Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Otto, Heer van Arkel]

ARKEL (Otto, Heer van), een zoon van Johan XI, Heer van Arkel, en van Ermgard (volgens anderen Elizabeth) van Kleef, werd van sommigen bijgenaamd de Dappere, doch mogt naar ons oordeel veeleer de Wrevelmoedige geheeten worden. Hij toch sloeg den Proost van St. Maria te Utrecht dood, omdat hij het regt van vergeving van Heer Otto's erfgoed, Schoonrewoerd, aan zich wilde trekken; en allen, die zich verstoutten, om met dagvaardigingen of banbrieven in zijn gebied te komen, deed hij ten deele gevangen zetten, ten deele verdrinken. Ook deed hij een Tollenaar bij Dordrecht, die de ingezetenen van Gorinchem en het land van Arkel, in strijd met hunne vrijheden meer liet betalen, dan zij schuldig waren, en de voorbij varende schepen, als verbeurd goed aanhaalde, na hem vruchteloos zijn wanbedrijf te hebben voorgehouden, door zijne dienaars van kant helpen. Na dit verrigt te hebben kwam hij stoutmoedig, van eenige gewapenden vergezeld, te 's Gravenhage van Aalbrecht van Beijeren van dien manslag kwijtschelding vragen, hetgeen de Hertog hem zeer beleefdelijk toestond, terwijl hij voor zijnen zwager, den Kardinaal Reinier van Bar, bij het Roomsche hof absolutie wist te verkrijgen, tegen alle vonnissen vroeger tegen hem uitgesproken.

Overigens was zijne regering zeer heilzaam voor zijne onderdanen, daar hij geene doodslagers, woekeraars, overspelers noch maagdenschenners in zijn gebied wilde gedoogen, zoo als onder anderen bleek aan zekeren Hendrik Kannemaker, eenen rijken Poorter te Gorinchem. Deze had vijf of zes schoone meisjes en jonge weduwen trouwbelosten gegeven, mits zij dit een jaar verborgen hielden, en haar alzoo verleid en bezwangerd. Hierover voor den Geestelijke Regter geroepen zijnde, spotte hij daarmede en gaf voor, alle die vrouwen getrouwd te hebben. Zoodra Heer Otto dit hoorde, deed hij de poorten van Gorinchem sluiten en wilde hem dan vatten, zwerende, dat hij hem zou doen onthoofden. Hendrik dit vernemende, verschool zich op het kerkhof en in de kerk, als zijnde eene onfeilbare toevlugt voor misdadigers. Hoewel Otto beweerde, dat Kannemaker, tegen God en het regt der H. kerk gehandeld had en alzoo hare bescherming niet waardig was, durfde hij den misdadiger niet met geweld uit de kerk doen halen, maar deed die omsingelen en hem toen in het midden der kerk, bij het altaar des H. Kruizes, op eene breede zerk met eenen grooten verwerskuip overdekken. Kannemaker nu geen uitkomst ziende, verzocht vergiffenis en begaf zich in de gevangenis, kreeg acht dagen tijd om zich tot God te bereiden en werd toen in het openbaar onthoofd.

De Dordtenaars, die de Gorinchemmers, welke met zout, koorn en andere waren uit vreemde landen voorbij Dordrecht voeren, wilden dwingen binnen die stad te verstapelen, wist hij spoedig zijne gramschap te doen gevoelen, door hunne voorbij Gorinchem varende schepen te doen aanleggen, de wijnen ten beste te geven om den zijnen, die schade van de Dordtenaars geleden hadden, die te vergoeden.

In het jaar 1387 ontstond uit een beuzelachtige en nietige oorzaak, eene felle en langdurige krijg tusschen Otto Heer van Arkel en de Heeren van Vianen en Ameiden. Vier burgers van Gorinchem hadden van eenen inwoner van Meerkerk verlof bekomen, om eenen boom, staande op zijn erf, om te houwen en daarmede binnen Gorinchem Meiavond te houden; dan de vrouw van dezen man, ofschoon wel wetende wat er tusschen hem en de Gorinchemmers besproken was, weigerde den boom te laten volgen en riep de buren van Meerkerk te hulp, die op dit geroep met bijlen, zwaarden, houweelen en ander wapentuig te hoop liepen, twee der Gorinchemmers in arrenmoede doodsloegen en de beide anderen doodelijk kwetsten. Otto van de toedragt der zaak onderrigt, verzocht den Heer van Vianen, dat hij die doodslagers wilde straffen, even als hij genegen was, die van Arkel te doen, als zij een diergelijk schelmstuk mogten begaan, of dat hij hem mogt veroorloven zelf ze te komen straffen. Als echter de Heer van Vianen, gestoord over dit zijns inziens onbehoorlijk verzoek, de schuldigen niet strafte, verklaarde Arkel hem den oorlog, en zond inmiddels boodschappers aan alle dorpen in de landen van Vianen en Ameide, behalve aan die van Meerkerk, dat zij binnen drie dagen hunne have en beesten zouden bergen, want dat hij met een leger komen zou, om alle de dorpen te verbranden, de menschen en alles weg te voeren. Die tijd verloopen zijnde ging Jonkheer Jan van Arkel, aan het hoofd eener sterke bende, de huizen te Meerkerk verbranden en, daar zij de vrouw met hare handlangers niet konden in handen krijgen, al hun goed vernielen, overal in den omtrek branden en blaken, en Vianen met gloeijende steenen beschieten. Kort hierop verbrandde Heer Otto het dorp Ameide, belegerde het slot en schoot het half tot puin. Die van Utrecht, als leenheeren van Ameide hiertoe verzocht, lieten Arkel boodschappen, dat hij zich van daar zou wegmaken of zij zouden er hem toe dwingen. Arkel, die aldaar veel volks bijeen had, zeide tot den bode, dat hij ze zoo stout niet kende em hem te durven slag leveren. Nu namen die van Ameide en van Vianen, Willem, Graaf van Oostervant, zoon van Aalbrecht van Beijeren in den arm, smeekende dat hij toch eenig middel mogt vinden om hun beider ondergang te verhoeden. Deze bragt een bestand tusschen de strijdende partijen te weeg, onder voorwaarde, ‘dat de Heer van Ameide aan Arkel zijn slot met al zijn toebehooren zou ontruimen voor 16000 rijnsche guldens; en indien hij die penningen binnen twee jaren niet weder uitkeerde,

zou Arkel het huis met de daaronder liggende dorpen erfelijk behouden.’ Nu staakte Arkel het beleg en nam bezit van het slot. Toen het tweejarig bestand tusschen Otto van Arkel en Hendrik van Vianen uit was, reisde Otto, met zijnen zoon Jan naar Luik, ten einde Jan van Beijeren, die tot Bisschop van Luik was verkoren, derwaarts te vergezellen. Otto had zijnen onderzaten bevolen, niets tegen Vianen te ondernemen alvorens hij en zijn zoon terug waren, doch die van Gorinchem wapenden zich op zekeren tijd, deden met veel volk eenen inval in het Land van Vianen, en vernielden al hetgeen Arkel vroeger in wezen had gelaten. Hendrik van Vianen en zijn broeder bemerkende dat deze bende geen hoofd had, verzamelde in der haast eene menigte volks, waarmede zij de Gorinchemmers te Lakerveld aanvielen en bestreden, hunne tegenstanders hier den moed latende zinken, werden deerlijk geslagen en zulk een groot aantal van hen gevangen genomen, dat Vianen met het losgeld de 16000 gulden kon aflossen en zijn land van Ameide weder in het bezit krijgen.

Toen Jan, Graaf van Kleef, kinderloos overleden was, maakte Otto van Arkel aanspraak op dat graafschap, omdat zijne moeder eene dochter was geweest van Otto van Kleef, eenen ouderen broeder van den overleden Graaf Jan. Hij waagde diensvolgens met Eduard, Hertog van Gelder eenen kans tegen Adolf Graaf van der Mark, doch bereikte zijn oogmerk niet, alzoo Kleef een kwaad leen was, dat op geene vrouwen mogt vallen en derhalve op hem niet versterven kon en daarom op den Graaf van der Mark verleid werd.

Later een ridderlijk steekspel binnen Gorinchem hebbende aangelegd, hetwelk met de tegenwoorheid van den Herteg van Gelder, den Graaf van Holland en vele andere voorname Heeren meer vereerd werd, wist Otto de Hoekschen en Kabeljaauwschen dermate te bevredigen, dat men eenige jaren daarna van geene onlusten meer tusschen die partijen hoorde. Heer Otto overleed op Paaschavond van het jaar 1396, bij zijne echtgenoote Elizabeth, eene dochter van Thibaut, broeder van den Hertog van Bar, in Lotharingen, nalatende eenen zoon Jan, dien wij in het vorige artikel vermeld hebben, en eene dochter Johanna, gehuwd met den Heer van Schoonvorst in Braband.

Zie A. van Sligtenhorst, Gelderse Geschiedenissen, D. II. bl. 198-200; Gouthoeven, Chronycke, bl. 405 en 409; S. van Leeuwen, Batavia Illustrata, bl. 489; A. Kemp, Beschrijving der stad Gorinchem, bl. 83-138; Matthaeus Annalect. vet. aev. Tom. V. p. 226 et 227; Vossius, Hist. Jaerb. van Holl. en Zeeland, bl. 426, 429 en 483; Halma, Tooneel der Vereenigde Nederlanden; Wagenaar, Vaderl. Historie, D. III. bl. 298 en 299; Kok, Vaderl. Woordenb.; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl. D. III. bl. 200 en 266.