Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Andreas van Cuyck]

ANDREAS van Cuyck, de vijf en twintigste Bisschop van Utrecht, een zoon van Herman Graaf van Cuyck en broeder van Herman van Cuyek en Godfried van Arensberg, was Proost van Luik, toen hij in 1128 tot Bisschop werd verkozen.

Hij was een zeer stil en vreedzaam mensch, die alle pogingen aanwendde om de goede zeden en godsvrucht in de abdij van Egmond, waar zij te zijner tijd zeer in verval waren, te doen herleven. Eenige gunstelingen van Petronella, weduwe van Floris II, Graaf van Holland, hadden weten te bewerken, dat zekere Anselmus of Anselinus, een man zonder kunde of bekwaamheid, den Monniken van de abdij te Egmond tot Abt werd opgedrongen. Door zijne verkwisting en slecht bestuur bragt hij de abdij, die zeer rijk was, veel schade toe. Hierover bragten de Monniken, in het jaar 1129, hunne klagten in bij Bisschop Andreas,

die hem van zijnen post ontzette, en daarop zekeren Waltherus in zijne plaats aanstelde, die het vervallene weder herstelde. Ook zette hij de Reguliere Kanunnikken, die het St. Odulfus klooster bij Stavoren bewoonden, om hun goddeloos en ergerlijk leven uit dat gesticht, en zond er Benedictijner Monnikken uit het klooster van Oostbroek bij Utrecht in de plaats. Des Bisschops pogen strekte zich echter niet alleen uit tot de zedelijke verbetering, maar ook tot de wereldlijke belangen van zijne onderhoorige Geestelijken. Onderscheidene gestichten en inrigtingen, bijzonder het kapittel van St. Salvator te Utrecht, werden rijk door hem begiftigd, terwijl tevens het bouwen van kerken en kloosters door haar werd bevorderd.

Onder het bestuur van dezen Bisschop ontstak weder het vuur van tweedragt, tusschen Holland en het Sticht. Graaf Dirk II, zoon van Floris II, mondig geworden zijnde, rustte zich ten oorlog tegen Herman Graaf van Cuyck, den broeder van Andreas, omdat zijn overgrootvader, Floris I, onder aanvoering van den vader des Bisschops, bij Hemert was om het leven gebragt. de jonge Graaf Herman verzocht zijnen broeder, den Bisschop, eene verzoening tusschen hem en den Graaf van Holland te willen bewerken, die dan ook, hoewel met veel moeite, daarin slaagde, onder voorwaarde, dat Herman, om zijns vaders misdaad te boeten, eene abdij zou stichten, die uit den grond doen opbouwen, en behoorlijk met jaarlijksche inkomsten voorzien. Dien ten gevolge stichtte hij de abdij van Marienweerd, niet ver van Culemborg waarin zijn broeder vervolgens Premonstratenser Monniken plaatste.

Intusschen had Floris de Zwarte sedert lang genegenheid opgevat voor Hadewy of Hedwig, dochter van Arnold, Graaf van Rothen en nicht van den Bisschop, die onder voogdij stond, van Herman Graaf van Cuyck en Godfried Heer van Arensberg, bij welke Floris in zijn voornemen tot dit huwelijk wakkeren tegenstand vond. Dit kon Floris, die moedig en hooghartig van aard was, niet dulden, en misschien begon ook de oude wrok daardoor weder te herleven; althans hij besloot zich, het kostte wat het wilde, hierover te wreken, en met geweld te verkrijgen, hetgeen hem langs den weg van minnelijke onderhandeling werd afgeslagen. Hij wist weldra binnen Utrecht te geraken en de burgers, die doorgaans niet al te goed Bisschopsgezind waren, weldra op zijne hand te krijgen. Eerlang noodzaakte hij den Bisschop de stad te ruimen, en zijne toevlugt bij zijne broeders te nemen: terwijl Floris sedert zijn bestendig verblijf te Utrecht hield. Arensberg en Cuyck te zwak om het met de wapenen tegen Floris uit te houden, bragten in het geheim eenig krijgsvolk bijeen, waarmede zij zich omtrent Utrecht verborgen hielden; en vernomen hebbende, dat Floris somwijlen met klein gevolg ter jagt ging, overvielen zij hem op zekeren tijd onverhoeds, en beroofden hem, die door het struikelen van zijn paard belet werd te vlugten, te Abtstede, even buiten

Utrecht, van het leven. Keizer Lotharius dit vernemende, was zoo vertoornd over het ongeluk zijnen neef overkomen, dat hij Arensberg en Cuyck in den rijksban deed, en hen van hun regt op hunne heerlijkheden vervallen verklaarde. Graaf Dirk, niet minder op middelen bedacht, om zijns broeders dood te wreeken, verdreef Bisschop Andreas andermaal uit Utrecht, werwaarts hij zich na den moord begeven had, viel bovendien met een magtig leger in het Land van Cuyck en van Arensberg, waar hij alles te vuur en te zwaard verdelgde, terwijl Graaf Herman en zijn broeder, om niet in handen van zijnen vertoornden vijand te vallen, zich genoodzaakt zagen, huiten 's lands te zwerven. Doch na het overlijden van Keizer Lotharius, die zijnen neef, Graaf Dirk, had bijgestaan, verzoenden zij zich weder met den Graaf, onder voorwaarde dat zij voortaan hun land van hem te leen zouden heffen, en werden Bisschop Andreas in zijn sticht en Herman in zijn graafschap hersteld.

Niet zoodra had Keizer Koenraad III in 1138 den rijkstroon beklommen of Bisschop Andreas vervoegde zich bij hem, terwijl hij zich te Keulen bevond, en verzocht aan den nieuwen Vorst, dat de Friesche graafschappen Oostergoo en Westergoo, weder gebragt werden onder het gebied van zijne kerk, waaraan zij voorheen behoord hadden, dodh door Keizer Lotharius ontnomen, en aan diens neef Dirk Graaf van Holland gegeven waren. De Bisschop was waarschijnlijk met de Aartsbisschoppen van Keulen en Trier, dapper in de weer geweest, om Koenraad tot den rijkskroon verheven te krijgen, en om dezen ijver niet onbeloond te laten, stond de Vorst aan den Utrechtschen Kerkvoogd het begeerde gereedelijk toe, en gaf op nieuw gezegde graafschappen aan zijnen stoel. Doch deze had daar weinig voordeel bij, want de Friezen, zich aan deze gift des Keizers weinig storende, verdedigden hunne vrijheid kloekmoedig met de wapenen.

Andreas overleed volgens het algemeen gevoelen, den 23 Junij 1138, hoewel sommigen hem nog een jaar levens meer toeleggen.

Zie M. Vossius, Hist. Jaerb. van Holl. en Zeel. bl 76, 79, 82 en 83. Paringet en van Alen, Beschrijving van de stad Grave, bl. 58, N^o. 4 en 60, N^o. 6; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb. Letter K, bl. 138; H. v(an) H(eussen) en H. v(an) R(ijn), Kerkelijke Hist. en Oudh. der zeven Vereen. Prov. D. I. bl., 194 en 196; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. II., bl. 226; F. Sjoerds, Friesche Jaarb., D. II., bl. 337-340, 349 351, 354-357; (A. van Gils) Kathol. Meyer. Memorib. bl. 68; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. St. I. bl. 139.