Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Arnoud of Arnald van Egmond]

AARNOUT, Arnoud of Arnald van Egmond, Hertog van Gelre en Graaf van Zutphen, was de achterneef van Willem I en Reinald IV Hertogen van Gelre, als zijnde een kleinzoon van hunne zuster Johanna. Reinald, zonder wettige kinderen na te laten in 1423 overleden zijnde, werd Aarnout, die nog slechts dertien jaren oud was, na zijn overlijden door de Staten van Gelre gehuldigd, en uit hoofde van zijne jeugdige jaren, onder voogdij gesteld van zijnen vader Heer Jan van Egmond, die tevens het land bestuurde. Kort na zijne inhuldiging werd er tusschen hem en Adolf, Hertog van Cleve, een verbond van vriendschap gesloten en hem 's Hertogs dochter Catharina tot bruid toegezegd. Nog in het zelfde jaar bevestigde hij de stad Nijmegen in alle hare voorregten en stelde zijnen vader tot Ruwaard van den lande voor den tijd van 13 jaren aan, belovende: voortaan niets te zullen doen, buiten kennis der zestien Raden, door de vier kwartieren te benoemen; geen huwelijk aan te gaan, noch raadsvrienden aan te nemen, of steden, burgten, rententollen of eenige andere, zoo tegenwoordige als toekomende, goederen te verzetten, verkoopen of anderzins weerloos te maken, dan met toestemming der Ridderschap en vier hoofdsteden; alsmede geene ambten te zullen vergeven dan aan inboorlingen of inwoners van Gelre, of die in het vorstendom of graafschap gegoed waren, en andere bepalingen die zijne magt beperkten. Hij bevestigde onder de zelfde beloften de stedelijke voorregten van Arnhem, Zutphen en van de overige kleine steden van Gelderland.

In het volgende jaar, 1424, trouwde hij met zijne voorgemelde bruid Catharina, niettegenstaande de bruidegom nog geen 15 en de bruid naauwelijks 9 jaren oud was. Een gevoelige slag werd den jeugdigen Aarnout toegebragt, doordien Keizer Sigismund weigerde hem als Hertog van Gelre en Graaf van Zutphen

en zijn vader als Ruwaard te erkennen en daarentegen brieven ten voordeele van Adolf Graaf van den Bergh verleende, waartoe hij, naar men meent, door geld was overgehaald. De Gelderschen stoorden zich wel weinig aan 's Keizers brieven, waarbij hun bevolen werd den gemelden Adolf als Hertog te erkennen, doch hieruit ontstond later een oorlog. Aarnout verleende in het jaar 1426 grooten bijstand aan Zweder van Culemborg, Bisschop van Utrecht, tegen de Stichtenaars. Een bende Gelderschen onder Jan van Egmond hielp deze Amersfoort vermeesteren; doch Rudolf van Diepholt, Zweders mededinger, bemagtigde kort daarna weder die stad. Voldoening van den Hertog eischende, werd hem die geweigerd, en hierdoor barstte een krijg los, die drie jaren duurde en waarin Aarnout zich geruggesteund zag door Filips de Goede, Hertog van Bourgondië, met wien hij een verbond gesloten had, om Rudolf van Diepholt met vereende magt te keer te gaan en hem, tegen den wil van den Paus, uit het Bisdom van Utrecht te weren. Toen hij echter bespeurde, dat hij met dien buitenlandschen krijg zijn eigen nadeel berokkende, sloot hij, op het voorbeeld van Filips van Bourgondië, eenen vrede met Rudolf van Diepholt en liet Zweder van Culemborg aan zijn lot over.

Niet lang daarna werd, door bemiddeling van den Graaf van Meurs en van den Bisschop van Keulen, tusschen Aarnout en Adolf Graaf van den Bergh een vierjarig bestand aangegaan; hetwelk echter reeds in 1430 door den rusteloozen Adolf verbroken werd, door van Aarnout het hertogdom Gelre te eischen, of hem, in geval van weigering, den oorlog te verklaren. Aarnout sloeg het beleg voor Buren, welks Heer hem vijandig was, bemagtigde die stad, alsmede Leerdam, Schoonrewoerd en Haastrecht, en schonk ze aan zijnen broeder Willem, Heer van IJsselstein. Aarnout hierop door den Keizer voor het Rijksgerigt gedagvaard en niet verschenen zijnde, werd in den Rijksban en vijand van het Rijk verklaard; terwijl zijne onderdanen bevel ontvingen, om zich met Adolf te verdragen en hem als hunnen Heer te huldigen. De Gelderschen bleven niettemin Aarnout getrouw, die inmiddels zijn regt op het Hertogdom door bekwame mannen bij den Keizer liet verdedigen. Om zich niet alleen in het bezit van Gelre te bevestigen, maar zich ook van Gulik te verzekeren, vernieuwde Aarnout in 1433 het verbond van onderlinge bescherming met zijnen schoonvader, den Graaf van Cleve, en in het volgende jaar met zijne anderen vrienden. Met zijnen broeder Willem bragt hij in 1438 eene scheiding tot stand, welke door hunnen vader bekrachtigd werd, doch in 1440 ontstond er tusschen de beide broeders weder een hevig geschil over de erven en dijkgeregtigheid van Driel, hetwelk eerst in 1448, door tusschenkomst van den Hertog van Bourgondië beslist werd.

Ondertusschen geraakte het Hertogdom Gelre, zoo door gedurig oorlogen als door aanhoudende doortogten van vreemde krijgsbenden, verarmd en uitgeput en Aarnout, met die van Nijmegen overhoop

liggende, zag zich genoodzaakt zijne kleinodiën en huisraad te verpanden en het land in zware schulden te steken. Eerlang ontstonden er verwikkelingen tusschen den Hertog en zijne onderzaten; deze werden wel is waar weder hijgelegd, doch altijd ten koste van het gezag van den zwakken Aarnout. Gebukt onder zoo veel tegenspoed, ondernam hij in 1456 eene bedevaart naar Jeruzalem; na zijne terugkomst ontvlamde op nieuw het vuur der tweedragt. Nu stond zijn zoon Adolf, vooral door Nijmegen ondersteund, tegen hem op: men bood hem het landsbestuur aan, en toen de vader zich daartegen verzette, smeedde de zoon, die zich inmiddels schijnbaar weder met zijnen vader verzoend had, met zijne verfoeijelijke moeder, het opzet, om den vader en echtgenoot van het bed te ligten en in hechtenis te zetten. Dit werd op de verraderlijkste wijze, onder glimp van een vriendschappelijk bezoek te Grave, in Januarij 1465 volbragt, en de bejaarde Hertog in den nacht, in een onderkleed, over het ijs naar het tolhuis te Lobith en van daar naar Buren gevoerd. De Geldersche steden hadden dezen gruwel niet slechts geduld, maar waren er zelfs medepligtig aan. Doch Willem, Aarnouts broeder, en de Hertog van Cleve maakten het den overweldiger zoo bang, dat hij beloofde zijnen vader te ontslaan, waarop ook de Paus en Hertog Karel van Bourgondië aandrongen, bij wien Willem en de Hertog van Cleve hunne klagten inbragten. Hertog Karel riep Adolf, zijnen schoonbroeder, in Junij 1470, tot zich naar Hesdin in Artois, daar sloeg hij hem voor, den ouden Hertog los te laten en te herstellen; de zoon durlde zulks niet weigeren, en de vader werd, na eene zesjarige gevangenschap uit zijnen kerker ontslagen. Toen nu Aarnout in December mede te Hesdin verschenen was, deed Karel beiden in zijne kamer, voor eene aanzienlijke vergadering, hunne zaak bepleiten; de oude man daagde den ontaarden zoon uit, die zoo ver was van verzoening, dat hij' op de voorslagen van Karel antwoordde: ‘hij wilde liever zijnen vader met het hoofd voor over in eenen put werpen en zich zelven er bij.’ Adolf, de oogmerken des bemiddelaars bespenrende, ontsnapte in stilte, doch werd te Namen gevat, en, zoo lang Karel leefde, te Kortrijk gevangen gehouden. Deze deed zich nu, van den ouden Aarnout, Gelre en Zutphen voor 300,000 gouden Rijnsche guldens in eens afstaan; doch dit verdrag, hetwelk den 30 December 1472 gesloten was, werd niet bekend gemaakt, voor dat Aarnout, onder zijn eigen naam, weder in het bezit des lands was. Hij overleed echter kort daarna, den 28 Februarij 1473, bij zijne gezegde echtgenoote, bchalve den reeds genoemden zoon, drie dochters nalatende, zijnde, Maria, getrouwd met Jacobus II Koning van Schotland; Margriet, getrouwd met Frederik van Beijeren, Hertog van Simmeren enz. en Catharina, ongehuwd overleden.

Zie J.J. Pontanus en A. Slichtenhorst, Geldersse geschiedenissen, bl. 209-268; Kok Vaderl. woordenb. D. XIII. bl. 184-189. Nijhoff, Gedenkwaardigheden uit de Geschiedenis van Gelderland, D. IV.; Arend, Algemeene Geschied. des Vaderlands, D. II. St. III. bl. 135-179.