De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 193]

Het vierde bedryf. IOSEPH. VOESTER. Ioseph: Al is de Voester wech, noch blijft mijn geest belaên,Ga naar voetnootvs. 987 Hoe 't met dit razend wijf ten leste wil vergaen.Ga naar voetnoot988 Mijn hart getuight niet goets. Ick zorgh zy zal niet rusten,Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] Maer aengeprickelt van haer ongebonde lusten, My brouwen eenigh leet, tot wraeck van al dit leet, 't Welck zy my leit te last. Die geile toght is heet,Ga naar voetnoot992 Ia ziedt, gelijck een pot, alree aen 't overloopen: Doch 't ga, zoo 't wil: moet ick haer dolligheit bekoopen, 995[regelnummer] 't Gedy tot 's hemels eere, en buiten myne schult. 'k Verhoop de hemel zal my stercken met gedult. Daer komt de Voester weêr: hier is wat vreemts besteken.Ga naar voetnoot997 Voester: Koom Ioseph, by mevrouw: zy moet en wil u spreecken: 'k Verdaegh u uit haer' naem.Ga naar voetnoot999 Ioseph: Wat eischt mevrouw van my? Voester: 1000[regelnummer] Ick zegh u met een woort.Ga naar voetnoot1000 Ioseph: Wel kom wat nader by. Voester: Mevrouw begeert u zelf yet mondeling t'ontdecken:Ga naar voetnoot1001 'k Verdaegh u uit haer' naem. Ioseph: Zoo durf ick 't niet vertrecken.Ga naar voetnoot1002 Voester: Ick ga. Ioseph: Hier hapert yet, en 't loopt gewis op 't endt.Ga naar voetnoot1003 O hartekenner, die al mijn gedachten kent, 1005[regelnummer] Bestierze, datze rechts noch slinx zich van u neigen,Ga naar voetnoot1005 Noch 't minst yet wanklen, door beloften noch door dreigen, Op d'eerelijcke baen, de heirbaen van de deught.Ga naar voetnoot1007 Verhoor nu Josephs beê: hy offert u zijn jeught.Ga naar voetnoot1008
[pagina 194]
IEMPSAR. IOSEPH. Iempsar: Ondanckbre Jongeling, hoe lang zult ghy gaen prattenGa naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Op dat vergangklijck schoon, en zoo veel rijcke schatten, Als vrouw Natuur aen u te dartel ley te kost.Ga naar voetnoot1011 Natuur had beter zulck een werckstuck noit begost,Ga naar voetnoot1012 Of het begonnen beelt verwaerloost op te maecken;Ga naar voetnoot1013 Nadien 't niet anders doet dan pijnigen, en blaecken 1015[regelnummer] De harten, die het vangt door d'oogen. 'k vloeck dien dagh,Ga naar voetnoot1015 En uur, en oogenblick, dat ick u eerstmael zagh.Ga naar voetnoot1016 Ioseph: O schepper, is 'er yet behaeghelijx geschapen In my, waer aen een vrouw haer glori zou vergapen,Ga naar voetnoot1018 En leef ick eenigh mensch tot weerwil en verdriet,Ga naar voetnoot1019 1020[regelnummer] En tegens 't hart; men wijt het den onnooslen niet: Uw schepsel draegh geen schult. 'k ben van u afgegotenGa naar voetnoot1021 Op zulck een' vorm, gelijck uw wijsheit had besloten. Iempsar: Ghy zorght vast voor mijn eere, en weigert my mijn' lust.Ga naar voetnoot1023 De lust ga boven d'eer, zoo d'eer oit wert verkust.Ga naar voetnoot1024 Ioseph: 1025[regelnummer] De hitte van de lust gaet effen voor 't gevoelen,Ga naar voetnoot1025 Hoe korte weelde smert; maer eer de lust aen 't koelen Geraeckt, waerdeert men, wat verlies van naem en eer Zou gelden, kreegh men d'eer om gout of traenen weêr.Ga naar voetnoot1027-28 Iempsar: Ick heb mijn tranen ja mijn oogen al verkreten,Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Verkreten, maer vergeefs. Ioseph: 't en werd my niet geweten.Ga naar voetnoot1030 Iempsar: Met reden: ghy alleen zijt oirzaeck van mijn quael.Ga naar voetnoot1031 Ioseph: Wat hoor ick dag op dagh, niet eens, maer hondertmael.Ga naar voetnoot1032
[pagina 195]
Iempsar: Getroost u, 't heeft een endt: 'k berey my om te sterven,Ga naar voetnoot1033 O onmedoogent gast.Ga naar voetnoot1034 Ioseph: Hoe kan ick u bederven 1035[regelnummer] Met my, om 't snoot genot van.Ga naar voetnoot1035 Iempsar: Hoe, wat noemt ghy snoot? Dat ick u waerdigh acht t'omhelzen in mijn' schoot? Te biên dien verschen mont? die vriendelijcke wangen?Ga naar voetnoot1037 Deze oogen, die zoo zeer niet naer den dagh verlangen, Als om uw aengezicht t'aenschouwen 's morgens vroegh? 1040[regelnummer] Noemt ghy dit snoot genot? en heeft hy breins genoegh,Ga naar voetnoot1040 Die aengebode min zoo schimpigh gaet versmaden?Ga naar voetnoot1041 Ioseph: De Min, beroit van hooft, laet zich van niemant raden.Ga naar voetnoot1042 Al 't voordeel, dat men treckt uit wellust is gering, En meer niet als een dolle en vuile prickelingGa naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Van 't lijf, terwijl 't gemoedt vast wroeght door 't overwegen.Ga naar voetnoot1045 Dat 's al het voordeel: zet hier nu al 't nadeel tegen. Het overspel begaet terstont een dubble smet,Ga naar voetnoot1047 Besmet 'er twee: 't ontwijdt en scheurt het heiligh bedt,Ga naar voetnoot1048 Vol onrust, vol krackeel: de weerga haet heur gade,Ga naar voetnoot1049 1050[regelnummer] Behaeght den boel alleen, en gaet met hem te rade:Ga naar voetnoot1050 d'Onwettige erfgenaem geraeckt in 't wettigh goet: De vader mist zijn kroost, en twijffelt aen het bloet:Ga naar voetnoot1052 Het achterdencken groeit: de twist doorkruipt de leden Van 't maeghschap: in het kort, het huwelijck bouwt steden,Ga naar voetnoot1053-54 1055[regelnummer] Gelijck het overspel ['t welck Godt en mensch zich belght,Ga naar voetnoot1055 Al slaet men 't in den windt] die in den gront verdelght,Ga naar voetnoot1056 Door moort en vyantschap, al razende en bezeten; En sleept de rampen na, gelijck een lange keten Haer schakels: is 't dan vreemt, dat allerhande liên 1060[regelnummer] En tongen, in dit stuck, met wetten zich voorzien?Ga naar voetnoot1060
[pagina 196]
Iempsar: Wat wetten de Syriers, Hebreen, Arabers hebben,Ga naar voetnoot1061 Of wy, ick achtze als rach, en dunne spinnewebben, Daer ruischt de groote door, de kleine kleeft'er vast.Ga naar voetnoot1063 Mijn wellust zy mijn wet. wat niemant anders past, 1065[regelnummer] Pas my, die zich van wet noch Recht laet overkraeien:Ga naar voetnoot1065 Men leeft hier op zijn hoofsch.Ga naar voetnoot1066 Ioseph: Zoud ghy uw' heer zoo paeien? Iempsar: Men velt geen vonnissen op ongegront vermoên. En most mijn heer op 't naeuwste eens rekeninge doen,Ga naar voetnoot1068 Het stont dan t' overzien, hoe hy zich had gedragen.Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Wat doen de mannen niet, dat zy geen vrouwen vragen?Ga naar voetnoot1070 De rechter zuivre zich van 't zelleve gebreck,Ga naar voetnoot1071 Verdient het zulck een' naem. wie leeft'er zonder vleck?Ga naar voetnoot1072 Ioseph: Ghy waert om hals, quam hy op 't stuck u overvallen.Ga naar voetnoot1073 Iempsar: Zoo storf ick om de min, de zoetste doot van allen.Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] Mijn zinlijckheit waer my die suickre doot wel waert.Ga naar voetnoot1075 En waer heeft oit de doot rechtschape min vervaert?Ga naar voetnoot1076 Wat vreesselijcke doot kan ware liefde scheiden? Al blijft het lichaem hier, de zielen zelfs geleidenGa naar voetnoot1078 Malkanderen beneên, in 't onderaerdtsche veldt,Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] In 't vrolijck myrtebosch: daer kust men, daer vertelt d'Een d'ander zijn fortuin, en eerste sluickeryen:Ga naar voetnoot1081 Daer wort men weder maeght: daer leert men weder vryen, Als waer het noit geschiedt: daer lacht een zaligh dal. Men treckbeckt onbenijt, als duiven zonder gal.Ga naar voetnoot1084 1085[regelnummer] Men brantmerckt niemant daer met lasterlijcke naemen; Noch 't heet'er overspel, zoo twee uit min verzaemen.Ga naar voetnoot1086 Al wisselt men zomtijts uit zinlijckheit van lief,Ga naar voetnoot1087
[pagina 197]
Dat draeght alleen den naem van vrientschap en gerief.Ga naar voetnoot1088 Het beurt 'er dagh op dagh: men volght daer in de wijze.Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] 't Is een verandering en lust naer versche spijze; Nadien een zelve kost de gasten walgen doet:Ga naar voetnoot1091 Ja 't grofste lasterstuck wort met een' kus geboet.Ga naar voetnoot1092 De wetten worden nu de vrouwen voorgeschreven Van mannen, die toch zelfs om wet noch regel geven.Ga naar voetnoot1094 Ioseph: 1095[regelnummer] Mevrouw men quetst en schent, door 't schenden van zijn echt, Alleen geen menschelijck, maer zelf het godlijck Recht;Ga naar voetnoot1096 Dat toome uw' lust, kan 't Recht der menschen u niet toomen. Iempsar: Van sluicklust? Jupiter is zelf ter sluick gekomen,Ga naar voetnoot1098 By Isis: Isis zelf ontfing ter sluick Osier, 1100[regelnummer] Haer broêr: ons Gotheên gaen ten hemel door dit vier. Ioseph: Het koste Osier zijn' hals, gekapt in zoo veel stucken,Ga naar voetnoot1101 Als 't Rijck hem graven bouwt: 't zou hier niet beter lucken, Indien uw Typhon my betrapte op zulck een daet. Iempsar: De slaven van der hant, de Joffers op de straet,Ga naar voetnoot1104 1105[regelnummer] En Potiphar verlet, door 't hooghtijt van dien Heiligh,Ga naar voetnoot1105 Bespiên ons weelde niet: al 't huis is vry en veiligh.Ga naar voetnoot1106 Ioseph: Gewelf noch dack noch muur bedeckt die schande niet Voor 't aldoordringende oogh, 't welck ons gedachten ziet, En straft het opzet, 'k zwijgh de schandelijcke daden.Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] De Godtheit ziet het al. Iempsar: Die zal ons niet verraden. Ioseph: De Godtheit sloegh en plaeghde, om een Hebreeusche vrouw, Den Nijlvorst, onbewust van haer gegeve trouw.Ga naar voetnoot1111-12 d'Abimelechen zijn gewaerschuwt, voor de schennis Noch onbegaen, hoewel onnozel, zonder kennis.Ga naar voetnoot1113-14
[pagina 198]
1115[regelnummer] Het hemelsch vier verbrande om schennis heele steên,Ga naar voetnoot1115 Tot pulver en tot asch. Iempsar: dat 's jaeren lang geleên. Ioseph: Het overspel wort zelf gestraft van stomme dieren.Ga naar voetnoot1117 Iempsar: Die vryen blindeling: wat durft ghy niet verzieren.Ga naar voetnoot1118 Ioseph: 't Zy veer dat ick uw bedt door overspel ontwy.Ga naar voetnoot1119 Iempsar: 1120[regelnummer] Wat 's overspel? een kus den echten mont voorby.Ga naar voetnoot1120 Ioseph: Ick bid verheelt u eens, ghy waert op 't stuck gegrepen;Ga naar voetnoot1121 Zou Memphis en al 't hof niet zien uw' neus genepenGa naar voetnoot1122 Van 't aenschijn, en u naeckt en bloot gevoert ten toon? En hoe ick, na veel smaets, en wel verdienden hoon, 1125[regelnummer] De huit van 't lijf gestroopt, met duizent wreede slagen, Op eenen ezels rugh de stadt werde omgedragen,Ga naar voetnoot1126 En eeuwighlijck voor slaef verwezen naer de Myn? Wat dunckt u? zou dit lief dat leet wel waerdigh zyn?Ga naar voetnoot1128 Indien wy beide niet op heter daet doorsteecken,Ga naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Men 't goddelooze bloet al schuimende zagh lekenGa naar voetnoot1130 Van 't overspeligh bedt; daer ick uw boel al warmGa naar voetnoot1131 Den geest gaf, in den strick van dien vervloeckten arm; En leerde een ander zich van schelmsche lusten spaenen,Ga naar voetnoot1133 En hoeden voor bedrogh van krokodilletranen.Ga naar voetnoot1134 Iempsar: 1135[regelnummer] Vertrouwt ghy dan dat ick naer uw bederf zou staen?Ga naar voetnoot1135 Al 't huis is stom en zwyght: geen mensch kan ons verraên. Ioseph: Schoon huis en kamer zweegh, en alle pylers zwegen, 't Geweten zwyght niet stil: 't hart met zich zelf verlegen,Ga naar voetnoot1138 Beschuldight nacht en dagh zich zelven, waer men gaet, 1140[regelnummer] Oock daer men d'oogen luickt: die gruwelijcke daet,Ga naar voetnoot1140
[pagina 199]
Die schennis borrelt op, hoe diep zy wort gedompelt.Ga naar voetnoot1141 Men rekent zich verraên, waer yemant spreeckt, of mompelt. Ontmoete ick Potiphar, my viel strax in: dat 's hy,Ga naar voetnoot1143 Die my heeft opgevoedt, gebeurt uit slaverny,Ga naar voetnoot1144 1145[regelnummer] In top van 't huis bewint, en duizentmael verbonden:Ga naar voetnoot1145 Maer als een danckbaer knecht heb ick zijn bedt geschonden.Ga naar voetnoot1146 Vlie booswicht, vlie: loopt strax ten huize uit al versaeght,Ga naar voetnoot1147 Zoo veer, daer 't schellemstuck het hart niet langer knaeght,Ga naar voetnoot1148 Gelijck een worm het ooft: maer och 't is al verloren,Ga naar voetnoot1149 1150[regelnummer] Al liept ghy, daer de Nyl zijn kil begint te booren;Ga naar voetnoot1150 Of daer de zon haer' glans ter middernacht verschuilt;Ga naar voetnoot1151 Daer 't ondier, afgevast in sneeuw, van honger huilt:Ga naar voetnoot1152 Ghy kunt de donder stem van Godts gerecht niet smooren: Die vierschaer doemt alsins: die rechter laet zich hooren.Ga naar voetnoot1154 1155[regelnummer] Mevrouw, wat houdtghe my? 'k ruck zoo noch niet mijn' heer,Ga naar voetnoot1155 En u en my, en al 't gezegent huis om veer: Dat hoede Godt. hoe klonck die val door volgende eeuwen,Ga naar voetnoot1157 Tot endeloozen smaet en schande der Hebreeuwen. Zou Joseph zulck een stuck in Godts gezicht bestaen?Ga naar voetnoot1159 1160[regelnummer] 'k Heb veel te veel gehoort. wien houdt ghy? laet my gaen.Ga naar voetnoot1160 Iempsar: Ick val voor uwe knien, en offer aen dees voetenGa naar voetnoot1161 Dit lichaem, en dees ziel bereit haer schult te boeten, Door zulck een doot, als een wanhopende betaemt. Wat draeit ghy 't aengezicht, zoo schuw, en zoo beschaemt, 1165[regelnummer] Van mijn gezicht? ay zet de schaemte een poos ter zyden. Wat schaemte niet vermagh, vermoge 't medelyden Met een die sterven moet en kan, om uwent wil. Ay wisch mijn tranen af. Ioseph: Doortrapte krokodil,Ga naar voetnoot1168 Laet los, laet los: ghy moort met dit bedrieghlijck steenen.Ga naar voetnoot1169 Iempsar: 1170[regelnummer] Hardtneckige, o wat hoon! hardtneckige, ga henen, Ga henen met dien roem van zulck een morgenstar,Ga naar voetnoot1171
[pagina 200]
Voor wie ghy d'oogen sluit. ga melt nu Potiphar, Hoe mannelijck, hoe kuisch zich Joseph heb gequeten;Ga naar voetnoot1173 Op dat het eeuwigh my in 't aenzicht werd verweten, 1175[regelnummer] Van hem; hoe Jempsar veronwaerdight van haer' slaef,Ga naar voetnoot1175 Zich hebbe, voor al 't hof, ten toon gestelt zoo braef:Ga naar voetnoot1176 Maer neen, ghy zult noch zoo uw' moedt aen my niet koelen.Ga naar voetnoot1177 Ghy hebt mijn min versmaet, ghy zult mijn wraeck gevoelen. Ick weet die schantvleck wel te decken met een' schijn 1180[regelnummer] Van eerbaerheit: ick zelf zal in de voorhael zijn.Ga naar voetnoot1180 Och voester, slaven helpt. o wie verhoort mijn klaghten. Helpt slaven, voester helpt: een slaef wil my verkrachten. Och Potiphar, sta by. och voester, help uw vrouw. Waer blijft nu al 't gezin? is niemant my getrouw?Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Daer vliedt hy: och hy vliedt. wat moght mijn kermen baten? Dat is die koele knecht. hy heeft my 't kleet gelaten,Ga naar voetnoot1186 Tot een getuigenis. ghy slaven jaeght hem na. Och leit my aen een zy, tot dat dit over ga.Ga naar voetnoot1188 REY VAN ENGELEN. Zang: Als op den top van 't lyden 1190[regelnummer] Ontzeide minne eens over slaetGa naar voetnoot1190 Met volle kracht, dan brant de haet Zoo fel aen alle zyden, Als 't vier dat Sodoms steên verslont,Ga naar voetnoot1193 En welt met smoock op, uit den gront 1195[regelnummer] Der grondelooze poelen. Wat wraeck lescht een' onleschbren gloet?Ga naar voetnoot1196 Wat smaeckt haer zoeter dan haer bloet Al razende te koelen, In 't bloet, dat nu zoo lang geverght,Ga naar voetnoot1199 1200[regelnummer] Door 't weigren zoo veel adders terght, Als zy laet hairen krullen, En vlechten onder 't hullen?Ga naar voetnoot1200-02 Waer schuimbeckte oit een tygerin, Door 't plondren van haer jongen,Ga naar voetnoot1204
[pagina 201]
1205[regelnummer] Van spyt om 't hart gewrongen,Ga naar voetnoot1205 Zoo wreet, als afgekaetste Min? Tegenzang: Wat weiden kuische vrouwen Geruster in den echten beemt;Ga naar voetnoot1208 Daer zy, om lief noch leet vervreemt,Ga naar voetnoot1209 1210[regelnummer] Haer egade onderhouwen,Ga naar voetnoot1210 Met kussen, zonder valschen schijn: Daer twee paer lonckende oogen zijn Getuigen van die loncken, Waer door het een en eenigh paerGa naar voetnoot1214 1215[regelnummer] Zijn kroost ziet lachen jaer op jaer, Met vriendelijcke voncken; Die 't ongeveinsde vierslagh slaet.Ga naar voetnoot1217 Hier stelt de zedigheit hun maet.Ga naar voetnoot1218 Hier nestlen geen krackeelen.Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] Hier bloeit, door eerlijck teelen,Ga naar voetnoot1220 De spruit, die stutten zal hier na, Met haere stercke schouderen, De veege en afgaende ouderen.Ga naar voetnoot1223 'k Wensch Joseph zulck een wederga. Toezang: 1225[regelnummer] Zy wort vast van de zonGa naar voetnoot1225 Gebaeckert binnen On,Ga naar voetnoot1226 In des Aertspriesters huis en hoven, Die Joseph, 's Konings rechte hant,Ga naar voetnoot1228 Zal trouwen, en met zuivren brantGa naar voetnoot1229 1230[regelnummer] In haeren schoot en boezem stoven,Ga naar voetnoot1230 En koestren. wat men aen haer ziet, Is melck en bloet, en anders niet. Princessen zullen 't bruitsbedt spreien: Wy hen met zang te bedde leien,Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] En huwen heilighlijck en kuisch 't Aertspriesterlijcke aen Abrams huis.	voetnootvs. 987 belaên: bekommerd. voetnoot988 wil: zal. voetnoot989 niet: niets; zorgh: vrees. voetnoot992 geile toght: zinnelike hartstocht. voetnoot997 besteken: beraamd (Ned. Wdb. II, 2127, meestal in ongunstige zin). voetnoot999 Verdaegh: ontbied. voetnoot1000 met een woort (accent op een): in 't kort. Deze zin wordt afgebroken door de woorden van Jozef. voetnoot1001 ontdecken: mee te delen. voetnoot1002 vertrecken: uitstellen. voetnoot1003 hapert yet: is iets niet in orde. voetnoot1005 slinx: links. voetnoot1007 d'eerelijcke baen: het pad van eer. voetnoot1008 offert u zijn jeught: wijdt zijn jeugd aan uw dienst. voetnoot1009 pratten: prat gaan op. voetnoot1011 dartel: uitbundig; ley te kost: besteedde. voetnoot1012 begost (Brabants): begonnen. voetnoot1013 op te maecken: af te werken, te voltooien (Ned. Wdb. XI, 1031). voetnoot1015 door d'oogen: door de ogen te bekoren. voetnoot1016 eerstmael: voor het eerst. voetnoot1018 haer glori zou vergapen: haar eer zou verspelen (door bewonderend te aanschouwen). voetnoot1019 tot weerwil: om hem leed te berokkenen. voetnoot1021 van u afgegoten: naar uw beeld gevormd. voetnoot1023 zorght vast: maakt u voortdurend bezorgd. voetnoot1024 zoo d'eer oit wert verkust: als het mogelik is dat men ooit door kussen zijn eer zou kunnen verliezen. voetnoot1025 gaet effen voor: gaat maar een korte poos vooraf aan, d.w.z. onmiddellik op die hitte volgt het gevoel van onbevredigdheid. voetnoot1027-28 Komt men tot het inzicht, hoeveel het verlies van naam en eer betekent (d.i. hoe kostbaar ze zijn), als men ze terug zou kunnen kopen voor goud of berouwvolle tranen; gelden: waard zijn. voetnoot1029 verkreten: uitgeweend, moegeweend. voetnoot1030 werd (conj.): worde. voetnoot1031 Met reden: wel degelik (wordt het u geweten). voetnoot1032 Deze zin wordt, evenals 1035, afgebroken door de hartstochtelike uitvallen van Jempsar, die Jozef niet uit laat spreken. Vondel geeft dat niet aan door de interpunctie. voetnoot1033 Getroost u: Wees maar gerust. voetnoot1034 gast: man; bederven: in 't verderf storten. voetnoot1035 snoot: waardeloos. voetnoot1037 verschen: frisse. voetnoot1040 breins genoegh: genoeg hersenen, verstand. voetnoot1041 schimpigh: met smadelike, minachtende woorden. voetnoot1042 beroit van hooft: van verstand beroofd, radeloos (Ned. Wdb. II, 1924). voetnoot1044 dolle: dwaze, buitensporige. voetnoot1045 vast wroeght: intussen beschuldigt; door 't overwegen: door het besef (van het ongeoorloofde). voetnoot1047 begaet: veroorzaakt; smet: besmetting. voetnoot1048 bedt: huwelik. voetnoot1049 weerga: wederhelft; gade: echtgenoot (ega). voetnoot1050 boel: minnaar; gaet te rade met: richt zich naar, luistert naar. voetnoot1052 mist: is niet zeker van; aen het bloet: aan de wettigheid van zijn kinderen (bloet: geslacht, afkomst). voetnoot1053-54 achterdencken: achterdocht; de leden van 't maeghschap: de leden van één familie. voetnoot1055 't welck: waarover; zich belgen: regeerde oudtijds een genitief, waaruit later ontstond: zich iets belgen: over iets vertoornd zijn. voetnoot1056 Al blijft men onverschillig voor dat vonnis. voetnoot1060 tongen: talen, dus: verschillende volken; in dit stuck: tegen dit vergrijp. voetnoot1061 Syriers: blijkens het versritme twee-lettergrepig. voetnoot1063 ruischt: snort. Zinspeling op een oud spreekwoord, dat het recht gelijk is aan een spinneweb, waar grote dieren doorvliegen en waarin muggen blijven hangen (reeds ± 1400 in het Scaecspel). voetnoot1065 van: door; overkraeien: overstemmen, overbluffen. voetnoot1066 op zijn hoofsch: zoals het aan 't hof de gewoonte is; paeien: hier in ongunstige zin: bedriegen. voetnoot1068 op 't naeuwste: heel nauwkeurig; rekeninge doen: rekenschap geven. voetnoot1069 t' overzien: te bezien. voetnoot1070 geen vrouwen: niet aan hun vrouwen. voetnoot1071 't zelleve: hetzelfde (nl. overspel). voetnoot1072 Als het met die naam verdient genoemd te worden. voetnoot1073 op 't stuck: op heterdaad. voetnoot1074 storf: Mnl. starf; later stierf. voetnoot1075 Voor de bevrediging van mijn lusten zou ik die weinig afschrikkende dood wel willen ondergaan; zinlijckheit: vgl. vs. 1087; suickre: zoete, heerlike. voetnoot1076 rechtschape: waarachtige, oprechte; vervaert: schrik aangejaagd. voetnoot1078 zelfs: zelf. voetnoot1079 't onderaerdtsche veldt: de onderwereld, hier als een soort paradijs voorgesteld. voetnoot1081 sluickeryen: heimelik genoten liefde. voetnoot1084 treckbeckt: liefkoost elkaar; duiven zonder gal: het volksgeloof meende dat de duif, als zachtzinnigste der dieren, geen gal bezat. voetnoot1086 zich verzaemen: zich verenigen. voetnoot1087 uit zinlijckheit: omdat de lust daartoe drijft. voetnoot1088 gerief: welwillendheid (neiging om een ander te gerieven). voetnoot1089 beurt: gebeurt; de wijze: de gewoonte. voetnoot1091 een zelve: telkens dezelfde. voetnoot1092 lasterstuck: schanddaad; geboet: hersteld. voetnoot1094 Van: door; zelfs: zelf. voetnoot1096 Alleen geen: niet alleen. voetnoot1098 sluicklust: heimelik voldane lust (vgl. sluickeryen in vs. 1081). voetnoot1101 Over de moord en de schending van Osiris door zijn broeder Typhon vgl. de aant. bij vs. 582, Uw Typhon is hier dus de wrekende echtgenoot Potiphar. voetnoot1104 van der hant: weggezonden. voetnoot1105 verlet: (elders) opgehouden. voetnoot1106 weelde: mingenot. voetnoot1109 het opzet: de bedoeling, de wil ten kwade; 'k zwigh: om nog te zwijgen van, laat staan. voetnoot1111-12 een Hebreeusche vrouw: Sara. De Pharao nam haar tot zich, menende dat zij de zuster en niet de huisvrouw van Abraham was (Genesis XII, vs. 11-20). voetnoot1113-14 Abimelech werd bijna het slachtoffer van dezelfde list van Abraham, maar werd tijdig gewaarschuwd (Genesis XX); schennis: schending (van het huwelik); onnozel: zonder schuld; zonder kennis (van de ware verhouding van Sara en Abraham). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1140. In de oude uitgave ontbreekt de komma, die de latere uitgaven wel hebben. voetnoot1115 Sodom en Gomorra; schennis: schending (van de zedewet). voetnoot1117 zelf: zelfs. voetnoot1118 blindeling: zonder besef van een zedewet; verzieren: verzinnen. voetnoot1119 't Zy veer (verre): ik denk er niet aan. voetnoot1120 den echten mont: de mond van de wettige echtgenoot; voorby: langs heen. voetnoot1121 op 't stuck gegrepen: op heterdaad betrapt. voetnoot1122 Memphis: Egypte. voetnoot1126 omgedragen: rondgedragen. voetnoot1128 lief: genot; waerdigh zyn: opwegen tegen. voetnoot1129 Absolute constructie. voetnoot1130 leken: druipen. voetnoot1131 warm: verhit. voetnoot1133 zich spaenen: zich onthouden. voetnoot1134 krokodilletranen: geveinsde (vrouwe) tranen. voetnoot1135 bederf: ondergang. voetnoot1138 verlegen: in tweestrijd. voetnoot1140 luickt: sluit. voetnoot1141 borrelt op: komt telkens weer naar boven; diep gedompelt: diep verborgen, in 't geheugen teruggedrongen. voetnoot1143 strax: onmiddellik. voetnoot1144 gebeurt: omhoog geheven. voetnoot1145 verbonden: aan zich verplicht. voetnoot1146 een danckbaer knecht (ironies); zijn bedt: zijn huwelik. voetnoot1147 strax: onmiddellik. voetnoot1148 het hart: het geweten. voetnoot1149 verloren: vergeefs. voetnoot1150 kil: bedding; dus: tot de oorsprong. voetnoot1151 In het hoge Noorden, de poolstreek, waar de dagen lang kunnen zijn. voetnoot1152 afgevast: uitgeput door het vasten. voetnoot1154 vierschaer: rechtbank, rechtspraak; doemt: veroordeelt; alsins: aan alle kanten, overal. voetnoot1155 noch: toch. voetnoot1157 klonck: zou klinken. voetnoot1159 Voor Gods aangezicht aandurven. voetnoot1160 houdt ghy: houdt gij vast. voetnoot1161 knien (eenlettergrepig). voetnoot1168 krokodil: geveinsde (vgl. vs. 1134). voetnoot1169 steenen: gekerm, gezucht. voetnoot1171 met dien roem: met de goede naam (die gij mij ontroofd hebt); zulck een morgenstar: zulk vrouwelik schoon. voetnoot1173 zich gequeten: zich gedragen. voetnoot1175 veronwaerdight van: versmaad door. voetnoot1176 braef: deugdzaam. voetnoot1177 uw' moed koelen: wraak nemen. voetnoot1180 in de voorhael zijn: u voor zijn (met mijn beschuldiging). voetnoot1184 't gezin: de dienaren. voetnoot1186 die koele knecht (spottend, evenals in vs. 1343): koele: voor liefde ongevoelige. voetnoot1188 aen een zy: ter zijde; tot dat dit over ga: totdat ik mij (van de schrik) hersteld heb. voetnoot1190 Ontzeide: geweigerde (vgl. afgakaetste in vs. 1206); over slaet: omslaat (nl. in haat). voetnoot1193 Sodoms steên: Sodom en Gomorra. voetnoot1196 lescht: blust. voetnoot1199 In 't bloet: nl. van Jozef; geverght: aangezocht. voetnoot1200-02 Door te weigeren zoveel adders prikkelt, gaande maakt, als Jempsar haren op 't hoofd heeft. Vondel zinspeelt hier op de Furiën, die in plaats van hoofdharen sissende adders droegen. Tot een dergelijke Furie is Jempsar geworden; hullen: kappen. voetnoot1204 't plondren van haer jongen: het beroofd worden van haar jongen. voetnoot1205 spyt: smart; om 't hart gewrongen: gepijnigd. voetnoot1208 den echten beemt: de weide van het huwelik. voetnoot1209 om lief noch leet vervreemt: zonder dat een gunstig of ongunstig lot verwijdering brengt. voetnoot1210 onderhouwen: boeien. voetnoot1214 een en eenigh: eendrachtig, eensgezind. voetnoot1217 't vierslagh: de vuursteen, die de vriendelijcke voncken doet te voorschijn komen uit de lonckende oogen. voetnoot1218 stelt hun maet: legt hun beperking op. voetnoot1219 nestlen geen krackeelen: broeit geen twist. voetnoot1220 eerlijck: eerbaar. voetnoot1223 veege: op 't punt staande te sterven; afgaende: verzwakkende. voetnoot1225 Zy (met accent), te verbinden met die in vs. 1228; vast: reeds; van: door. Over Jozefs toekomstige vrouw Asnath, dochter van de Aertspriester, spreekt Vondel in de Opdracht, r. 27, waar hij de deugd van Jozef, die geen vrouwenhater bleek te zijn, stelt boven die van Hippolytus. voetnoot1226 Gebaeckert: gekoesterd. voetnoot1228 rechte hant: rechterhand. voetnoot1229 met zuivren brant: met reine liefde. voetnoot1230 stoven: verwarmen. voetnoot1234 te bedde leien: Vondel laat hier de engelen dezelfde taak vervullen als de Amsterdamse bruidsmeisjes in zijn tijd.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het vierde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied