Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Albert of Albrecht Albertus]

ALBERTUS, Albert of Albrecht, Aartshertog van Oostenrijk, was de derde zoon van Keizer Maximiliaan II en van Maria van Oostenrijk. Hij werd geboren den 13 November 1559 te Neustad in Oostenrijk, onder het opzigt van den geleerden Busbec opgevoed, en in 1570 naar Spanje gezonden, waar hij zich zoo wel gedroeg dat de koning, Filips II, die zijn oom was, groote genegenheid voor hem opvatte. In den geestelijken staat ingewijd zijnde, werd hij in 1577, dus op achttienjarige leeftijd, door Paus Gregorius XIII tot Kardinaal en door den Koning van Spanje tot Aarstbisschop van Toledo verheven. In 1583 zond Filips II hem naar Portugal, als Onderkoning over dat pas veroverde koningrijk. Hier gaf hij zulke goede blijken van bekwaamheid in krijgs- en staatsbewind, dat de Koning, na hem in 1594 tot Coadjutor van het aartsbisdom Toledo en Primar van Spanje met een jaarlijksch inkomen van 20000 Dukaten verheven te hebben, hem in het volgend jaar, tot Gouverneur der Nederlanden benoemde. Voor dat hij Spanje verliet, verzocht en verkreeg hij, dat vele Nederlandsche schippers, die in de Spaansche havens in beslag waren genomen, ontslagen werden en dat Filips Willem, de oudste zoon van Willem I, Prins van Oranje, in vrijheid gesteld en in zijne goederen hersteld werd, zich overtuigd houdende; dat deze daad van welwillendheid hem de achting der Nederlanders zou doen verwerven en nuttig aan de zaak des Konings

zijn. Daarop reisde hij over Italië naar de Nederlanden en kwam den 29 Januarij 1596 te Luxemburg, met geld en ongemunt zilver in goede hoeveelheid en 3000 Spanjaarden. Intusschen besloten hebbende de staatkunde en de wapenen te gelijk te gebruiken, bragt hij dadelijk na zijne aankomst te Brussel, den 11 Februarij 1596, het krijgsvolk bijeen, nam Calais en Ardres en nog in hetzelfde jaar Hulst in. Doch in het begin van 1597 werden de zijnen bij Turnhout door Prins Maurits geslagen; daarentegen namen zij Amiens, doch de Franschen ontnamen het hun nog in het zelfde jaar, pogende de Kardinaal te vergeefs de stad te ontzetten, waarmede de zomer verliep; terwijl Maurits intusschen gelegenheid kreeg, om vele vaste plaatsen, zonder eenig beletsel, te bemagtigen. Intusschen werd in 1598 de vrede tusschen Spanje en Frankrijk gesloten, waardoor Albertus van die zijde de handen ruim kreeg, en kort daarna verloofde Filips II zijne dochter Isabella Clara Eugenia aan Albertus. Daar zijne vrouw alle de Nederlanden als een huwelijksgoed medekreeg, beschouwde men van toen af de beide echtgenooten als Souvereine Vorsten der Katholijke Nederlanden, doch deze heerschappij was alleen in schijn, want in het vervolg bleek het, dat alles nog door Spanje geregeerd werd; en dat de afstand ook zoodanig gedaan was, dat men wel kon bespeuren, dat de Spanjaarden overal meester bleven. Albert werd in 1599 met veel plegtigheid te Brussel gehuldigd, legde den geestelijken stand bij onze Lieve Vrouw te Halle af, even als het aartsbisdom Toledo, waarvan hij alleen 50000 dukaten aan inkomsten voor zich behield, en vertrok, na den Kardinaal Andreas van Oostenrijk tot Regent gedurende zijn afwezen te hebben aangesteld, naar Spanje, om het huwelijk te voltrekken. Te Ferrara trouwde hij, namens Filips III, Koning van Spanje, met de Aartshertogin Margareta en geleidde haar naar Spanje, waar hij den 13 April 1599 in den echt trad. In September van dat zelfde jaar kwam hij met zijne gemalin te Brussel aan, en daar de Noord Nederlanders geen genegenheid betoonde om onder het gezag van het Oostenrijksche huis terug te keeren, werd de oorlog met kracht doorgezet, wordende de Aartshertog in het jaar 1600 door Prins Maurits, bij Nieuwpoort met groot verlies uit het veld geslagen, nadat de overwinning zich, in het begin van den slag, voor hem had schijnen te verklaren. De Aartshertog had zich hier zoozeer blootgesteld dat hij gewond werd en bijna werd gevangen genomen. Hij hield intusschen het veld nog met een sterk leger en sloeg in het volgende jaar het beleg voor Ostende, hetwelk drie jaren drie maanden en drie dagen duurde. Deze onderneming werd voor de Spanjaarden eene zaak van eer en volharding; zij kostte hun 100000 man en onnoemelijke sommen en bragt haar slechts in het bezit van eenen puinhoop. Prins Maurits had hierdoor inmiddels de handen vrijer en nam onder anderen Rijnberk, Grave en Sluis in en bragt Albertus in eene zeer gevaarlijke stelling, doordien de morrende en kwalijk betaalde

soldaten eindelijk tot muiten oversloegen, zoodat eenige duizenden zich bijeen voegden, eenige vaste plaatsen, onder anderen het kasteel te Hoogstraten, innamen en van daar op het platte land stroopten, en toen Albertus hen met geweld dreigde en hen voor schelmen verklaarde, zich bij Prins Maurits voegden, zoodat de Aartshertog zich genoodzaakt zag, in 1604, met hen een verdrag aan te gaan. In het jaar 1606 kwam de Spaansche veldheer Ambrosius Spinola met zulk eene groote magt uit Spanje naar de Nederlanden dat de Aartshertog zelf er eenigermate naijverig over was. Doch behalve dat de Spanjaarden Groenlo en Rijnberk innamen, viel er niets bijzonders voor, dewijl het kwalijk betaalde krijgsvolk weder zeer misnoegd was. Na den oorlog alzoo met eenigen roem doch met weinig voordeel gevoerd te hebben, achtte Albertus het geraden. Afgezanten naar 's Gravenhage te zenden, ten einde met de Vereenigde Nederlanden, als met eenen onafhankelijken staat te onderhandelen; en sloot eerst een bestand van eenige maanden en vervolgens een van twaalf jaren. Albertus gebruikte deze tijd van rust om de huishoudelijke zaken der Katholijke gewesten te regelen, en zich door een zacht en billijk bestuur bij het volk bemind te maken. Weinig tijds na het eindigen van het twaalfjarig bestand, overleed hij, te Brussel den 12 Julij 1621, zonder kinderen na te laten.

De langzaamheid, ja traagheid en weilelmoedigheid zijner besluiten en zijne ijverige werkzaamheden in het kabinet, toonden genoegzaam, dat hij beter voor de vrede, dan voor den oorlog geschikt was, en de Vlamingen zagen met leedwezen, dat hij niets bezat van de levendige, vlugge en heusche geaardheid zijns oudooms en grootvaders Karel V, die zoowel strookte met hun karakter. Zij beminden hem dus niet zoo als zij hem eerbiedigden, en deze eerbied waren zij aan zijne vele deugden verschuldigd; terwijl zijne verstandige zucht tot vrede, zijn eerste aanzoek daartoe, met verachting van alle valsche schaamte, de achting, die hij zich bij allen zijne onderdanen wist te verwerven, de nooit gestoorde eendracht en overeenstemming met zijne vrouw en mede regentes Isabella, zijne zucht tot regt en billijkheid en tevens gematigheid, hem in de harten zijner onderdanen eene duurzame eerzuil gesticht hebben, zoodat nu nog door de Belgen het tijdvak van Albertus en Isabella als een der gelukkigste hunner geschiedenis wordt geprezen, waarin landbouw, zeden, kunsten en wetenschappen herleefden.

Zie Van Meteren, Hist. van de Oorl. en Geschied. der Nederl.; Bor, Nederl. Oorlogen; de Groot, Nederl. Jaerb. en Histor.; van Loon, Beschrijv. der Nederl. Historip.; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot. Algem. Hist. Woordenb.; Wagenaar, Vaderl. Hist.; van Heurn, Histor der Stad en Meijerij van 's Hertogenb.; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmot, Biogr. Woordenb.; van Kampen, Verkorte Gesch. der Nederl.; dezellde Vaderl. karakterkunde, D. II. bl. 176-177 en 180. Bilderdijk, Gesch. des Vaderl.; Biogr. Univers.