achting van Stephanus Conycinski, kanselier van Polen, van Joan Oxenstiern, Groot-Maarschalk van Zweden, van den Generaal Douglas en zelfs van den Keurvorst van Brandenburg, die hem het ambt van Hofprediker aanbood. In 1666 werd hij naar Heidelberg gezonden, ten einde Frederik Spanheim over te halen, om het Hoogleeraar-ambt in de Godgeleerdheid aan de Hoogeschool te Franeker aan te nemen, doch hij keerde terug zonder daarin geslaagd te zijn.

Niettegenstaande hij in zijne laatste levensdagen door aanhoudende ongesteldheden gekweld werd, bleef hij evenwel onverpoosd werkzaam, tot den dood hem den 15 October 1680 uit het leven rukte.

Hij was de stamvader van het geslacht Arnoldi hier te lande, hetwelk onderscheidene geleerden heeft opgeleverd, doch is uitgestorven met Nicolaas Arnoldi, Raad, Secretaris en Thesanrier des Erfstadhouders en Burgemeester te Leeuwarden. Twee malen was de Hoogleeraar Arnoldi gehuwd geweest, eerst in 1645 met Remigia van Netzen, die hem geene kinderen schonk en toen deze in 1652 overleden was, huwde hij in het volgende jaar Anna van Pybinga, die hem negen kinderen gebaard heeft, vijf zonen en vier dochters, van welke drie zonen en eene dochter hunnen vader overleefden. De zonen waren: Martinus Arnoldi, die Advokaat voor den Hove van Friesland, Landschapsbouwmeester en Schepen te Leeuwarden was; Michiel Arnoldi, hier boven vermeld en Johannes Arnoldi, die mede Advokaat voor het Hof van Friesland is geweest.

Nicolaas Arnoldi heeft de volgende werken nagelaten:

Scopae Dissolutae Henr. Echardi, sive Fasciculus ejus Controversiarum succincte refutatus, XL disput. publicis. Franeq. 1654. 8^o.

Cathechesis Racoviana major, publicis Disputationibus XLVI refutata, Franeq. 1654. 4^o.

Refutatio Compendii Controversionum M. Becani, 1657. 12^o.

Atheismus Socinianus J. Bidelli refutatus, Franeq. 1659. 4^o.

Discursus Theologicus contra J.J. Comenii lucem in tenebris, Franeq. 1660.

Lux in Tenebris sive Vindicatio et Gonciliatio locorum V. et N. Test. quibus omnium sectarum adversarii ad stabiliendos errores suos abutuntur, Franeq. 1662. II vol. 8^o. en een tweede vermeerderde druk, 1665. 4^o.

Dissertatiuncula de Theologiae supra Philosophiam Dominio; cum Stricturis ad Librum Philosophia scripturae Interpres, Franeq. 1667. 12^o.

Tribunal Conscientiae iniquum Joh. Brevingii refutatum, Franeq. 1671. 12^o.

Apologia pro Amesio contra Vitum Erbermannum.

Oratio funebris in memoriam Christ. Schotani, V.D.M.S.S. Theol. D. et Professoris Franeq. 1671. fol.

Zie Luiscius, Algem. Hist. Woordenb. D. I. bl. 611; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; Vriemoet, Athen. Frisiae, pag. 414-422; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmot, Biogr. Woordenb.; Ypeij en Dermout, Geschied. der Nederl. Herv. Kerk, D. II. bl. 400, 488 en 589; Schotel, Kerk. Dordr., D. II. bl. 316; Glasius, Godgel. Nederl.