Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Adolf van Nassau de Jonge]

ADOLF van NASSAU de Jonge, de derde zoon van Jan, Graaf van Nassau-Siegen, bij diens eerste gemalin Magdalena, eene dochter van Samuel Graaf van Waldeck, geboren den 8 November 1584, en reeds zeer jong in Nederlandsche dienst getreden, nam in het jaar 1608 op zich, om de brandschatting, in het Luxemburgsche, die zeer traag opgebragt werd, te gaan invorderen. Den 7 November trok hij uit Nijmegen met 350 ruiters. In het terugkeeren met eenen goeden buit, ontmoetten hem 60 vijandelijke soldaten uit Rijnberk, die hij gevangen nam, doch, tot zijn ongeluk, op het woord van den Stadvoogd van Meurs, weder losliet. Deze, weder in hunne bezetting te Rijnberk gekomen, gaven den Gouverneur te kennen, dat Graaf Adolf van Nassau, niet sterker dan 150 of 160 paarden, zeer vermoeid en afgereden was; daarenboven, dat hij voorgenomen had te overnachten in de dorpen Finen en Wanum bebeneden Xanten; het was alles waar, uitgenomen het getal ruiters, dat uit 350 koppen bestond. Op dit berigt, besloot de Spaansche Gouverneur hen bij nacht te doen overvallen, en zond daarop Stanley, zoon van den Engelschen Kolonel Stanley (die vroeger, ten tijde als Leycester Gouverneur-Generaal der Vereenigde Nederlanden was, de stad Deventer verraderlijk aan de Spanjaarden had overgeleverd) met 768 mannen zijner bezetting, zoo Engelschen, als Spanjaarden, Walen en Duitschers, uit, daar zich vele officiers, benevens eenige op buit vlammende burgers hadden bijgevoegd, om gezegden aanslag te bewerkstelligen. Des avonds ten tien ure trokken zij uit Rijnberk, kwamen in den nanacht te drie ure aan het genoemde dorp, vernamen er geen schildwacht, daar er wegens de vermoeidheid der paarden, geen gesteld was, en vielen er op aan, onder geweldig geschreeuw, schieten en geraas van trommels. De Staatsche ruiters zich gevangen vindende, reddeden zich door de vlugt, zoo goed zij konden. Eenigen bleven gevangen, ook werden er 40 of 50 paarden genomen. Zij die in het andere dorp waren, door het schieten gewekt, moesten op bevel van Graaf Adolf terstond opzitten, om hunne makkers ter hulp te komen. Door de gevlugte Staatschen werd hem herigt, dat de Spanjaarden niet meer dan 300 te voet sterk waren;

hij besloot derhalve zelf hen in het dorp aan te grijpen; doch derwaarts trekkende, zag hij hen in goede orde op hem afkomen, begeerig, om ook dezen Staatschen hoop, daar de buit bij was, te slaan, meenende dien te overrompelen, zoo als zij de anderen gedaan hadden. Graaf Adolf gaf bevel dat zijne ruiters met lange roers zouden afzitten, en, onder aanvoering van den Ritmeester Cronenburgh, los gaan op de vijanden, die zich intusschen op een ruim veld begaven, digt bij het gedachte dorp, rondom met eene haag bezet, of, volgens anderen, aan de eene zijde door eene haag en aan de andere met eene sloot omgeven, waardoor men er niet bij kon komen. Hevig schoten de Spanjaarden, doch met weinig vruchts. Graaf Adolf zocht eenen doortogt, en vond er eindelijk een, doch zoo naauw, dat er niet meer dan één paard te gelijk door kon. Toen hij nu sommige ruiters had gelast, om door dezen weg de Spanjaarden te naderen, zocht en vond hij eenen anderen, doch niet breeder dan de vorige, echter drong hij het allereerste door, en zoodra hij van 30 der zijnen gevolgd werd, bestond hij daarmede op den vijand los te gaan, zonder dien in te wachten. Zijnen hoed in de oogen gedrukt hebbende, barstte hij uit, 't za! voort dan; gaf zijn paard de sporen en viel op de Spaanschen aan, zich gedurig naar de regterhand draaijende, tot hij achter hen kwam, om hen den weg naar het kerkhof af te snijden. Dus alleen vooruit, loste hij zijne pistool op den vijand, wierp die toen weg, nam zijn degen in de linker, en zijne andere pistool in de regterhand, en reed, na het te hebben afgeschoten weder naar zijne ruiters, hen vermanende, ook alzoo den vijand aan te grijpen, zoo als ze hem hadden zien doen. Fluks reed hij andermaal vooruit, zag de vijanden aan de eene zijde niet al te wel gesloten, brak alleen er in door, en geraakte wegens den geweldigen damp door het schieten der vijanden, geheel en al uit het gezigt der zijnen. Dus bevond hij zich in het midden der Spanjaarden, en deed hen zooveel afbreuk als mogelijk, maar werd terstond omsingeld, en van alle kanten met pieken en rapieren besprongen, gestoken en gehouwen, waardoor hij, ongewapend zijnde (vermits zijn Paadje of Edelknaap door den haast zijne rusting in het kwartier gelaten had), verscheidene en daaronder doodelijke wonden kreeg. Alzoo zijne krachten verliezende, begon hij ter regterzijde van zijn paard over te hangen; toen hij nog eenen houw over het hoofd, van het eene oor tot het andere, benevens een steek onder het linker schouderblad, ontving. Alle deze wonden ontving hij met een onversaagd harte, zonder een woord te spreken of iets te laten blijken, dat voor eenen held of een dapper gemoed, onbetamelijk kan worden geacht. Midderwijl werden de Spanjaarden, door de aankomende Staatsche ruiters, van achteren en voren met groot geweld aangetast, zelfs met hunne eigene spiessen die de Staatschen hen uit de handen rukten, zoodat zij, in groote wanorde, gedrongen werden naar gezegde sloot te wijken. Graaf Adolf, midden onder hen zijnde, viel, doordien zijn paard struikelde, in

het water, in welken val ook zijne regter wang, tot den neus toe, zeer werd gekwetst; zeker ruiter, Walraven genoemd, te voren door de Spanjaarden gevangen en dit alles gezien hebbende, riep den Korporaal van den Ritmeester Cronenburgh, Ercken genaamd, die aan de audere zijde van de sloot was, toe, dat hij hem zou helpen; deze terstond toeschietende, vond Graaf Adolf op zijnen rug liggen, tot de kin toe onder water, met het hoofd op den kant van de sloot, en zijn paard dood naast hem. Toen men hem er uitgehaald en tien of twaalf schreden voortgedragen had, wilde hij dat men hem zou nederleggen, alzoo zijne hoofdwonden hem hevige pijn veroorzaakte. De Korporaal Ercken ging onder eenen boom zitten, en legde Graaf Adolf met het hoofd in zijnen schoot; kort daarop werd de Vorst in eene boerenwoning gebragt, en verbonden. Doch de flaauwten namen zoodanig toe (inzonderheid omdat hij, in het koude water van de sloot had gelegen), dat hij, de natuurlijke warmte verdwijnende, den geest gaf, onder het herhaald uiten der woorden: o God! en verzoekende de omstanders voor hem te bidden, zoo lang hij leefde. Zijne dood was die van eene groote menigte der vijanden, want zoo haast was het niet onder de Staatsche ruiters, die nog met den vijand handgemeen waren, bekend dat Adolf van Nassau gestorven was, of zij werden zeer bedroefd, en tevens zoo verwoed, dat ze gezamenlijk zwoeren hem te zullen wreeken, en verklaarde dat hij een schelm zou zijn, die iemand der Spanjaarden in het leven liet of kwartier gaf. Zij voldeden streng genoeg aan hunnen eed, want niet alleen versloegen zij vechtenderhand alle hunne vijanden, maar ook, tegen den wil hunner officieren en tegen het krijgsgebruik, doodden zij hen, die zij te voren hadden gevangen genomen. Niemand dan een Sergeant en zes Duitschers, die zeer zwaar gekwest waren, werden verschoond. Van de zijde der Staten bleven slechts acht mannen, terwijl omtrent twintig gekwetst waren. De Spaansche Gouverneur van Rijnberk liet zijne dooden, over de 600 in getal, met pontons afhalen, waaronder nog 56 gewonden en 14 ongekwetsten gevonden werden, die zich onder de verslagenen nedergelegd, en zich dood gehouden hadden, om het leven te mogen behouden. Anderen verhalen dat van de geheele vijandelijke troep, slechts twee gekwetsten ontkwamen.

Graaf Adolf was van zijn volk ongemeen bemind, desgelijks ook van allen die hem kenden; zijn verlies werd niet minder betreurd wegens zijne uitstekende en weergalooze dapperheid, die geenerlei gevaar ontzag, en met een zonderling beleid gepaard ging, dan om zijne velerhande deugden, die hij daarenboven bezat, waardoor hij, bij langer leven, grooten dienst zou kunnen gedaan hebben. Het lijk werd naar Nijmegen gevoerd, en daar met eene heerlijke staatsie begraven.

Zie: Wilhelm en Maurits van Nassau Princen van Orangien, haer leven en bedrijf, D. II. bl. 317-320; E. van

Meteren, Historie van de Oorlogen en Geschiedenissen der Nederlanden, D. X. bl. 94-96; Halma, Tooneel der Vereenigde Nederlanden.