Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Willem van Arkel]

ARKEL (Willem van), de zoon van Jan, Heer van Arkel, en van Johanna van Gulick, leeren wij in de geschiedenis kennen als een onbezonnen jongeling, die zich tegen zijn vader liet opzetten, om hem buiten Gorinchem te houden, toen deze met den Graaf van Holland in geschil was, weldra echter keerde hij tot zijnen vader terug, doch nu werd hij mede buiten Gorinchem gehouden. Hierdoor in toorn ontstoken kwam hij, in den nacht tusschen 13 en 14 September 1407, met eene bende Gelderschen heimelijk voor de stad, doch daar het door storm en regen zeer donker was, werden zij niet bespeurd. Zij droegen vier aan vier kleine schuitjes aan, waarmede zij de stadswallen overstaken, dadelijk plantten zij nu de stormladders tegen den muur, en de geschiedenis heeft den naam bewaard, van drie burgers van Gorinchem, die de eerste beklimmers waren van de stadsmuur, de gebroeders van Werve en Jan Luitgene. De vierde was van Arkel zelf, verzeld van eenen trompetter, met hen liep een groote hond mede, die men vergeefs wilde terughouden. Zoodra er omtrent twintig man over de muren waren, begon de strijd tusschen Arkels hond en eenen hond, die de wacht bij zich had. Op het ‘wie daar’? der wacht antwoordde Willem het tooverwoord ‘Arkel’ De verschrikte wacht verliet onder het geroep van ‘Arkel! Arkel’ haren post. Hierop werd de vlugt onder de Hollanders algemeen, velen vielen door den donker in de haven en verdronken. Jonker Willem liet de Burgpoort, aan de oostzijde der stad, openslaan, waardoor al zijn volk binnen kwam met veel geschreeuw, ten einde de bezettelingen nog meer schrik aan te jagen. Toen ging Arkel met zijnen trompetter door geheel de stad roepende dat zij, die zich onder zijne banier schaarden, niets te vreezen hadden. De burgerij liep te hoop, juichte van blijdschap en huldigde den zoon in den naam zijns vaders. Nu belegerde hij de burg, werwaarts de bezetting geweken was, schoot daarin groote kogels, welke, echter, wegens de sterkte der muren, weinig schade deden, ook verweerden die van binnen zich dapper, doch noch van de eene noch van de andere zijde werd eenig aanmerkelijk voordeel behaald. Nadat Willems vader, zoo als wij vroeger in het leven van Jan XIII gezien hebben, zijne landen, den 22 April 1409, aan Reinald IV, Hertog van Gelder verkocht had, deed Willem aanstonds dien Hertog voor Heer uitroepen, en drong de Burgers den eed van getrouwheid aan hem te doen. Na dien tijd schijnt zich Willem aan het Hof des Hertogen van Gelder te hebben opgehouden, door wien hij tot Opperbevelhebber zijner ruiterij werd aangesteld, in welke hoedanigheid hij den Graaf van Holland en den Bisschop van Utrecht bleef bevechten.

Den 26 Julij 1412 werd er echter een vredesverdrag getroffen tusschen den Hertog van Gelder en den Graaf van Holland, waarbij laatstgenoemde Gorinchem en het land van Arkel zou bekomen, tegen eene schadeloosstelling van 100,000 fransche kroonen

aan Hertog Reinald, toegewezen; terwijl deze daarvan afstand zou doen ten behoeve van Willem van Arkel die haar, tegen eene schadeloosstelling van 50,000 kroonen aan den Graaf van Holland moest afstaan en zich met de stad Utrecht verzoenen. De afstand had nog dien zelfden dag met de daarbij gebruikelijke plegtigheden plaats. Daar Willem, wiens vader over deze handelwijze eerst op hem gestoord was, spoedig weder met dezen tegen den Graaf en den Hertog had zamengespannen, zeide Reinald hem het vrijgeleide op, verklaarde hem van het slot te Oyen vervallen en stelde hem, wegens gepleegd onregt en geweld voor zijne regtbanken aansprakelijk.

In den oorlog die er na het overlijden van Willem VI, tusschen zijne eenige dochter, Jacoba en haren oom Jan van Beijeren, verkoren Bisschop van Luik, ontstond, schaarde Willem van Arkel zich aan de zijde van dezen laatste, en nadat Jan van Egmond zich, bij verrassing van Gorinchem had meester gemaakt, kwam Willem, aan het hoofd van eenige Geldersche en Luiksche benden, weder bezit van zijn vaderlijk ersgoed nemen. Dadelijk deed hij de stad versterken en eenen gracht graven tusschen haar en het kasteel, hetwelk nog in 's vijands magt was en waarop vrouw Jacoba, vergezeld van hare moeder weldra aankwam. Toen Willem vernam dat Jacoba hare troepen in slagorde zette om hem te bevechten, deed hij mede alzoo met de zijnen die wel 4000 man sterk waren. Inmiddels werd Arkel aan de eene en Brederode aan de andere zijde Ridder geslagen. Volgens sommigen zou Jacoba, voor dat men handgemeen werd, Arend van Leyenburg, Drossaard van Gorinchem, en eene Neef van Arkel, heimelijk tot hem gezonden hebben, om hem te raden een huwelijk met haar aan te gaan, doch hij, te zeer gebeten op haren vader, zou betuigd hebben liever te sterven, dan zich met haar te vereenigen. Brederode viel nu met het volk van Jacoba dapper over de gracht in de stad. Arkel staande met de zijnen tegen het slot in de Molenstraat en de Krijt- (thans de Boeren-) straat, met ontwonden banieren, klinkende trompetten en slaande trommen, viel de overkomende Hollanders zoo verwoed aan, dat zij aanvankelijk begonnen te wijken, maar toen een van Arkels hoofdlieden, Willem van Druten, door eenige van de vijanden omgekocht, buiten noodzaak, met 1500 gewapende uit den strijd week, grepen de vijanden moed en de Arkelschen moesten voor de overmagt zwichten. Willem van Arkel sneuvelde in de tusschen beide straten loopende Ravetsteeg. Ter gedachtenis aan dit voorval leest men nog in den gevel van een huisje, aan de zuidzijde van dien steeg voor hetwelk hij zou gesneuveld zijn, op eenen arduinsteen, ter wederzijde van eene afbeelding van het kasteel van Arkel:

Het lijk van Jonkheer Willem bleef eenige uren achtereen in de slijk op de straat liggen, tot dat zijne vijanden hem naakt, op eene horde van daar droegen, naar de hoofdkerk, waar zij hem 's anderen daags zonder eenige statie begroeven.

Zie: A. Sligtenhorst, Geldersse geschiedenissen, D. II. bl. 178, 203-205; A. Kemp, Beschrijving van Gorinchem, bl. 163-167, 205-207; van Gouthoeven, Chronycke, bl. 435 en 436; Matthaeus, Analect. vet. aev., Tom. V. p. 233-235; van Mieris, Hist. der Nederl. Vorsten, D. I. bl. 10-14 en 19; M. Vossius, Histor. Jaerb. bl. 539-552, 580-582; Kok, Vaderl. Woordenb.; Burman, Utrechtsche Jaerb., D. I. bl. 57, 71, 207 en 208; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. III. bl. 375, 368 en 418; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl. D. IV. bl. 31, 33, 39, 60 en 61; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. st. II. bl. 436-450, 463 en 464.