De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 181]

Het derde bedryf. VOESTER. IOSEPH. Voester: Daer komt hy: hoe zal ick mijn woorden best beleggen?Ga naar voetnootvs. 667 Die jongman is te kuisch, en liet zich noit gezeggen, Hoe minnelijck mevrouw hem onderging, en badt:Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] Zijn voeten staen niet stil. wou 't slechs gelucken, dat Hy 't een oor boodt, en stont, terwijl ick het doorboordeGa naar voetnoot671 Met mijn geslepe tong; 'k zagh hoop geboren voor deGa naar voetnoot672 Bedruckte en bleecke schim; die naulix half geciert, En half gekleet, my smeeckt en bidt, en herwaert stiert,Ga naar voetnoot674 675[regelnummer] Of zy door mijn beleit hem aen haer snoer kon krygen.Ga naar voetnoot675 Hy wort mijn tret gewaer, en leert my dit verzwygen,Ga naar voetnoot676 En deist op elcken tret. helaes! nu krimpt mijn moedt.Ga naar voetnoot677 Ick wensch, tot heil van 't huis, u allerhande spoet,Ga naar voetnoot678 Begaefde Jongeling, te vroegh verwart in zorgen.Ga naar voetnoot679 680[regelnummer] Ick wensch u goeden dagh. Ioseph: Ick u een' kuischen morgen. Voester: Kan nu dat heerelijcke en langgewenschte feest Niet locken buitens huis uw' staegh gespannen geest, En doncker voorhooft; om die winckbraeuw wat t'ontwarren,Ga naar voetnoot683 In zulck een heldre lucht, vol puick van joffrestarren?Ga naar voetnoot684 685[regelnummer] Uw aengezochte jeught verdient met recht, dat zyGa naar voetnoot685 Door zulck een ope ruimte en hemel spelen ry;Ga naar voetnoot686 Daer noit godtvruchtigheit zoo stip ging op haer orden,Ga naar voetnoot687 Of zy quam om te zien, of om gezien te worden. Verslenst ghy zoo de bloem en 't eelste van uw tijdt?Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Al wat men op zijn' tijdt niet pluckt, dat gaet men quijt.Ga naar voetnoot690 Ioseph: Laet die om Joffrenpracht zijn tijdt vry gaen vergissen,Ga naar voetnoot691 Die zoo veel over heeft, dat hy 'er van kan missen:
[pagina 182]
Wat my belangt, mijn tijdt valt kort en schaers genoegh;Ga naar voetnoot693 Indien ick dagelix met ernst mijn meesters ploeghGa naar voetnoot694 695[regelnummer] Zal dryven, zoo 't betaemt, en op mijn huisampt passen,Ga naar voetnoot695 Aleer daer distelen en doornen over wassen:Ga naar voetnoot696 Of gunt myn dienstbaerheit my eenigh overschot Van tijdt, dat draegh ick op, met al mijn hart, aen Godt, Den toevlught der Hebreen, mijn hoop, en vast betrouwen. 700[regelnummer] Ick spreeck met Godt alleen, dies rep my van geen vrouwen.Ga naar voetnoot700 Voester: Versmaet ghy dat geslacht van zulck een' zoeten aert? Een vrouw was 't die u droegh, een vrouw heeft u gebaert: Uw lippen, van geen slang noch tigers opgetogen,Ga naar voetnoot703 Die hebben melck en bloet een vrouw van 't hart gezogen.Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] Ay Joseph, matigh u in 't spreecken: spreeck geen woort, Het welck uw moeders eer niet ophou, zoo 't behoort. Ioseph: Zoo lang mijn aders slaen, op 't bloet mijn geesten teeren,Ga naar voetnoot707 Zal ick mijn moeders naem en haer geheughnis eeren,Ga naar voetnoot708 En, om mijn moeders wil, wat vrouw ter weerelt leeft.Ga naar voetnoot709 710[regelnummer] Het vrouwenaenschijn is de print, daer Godt in zweeft,Ga naar voetnoot710 En Godts gelijckenis. al wie Godts schepsel lastert, Verlastert Godt in 't beelt, en is van reên verbastert.Ga naar voetnoot712 Voester: Wat zoo, dat brave woort past zoo een' Jongeling,Ga naar voetnoot713 Die t'effens zoo veel gunst van 's hemels gunst ontfing.Ga naar voetnoot714 715[regelnummer] De vrouwen komt die eer, al zwegen al de mannen.Ga naar voetnoot715 Men zagh noit liever paer in een verbont gespannenGa naar voetnoot716 Dan man en vrouw, misschien wie d'uwe wezen zal;Ga naar voetnoot717 Dies buigh uw zinnen wat de vrouwen te geval.Ga naar voetnoot718 Gedienstigheit wint gunst. wie toeleit eens te huwen,Ga naar voetnoot719 720[regelnummer] Leer heur naer d'oogen zien: de min verflaeut door 't schuwen.Ga naar voetnoot720 Ioseph: Hy legge op huwen toe, die lust heeft tot dat juck,
[pagina 183]
En stelle in zulck een' last zijn opperste geluck; Mijn toelegh is noch wijdt, mijn min noch ongeboren:Ga naar voetnoot723 Doch zoo my zulck een lot daer boven wert beschoren,Ga naar voetnoot724 725[regelnummer] Dat rolt te zyner tijdt van zelf wel in mijn' schoot. Raeckt Godt mijn hart met min, ick geef den boezem bloot. 'k Heb andre zorgen, die my 't minnen wel beletten. Wie minnen wil, moet hart en zinnen daer naer zetten. De min eischt niemant half, maer den geheelen mensch. Voester: 730[regelnummer] Helaes! hoe raeck ick dan eens t'ende van mijn' wensch?Ga naar voetnoot730 Ioseph: Wat wenscht ghy met dien zucht? wat of de Voester mompelt?Ga naar voetnoot731 Voester: Dus over 't hooft in druck en zwaerigheit gedompelt.Ga naar voetnoot732 Ioseph: Wat zwarigheit is dat? wat schort 'er? spreeck klaer uit.Ga naar voetnoot733 Voester: Och zaeght ghy, hoe mevrouw het hart van hartzeer sluit.Ga naar voetnoot734 Ioseph: 735[regelnummer] Wat nu? kan ick haer smart en hartewee genezen? Voester: Dat staet misschien aen u: och liet ghy u belezen.Ga naar voetnoot736 Ioseph: Belees my niet: 'k heb last ontfangen van mijn' heer Mevrouw ten dienst te staen. wat ick behoudens eerGa naar voetnoot738 En ampt vermagh, dat wort haer willigh opgedragen:Ga naar voetnoot739 740[regelnummer] Maer komt ghy om mijn kroon mijn kuischeit te belagen, Zoo wijck, en rep my niet, dat naer yet schendighs smaeck,Ga naar voetnoot741 Of 'k zal voor Potiphar ontvouwen al de zaeck, En zoo gelijckze leit: Ick pas niet op dit kryten.Ga naar voetnoot743 Wat u dan overkomt, mooght ghy u zelve wyten. Voester: 745[regelnummer] Hebreeusche spruit, 't zy veer dat ick u lagen legh. Betrouw wat beters: jaegh al die gedachten wech.Ga naar voetnoot746
[pagina 184]
Verlegen met mevrouw, van hoogen noot gedreven,Ga naar voetnoot747 Verstout ick my dus verre om raet met u te leven,Ga naar voetnoot748 In 't uiterste gevaer: wort hier in yet misdaen, 750[regelnummer] 't Geschiedt om beters wil. och blijf een luttel staen: Ghy weigerde noit mensch zijn klaghten aen te hooren.Ga naar voetnoot751 Ioseph: O schennis! ô verdriet! ô had ick nu geen ooren! Voester: Verwensch uw ooren niet zoo reuckeloos en licht,Ga naar voetnoot753 Noch dreigh dus, met een wars en overdwars gezicht,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Een dienstbo, die u niet oneerelix komt vergen;Ga naar voetnoot755 Maer zich van angst en schrick niet langer weet te bergen. Ghy weet niet wat al leets ick over heb gebraghtGa naar voetnoot757 Dus lang, maer noit zoo bang als nu den ganschen nacht.Ga naar voetnoot758 Dat kermen neemt geen endt, dat zuchten, steenen, weenen. 760[regelnummer] Wat noodt waer 't, borst mijn hart: nu bersten zelfs de steenenGa naar voetnoot760 Van mededoogen. in haer oogen komt geen vaeck:Ga naar voetnoot761 Of sluimertze eene poos, zy raeskalt, en de spraeck Verraet al watze droomt. een torts verbrant heur aren,Ga naar voetnoot763 En 't slapen schijnt de quael en zieckte te verzwaeren; 765[regelnummer] Zoo 't slapen heeten magh, dat 's lichaems krachten mat.Ga naar voetnoot765 Zy vloogh noch heden op, de kamer langs; zoo dat Het op kranckhoofdigheit geschapen uit te komen,Ga naar voetnoot767 Men haer met sloten boey en keten dient te toomen. 'k Ontveins vast voor mijn' heer, en stuur vast van der hant,Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Al wat ick stuuren magh, maer al vergeefs: de brant Stijght hooger. och wat raedt? wat raedtsman helpt my stuuren? Ick ben mijn raed ten ende.Ga naar voetnoot772 Ioseph: En blijft die koorts noch duuren? Rampzaligh dier, ghy geeft uw lyden lydigh toe.Ga naar voetnoot773 Wat maeckt wat maeckt ghy 't my, maer meest u zelve moe! 775[regelnummer] 't Heeft weeck op weeck geduurt, en endtlijck zoo veel dagen. Hoe heb ick, dagh op dagh, uw stormen afgeslagen,Ga naar voetnoot776
[pagina 185]
Met zulck een eerlijck hart, als zoo een' jongman voeght,Ga naar voetnoot777 Die als vergift vermijt, al 't geen daer 't hart af wroeght.Ga naar voetnoot778 Ick wensch haer eerbaerheit, en onbesproke zeden.Ga naar voetnoot779 Voester: 780[regelnummer] 'k Vertoon u haren noodt, en koom niet ongebeden.Ga naar voetnoot780 Ay Voester, badtze, ga, en spreeck dien heldt toch aen. Hy weiger niet, voor 't lest my eens te woort te staen.Ga naar voetnoot782 'k Ben wel getroost zijn minne, als 't wezen moet, te derven,Ga naar voetnoot783 Magh my een troostlijck woort gebeuren voor mijn sterven.Ga naar voetnoot784 785[regelnummer] Mijn vleesch versmelt als sneeuw, in dezen zoeten brant,Ga naar voetnoot785 Hy hoor mijn jongste klaght, en hou een luttel stant.Ga naar voetnoot786 Hy val, die hem bemint, zoo straf niet als te voren.Ga naar voetnoot787 Zo badtze, en dreef my voort. Ioseph: Zy dreef u, maer verloren.Ga naar voetnoot788 Ga heenen, Voester: ga vry heen, van waer ghy quaemt. 790[regelnummer] De dienstmaeght slacht de vrouw: was 't wonder dat de schaemtGa naar voetnoot790 U niet belette dus mijn kuisch gehoor te tergen, En dat oneerlijck stuck zoo schendigh af te vergen?Ga naar voetnoot792 Voester: Ick vergh u niets, maer koom mevrouwe te geval.Ga naar voetnoot793 Ioseph: O schant! ghy verght my dat ick haer believen zal. Voester: 795[regelnummer] Ick volgh alleen mijn' last: en maeckt u dit verbolgen? De voorslagh staet aen haer, aen u de keur van volgen,Ga naar voetnoot796 Of weigren; zoo zy yet verzoeckt, 't geen qualijck past. Ioseph: Wie om het lockaes zwiert en hangelt raeckt wel vast.Ga naar voetnoot798 Al wie gevaer bemint vervalt daer door in lyden. 800[regelnummer] Men moet alleen geen quaet maer d'opspraeck zelf vermyden.Ga naar voetnoot800 Hoe verder van dien strick, hoe vryer van gevaer. Hier schuilt een slang in 't gras. Voester: Waer schuilt die? wijsme, waer?
[pagina 186]
Ioseph: Men boet met zware schade aen al te licht betrouwen.Ga naar voetnoot803 Voester: Men vindt gebreck in Mans: men vint gebreck in Vrouwen. Ioseph: 805[regelnummer] In Vrouw, of Man, hoe 't zy, dat geldt al even veel,Ga naar voetnoot805 Wanneer ons 't ongeluck gevat heb by de keel. Voester: 'k Vertrou nochtans, ghy zoeckt 't bouwvallig huis te stutten, En 't ongeval des zelfs met alle maght te schutten,Ga naar voetnoot808 Zoo wel als ick. ghy hoort, het onheil dreight naby, 810[regelnummer] Het onheil van een doot, of snoode razerny: En zoudt ghy dezen slagh by tijts niet helpen breecken? Ioseph: Waer meê? met dat gebreck te koestren en te queecken? Haer lieflijck t'ondergaen, met een' gemaeckten schijn,Ga naar voetnoot813 Als of men waer gezint haer' lust te wil te zijn? 815[regelnummer] En waer hier meê die slagh, waer voor ghy vreest, gebroken? Dat lescht geen' brant: dat dient veel eer om 't vier te stoocken.Ga naar voetnoot816 Voester: Moet ick u leeren, 't geen uw harssens niet ontbreeckt:Ga naar voetnoot817 Hoe een voorzichtigh arts met al zijn wijsheit smeecktGa naar voetnoot818 Gebreken, die geen mensch noch kunst vermagh te heelen. 820[regelnummer] Al wat geen heelen kan verdragen, moet men streelen, Noodtzaeckelijck. men geef dees razerny wat bots:Ga naar voetnoot821 Zy lijt geen tegenspraeck, en staet gelijck een rots;Ga naar voetnoot822 Of loopt, als 't schuim der zee, zich op een rots te bersten. Och zaeght ghy, hoe haer lest die blinde buien persten 825[regelnummer] Tot wanhoop. waer ick 't hooft eens henen wende of keer; 'k Zie hartzeer aen mevrouw, en sidder voor mijn heer. Het brein is driftigh, noch veel driftiger haer leven.Ga naar voetnoot827 Zy magh zich zelf verdoen, een' wissen dootsteeck geven,Ga naar voetnoot828 Of springen in een' put, of van een galery. 830[regelnummer] Wie 't onheil treft of niet, het treft verzeker my,Ga naar voetnoot830
[pagina 187]
Wiens zorgh zy wert vertrouwt: och ofze een ander koze.Ga naar voetnoot831 Ioseph: Nu weet ick nauwelix, hoe deze zinnelooze Dus aengeprickelt my wil rucken buiten spoor Van myn' vertrouden plicht: de hemel schiet 'er voor.Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] Is dit de kracht van Min, die [bobbelende in d'aren,Ga naar voetnoot835 Uit een genegenheit en heete treck tot paeren, Wanneer zy al te diep haer taeie wortels schiet, Door 't staroogen, op 't geen zy 't allerliefste ziet]Ga naar voetnoot838 't Verwonnen hart alzoo vermeestert met gedachtenGa naar voetnoot839 840[regelnummer] Op 't ingedruckte beelt, dat geenerleie krachten 't Verzetten kunnen, van 't gewenschte minnewit,Ga naar voetnoot841 Dan door verbeeldingen noch maghtiger als dit? Want Min heeft, uit heur' aert, een' nasleep van gebreecken, En zorgh, en moeilijckheên, die 't miltebloet ontsteecken,Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Waer uit een donkre damp allengskens opwaert zweeft Naer 't brein, daer het verstant zijn' stoel en woonplaets heeft;Ga naar voetnoot846 Zoo wort het beckeneel benevelt, en de zinnen:Ga naar voetnoot847 Het hooft draeit om end om, en rust niet van te spinnenGa naar voetnoot848 't Geen d'overpeinzingen in hare bezigheên 850[regelnummer] Op 't ingeprente wit vast rockenen op een.Ga naar voetnoot849-50 Ga naar voetnoot850 Dit malen zonder endt, wat zou het anders kunnen, Dan al de zwarte gal verbittren en verdunnen,Ga naar voetnoot852 Tot datze zette in vier en vlam al 't ingewant,Ga naar voetnoot853 En vliegende in het brein verweldigh het verstant.Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] 't Waer allerraetzaemst dan haer uit den huize brengende, En met een deughdelijck gezelschap daer vermengende,Ga naar voetnoot856 't Gemoedt te voeren veer van dien vervloeckten lust;Ga naar voetnoot857 Als binnens huis aldus, met opzet, zonder rust,Ga naar voetnoot858 By dees gelegenheit die geilheit aes te geven.Ga naar voetnoot859
[pagina 188]
Voester: 860[regelnummer] Och Joseph, geef my raedt: dit geldt mevrouw haer leven.Ga naar voetnoot860 Ioseph: Ghy hebt mijn' raedt gehoort: ick ben dit tergen moe. Weet yemant beter raedt, zoo hou my dit te goe.Ga naar voetnoot862 VOESTER. IEMPSAR. Voester: Wat antwoort zal ick nu 't verlangend harte brengen? 't Waer groote kunst een' dranck zoo op zijn pas te mengenGa naar voetnoot864 865[regelnummer] Met yet wat liefelijx, en yet wat wrangs en stuurs,Ga naar voetnoot865 Dat zy, wiens dorstigh hart een' gloet van zoo veel vuursGa naar voetnoot866 Naer zich getrocken heeft, niet feller quam t'ontsteken; Of voelde, op eenen sprong, den brant van 't lijf gestreken,Ga naar voetnoot868 Door 't walgen van zijn min; nu hy haer bede ontzeit,Ga naar voetnoot869 870[regelnummer] Daer zy dootkranck en flaeuw, als op doots oever leitGa naar voetnoot870 En zieltooght; en geterght, door spijt op spijt te laden,Ga naar voetnoot871 In top staet, om te slaen tot reuckelooze raden.Ga naar voetnoot872 In zware kranckheên is geen zorgelicker ding,Ga naar voetnoot873 Als schichtige ommezwaey: want die veranderingGa naar voetnoot874 875[regelnummer] Baert menighmael de doot. Hoe raeck ick uit dit lijden: 't Gevaer is voor de hant, en dreight van wederzijden.Ga naar voetnoot876 Och Isis Isis, help my raden: maer blijf staen,Ga naar voetnoot877 Daer komt Mevrouw al zelf. Iempsar: Hoe is die toght vergaen? Geeft Ioseph u gehoor? zegh op, ick wil dat weten. Voester: 880[regelnummer] Mevrouw, hoe dus om 't hooft gezwollen, en bekreten?Ga naar voetnoot880 Iempsar: Geeft Ioseph u gehoor? niet lang gesammelt, nu.Ga naar voetnoot881 Voester: Die gast hiel zich, in 't eerst, noch even koel, en schuw,Ga naar voetnoot882 Ia borst met dreigen uit, als of hy 't stuck wou melden,Ga naar voetnoot883
[pagina 189]
En my, by zynen Heer, die stoutheit doen ontgelden.Ga naar voetnoot884 Iempsar: 885[regelnummer] Zoo keert ghy zonder troost en lessing van mijn vlam?Ga naar voetnoot885 Voester: Ick broght hem, dat hy stont, en tot bedaren quam,Ga naar voetnoot886 En luisterde een poos, getroffen van medoogen, Beklagende uwen staet, met tranen in zyn oogen.Ga naar voetnoot888 'k Zagh liefde en schrick om strijt malkandren gaen te keer.Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] Aen d'een zy stont Mevrouw, aen d'ander zy myn Heer. De zinnen neighden wel om Jempsar te believen, Maer deisden uit ontzagh van Potiphar te grieven.Ga naar voetnoot892 Mijn geest hing midlerwijl vast tusschen vrees en hoop.Ga naar voetnoot893 Men had' er mogen zien, hoe 't bloet al heimlijck kroop, 895[regelnummer] Daer 't niet kon gaen. het scheen of overlegh van redenGa naar voetnoot894-95 Zich zonder zyde droegh, in zulcke strydigheden.Ga naar voetnoot896 Ten leste bleef de schael recht in den evenaer:Ga naar voetnoot897 Hy danckte u voor die gunst, ging heen, en zuchte zwaer.Ga naar voetnoot898 Iempsar: Hy zuchte, en ging zijns weegs, en laet my deerlijck zuchten,Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] En vliedt my als een slang? zijn dit dan al de vruchten, Die ick van myne min zal maeien? neen, o neen, Een middel weet ick noch, al was 'er anders geen, En dat is my genoegh, om eens hier uit te raken. Voester: Wat raet? Mevrouw besterft zoo wit gelijck een lakenGa naar voetnoot904 905[regelnummer] In 't aenzicht: durf ick wel geluit slaen? o myn schroom!Ga naar voetnoot905 Zy zyght: best zwygh ick stil, tot datze wat bekoom.Ga naar voetnoot906 Iempsar: Och voester. Voester: Och Mevrouw. Iempsar: Ick heb een jongste bede.Ga naar voetnoot907 Voester: Bidt vry, en spreeck vry uit, en zet uw hart te vrede.Ga naar voetnoot908
[pagina 190]
Iempsar: Ga naer de huisman toe, die by ons lanthuis woont,Ga naar voetnoot909 910[regelnummer] En zegh hem, die zich staegh gedienstigh heeft getoont Aen zijne vrouw, dat hy, niet spader als op morgen,Ga naar voetnoot911 My een paer adders breng, doch steelwys, en verborgen, En in een' korf met blaên en vygen toegedeckt. Voester: Wat zouden d'adders doen? waer heenen of dit streckt? 915[regelnummer] Ick hoop niet, dat ghy u wilt dooden met die slangen. Iempsar: O allerschoonste doot! wiens hart zou niet verlangen Te kussen uwen mont, in een gewisse rust,Ga naar voetnoot917 Wanneer men 't vrolijck licht, en 's levens hooghste lust Verwenscht van ongenoeght? hoe vrolijck zou ick grypenGa naar voetnoot919 920[regelnummer] In elcke vuist een slang, en sarren haer, en knypen,Ga naar voetnoot920 Op datze, al krullende, rontom dien blooten arm, My d'aders met den beck afbeten, en al warmGa naar voetnoot922 Afzogen 't koortzigh bloet met myne ziel, en zwollenGa naar voetnoot923 Van brant om 't hooft, en zoo geraeckten aen het hollen,Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Als ick: wat kon dat schaên? Voester: Wat roept ghy om de doot? Iempsar: Waer blyft de doot, zy koom: daer leit myn boezem bloot: Zy byt slechs toe, o doot ghy zult mijn toghten toomen.Ga naar voetnoot927 Voester: Nadien ghy zulck een quaet hebt enkel voorgenomen,Ga naar voetnoot928 Zal ick u van zijn min, door eene zoete wraeck, 930[regelnummer] Verlossen. die uw gunst zoo trots versmade, smaeck Het geen hy wel verdient, en wat verbitteringenGa naar voetnoot931 Versteurde min al koockt: op dat de jongelingen,Ga naar voetnoot932 Die onverbiddelijck der vrouwen gunst versmaên, Gewaerschuwt zijn by tijts haer aen de hant te gaen.Ga naar voetnoot934 935[regelnummer] Men zal dien gast voor 't lest het vier wat nader leggen.Ga naar voetnoot935 Wee hem, indien hy dan uw bede durve ontzeggen.
[pagina 191]
REY VAN ENGELEN. Zang: O schoone Rachels schoonste zoon, Hoe lastigh valt u al dit schoon,Ga naar voetnoot938 Uw jongkheit aengeboren. 940[regelnummer] Wat geeft dit in een weeligh hof,Ga naar voetnoot940 De dartele oogen niet al stof, Om d'uwe te bekooren, En af te leiden van de Deught; In 't allerblakenst van uw jeught, 945[regelnummer] In 't lustighst van uw leven,Ga naar voetnoot945 By dees verwijfde Aegyptenaers. Wat loopt uw schoonheit veel gevaers! Uw schaemroot moet 'er klevenGa naar voetnoot948 Aen d'onbeschaemtheit van dit wijf,Ga naar voetnoot949 950[regelnummer] 't En zy Godts kracht u stercke en stijf. Men wensch dan slechs om ervenGa naar voetnoot951 Gezont van lijf, en vroom van aert: Want schoonheit lijf en ziel bezwaert, En kanze bey bederven. 955[regelnummer] Die bloem heeft min genot dan last. Aen schoonheit zijn veel zorgen vast.Ga naar voetnoot956 Tegenzang: Dit tuight ons Joseph niet alleen, Maer oock zijn Zuster, die voorheenGa naar voetnoot958 De maeghdelijcke reien 960[regelnummer] Ging zien, met een verheughde ziel; Daer 't oogh van Sichem op haer viel, Die, zich aen klaght noch schreien Noch worstlen keerende, de MaeghtGa naar voetnoot962-63 Benam den maeghdom ongevraeght. 965[regelnummer] Het lichaem bleef geschonden, Doch niet het onbevleckt gemoet; Dat ongebluistert in dien gloetGa naar voetnoot967 Een zelve wert bevonden,Ga naar voetnoot968 Ja dubble maeght ('t en schijn niet vremt)
[pagina 192]
970[regelnummer] Nadien haer wil niet had gestemtGa naar voetnoot970 In d'onbeschaemde schennis Van dien geweldenaer, die naGa naar voetnoot972 Door 't overwegen quam te spa Tot naberouw en kennisGa naar voetnoot974 975[regelnummer] Hoe hy 't met Jakobs huis verkurf; Dat hem en al zijn huis bedurf.Ga naar voetnoot976 Toezang: Hoe veele rampen u benarren,Ga naar voetnoot977 O Vader Jakob, suf toch niet;Ga naar voetnoot978 Nadien ghy twee zoo kuische starren 980[regelnummer] Uit uwen bloede blickren zietGa naar voetnoot980 In 't midden van de duisternissen. Getroost u over Dinaes kreet, En Josephs aengezicht te missen.Ga naar voetnoot983 Het lief zal groeien door het leet. 985[regelnummer] Wy helpen hem de stormen doorstaen. De prijs koomt na, de strijt moet voorgaen.	voetnootvs. 667 beleggen: inrichten. voetnoot669 onderging: trachtte te bewegen. voetnoot671 stont: bleef staan. voetnoot672 geslepe: listige. Het beeld is volgehouden in doorboorde; geboren: ontstaan. voetnoot674 stiert (Vlaamse vorm): stuurt. voetnoot675 aen haer snoer: in haar macht. voetnoot676 mijn tret: mijn nadering. voetnoot677 deist op elcken tret: gaat achteruit bij elke schrede die ik nader kom. voetnoot678 spoet: voorspoed, geluk. voetnoot679 verwart: gewikkeld. voetnoot683 doncker: door zorgen verduisterd; ontwarren: minder somber te doen staan. voetnoot684 joffrestarren: jonkvrouwen die als sterren pralen. voetnoot685 aengezochte: voor velen zo aantrekkelike. voetnoot686 spelen ry: uitrijdt om zich te vermeien (vgl. spelen varen). voetnoot687 zoo stip ging op haer orden: zich aan zo strenge regel bond. voetnoot689 Verslenst ghy: doet gij verwelken. voetnoot690 gaet men quijt: verliest men. voetnoot691 Accent op die; vergissen: verkeerd omgaan met (eig.: onjuist berekenen); hier: verkwisten. voetnoot693 belangt: aangaat. voetnoot694 ernst: ijver, toewijding. voetnoot695 huisampt: plicht in dit huis; passen op: in acht nemen. voetnoot696 Beeld van de te verzorgen akker (vgl. de ploegh in vs. 694). voetnoot700 rep: spreek. voetnoot703 van: door; opgetogen: opgevoed. voetnoot704 melck, ontstaan uit haar hartebloed. voetnoot707 mijn geesten: de levensgeesten, die zich in het bloed bevinden. voetnoot708 haer geheughnis: haar nagedachtenis. voetnoot709 wat vrouw: iedere vrouw die. voetnoot710 de print: het beeld. voetnoot712 Verlastert: belastert; is van reên verbastert: ontbeert alle redelik inzicht. voetnoot713 Wat zoo: wel zo, goed zo; brave: flinke. voetnoot714 t'effens: tegelijk. voetnoot715 komt: komt toe. voetnoot716 in een verbont gespannen: samengevoegd in één span. voetnoot717 misschien wie d'uwe wezen zal: als gij er mogelik ook een krijgen zult (vgl. voor deze constructie Joseph in Dothan, vs. 78 en Tijdschr. v. Ned. taal en letterk. XL, 295). voetnoot718 te geval: ten gunste van. voetnoot719 Wie er eenmaal toe besloot, te huwen. voetnoot720 schuwen: het ontwijken (van de vrouw). voetnoot723 Mijn plan (om te huwen) ligt nog in een ver verschiet. voetnoot724 daer boven: door God; beschoren: toegedacht. voetnoot730 (ter zijde): t'ende van: aan het einddoel van. voetnoot731 (De twede helft ter zijde). voetnoot732 over 't hooft gedompelt: geheel ondergedompeld. Deze zin is òf als uitroep bedoeld, òf afgebroken, doordat Joseph haar in de rede valt. voetnoot733 klaer uit: duidelik (vgl. vs. 665). voetnoot734 mevrouw (Datief); sluit: ineenkrimpt. voetnoot736 belezen: overhalen (bepraten). voetnoot738 behoudens eer: met behoud van eer. voetnoot739 willigh: bereidwillig. voetnoot741 rep: spreek van; niet: niets. voetnoot743 gelijckze leit: zoals ze zich toegedragen heeft; pas op: geef om. voetnoot746 Betrouw wat beters: verwacht iets beters van mij. voetnoot747 Verlegen met: bekommerd om. voetnoot748 raet met u te leven: met u te overleggen. voetnoot751 mensch: iemand. voetnoot753 reuckeloos: ondoordacht. voetnoot754 wars: afkerig; overdwars: onwillig afgewend. voetnoot755 oneerelix: oneervols; vergen: dringend vragen. voetnoot757 over heb gebraght: heb doorleefd. voetnoot758 bang: benauwd. voetnoot760 Wat noodt waer 't: Wat zou 't geven als mijn hart barstte, d.w.z.: 't is nu nog veel erger; zelfs een steen wordt er door bewogen. voetnoot761 vaeck: neiging tot slapen. voetnoot763 torts: gloed, als van een toorts. voetnoot765 mat: afmat. voetnoot767 Zo gesteld dat het op krankzinnigheid scheen uit te lopen. Deze zin is een vreemd soort absolute constructie, want Men sluit aan bij zoo dat. voetnoot769 'k Ontveins: ik houd alles verborgen; vast: intussen; van der hant: weg. voetnoot772 mijn raed ten ende: ten einde raad. voetnoot773 dier: vrouw; lydigh: op treurige wijze, maar al te zeer. voetnoot776 stormen: hartstochtelike aandrang. voetnoot777 eerlijck: eerbaar. voetnoot778 daer 't hart af wroeght: waar het hart (het geweten) van beschuldigt. voetnoot779 wensch haer: wens haar toe. voetnoot780 niet ongebeden: niet ongevraagd, d.w.z. op haar verzoek. voetnoot782 voor 't lest: nu ik op 't punt ben te sterven (vgl. Joseph in Dothan, vs. 669). voetnoot783 'k Ben wel getroost: ik zal er in berusten. voetnoot784 gebeuren: te beurt vallen. voetnoot785 zoeten brant: liefdegloed. voetnoot786 jongste: laatste (d.i. vóór mijn sterven). voetnoot787 val zoo straf niet: zij niet zo streng, onverbiddelik. voetnoot788 verloren: vergeefs. voetnoot790 slacht: gelijkt op. voetnoot792 oneerlijck stuck: oneerbare daad; af te vergen: zo dringend van mij te verlangen. voetnoot793 mevrouwe te geval: ten gerieve, ten bate van mijn meesteres. voetnoot796 de keur: de vrije verkiezing. voetnoot798 hangelt: blijft hangen, ronddraait (afleiding van hangen, in 't Ned. Wdb. V, 2060 ten onrechte vereenzelvigd met hangelen: met de hengel vissen). voetnoot800 alleen geen: niet alleen. voetnoot803 aen is hier vreemd gebruikt; in de latere uitgaven staat: zware scha het al te licht betrouwen; licht: lichtvaardig. voetnoot805 dat geldt al even veel: dat komt op hetzelfde neer. voetnoot808 't ongeval des zelfs: de ramp die dat huis bedreigt; schutten: afweren. voetnoot813 haer t'ondergaen: mij aan haar te onderwerpen, naar haar wil te voegen. voetnoot816 lescht: blust. voetnoot817 't geen uw harssens niet ontbreeckt: wat gij toch ook zelf wel weet. voetnoot818 voorzichtigh: beleidvol; smeeckt: blijkens het verband met de ongewone betekenis: verzacht. voetnoot821 men geef wat bots: men geve er wat aan toe (bot geven: vieren, eigenlik van een touw; de genitief hangt af van wat). voetnoot822 lijt: duldt. voetnoot827 driftigh: onrustig, hartstochtelik. voetnoot828 magh: zou kunnen. voetnoot830 verzeker: verzwakte vorm voor: voorzeker. voetnoot831 Wiens: bij Vondel ook vr.: wier. voetnoot834 schiet 'er voor: moge het verhinderen (vgl. een schot schieten in Joseph in Dothan, vs. 1279). voetnoot835 bobbelende: opzwellende, opbruisende. voetnoot838 staroogen: het oog strak gericht houden. voetnoot839 met gedachten op: door alle gedachten te richten op. voetnoot841 Verzetten van: afbrengen van; minnewit: het doel van de liefde. voetnoot844 't miltebloet: als de milt aangedaan werd, en opzwol door de zwarte gal (vs. 852) veroorzaakte dit melancholie (Ned. Wdb. IX, 743). voetnoot846 stoel: zetel. voetnoot847 beckeneel: hersenkas, de hersens. voetnoot848 te spinnen: uit te spinnen. Het beeld staat in verband met het op een rockenen: op de rokken winden, in vs. 850. voetnoot849-50 in hare bezigheên op 't ingeprente wit: terwijl ze steeds gericht zijn op één doel: de geliefde, het ingedruckte beelt (840). voetnoot850 vast: voortdurend. voetnoot852 verbittren: noch bitterder maken; verdunnen: vloeibaar maken, doen uitvloeien. voetnoot853 't ingewant (in ruimere zin dan nu): alle inwendige organen. voetnoot854 verweldigh: overweldigt. voetnoot856 deughdelijck: deugdzaam; vermengende: omgang verschaffende. voetnoot857 't Gemoedt te voeren veer: haar gedachten ver af te leiden van. voetnoot858 Als zou logies behoren bij een comparatief raedzamer, die dus te ontlenen is aan allerraetzaemst in vs. 855 (vgl. Joseph in Dothan, vs. 1599). voetnoot859 aes te geven: voedsel te geven, aan te wakkeren. voetnoot860 geldt: zal kosten. voetnoot862 hou my dit te goe: verschoon mij daarvan. voetnoot864 op zijn pas: juist van pas. voetnoot865 stuurs: onaangenaams. voetnoot866 wiens: wier (vgl. vs. 831). voetnoot868 op eenen sprong: plotseling; den brant van 't lijf gestreken: de liefdegloed gedoofd. Ook die schichtige ommezwaey (vs. 874) kon voor haar gezondheid noodlottig worden. voetnoot869 ontzeit: weigert. voetnoot870 flaeuw: bezwijmd; op doots oever: op de rand van het graf. voetnoot871 geterght: geprikkeld; spijt: smaad, versmading. voetnoot872 In top staet: het hoogtepunt bereikt heeft van de kwaal en dus licht tot het uiterste kan vervallen; slaen tot: overgaan, vervallen tot; raden: plannen. voetnoot873 zorgelicker: zorgwekkender. voetnoot874 schichtige: schielike, plotselinge. voetnoot876 voor de hant: nabij. voetnoot877 Isis: Egyptiese godin. voetnoot880 bekreten: betraand. voetnoot881 gesammelt: getalmd. voetnoot882 gast: jongeling. voetnoot883 melden: uitbrengen. voetnoot884 stoutheit: vermetelheid. voetnoot885 lessing: blussing, bevrediging. voetnoot886 Ik bracht hem zo ver, dat hij bleef staan. voetnoot888 staet: toestand. voetnoot889 gaen te keer: bestrijden. voetnoot892 ontzagh van: vrees om. voetnoot893 vast: steeds. voetnoot894-95 Hoe het diepste gevoel stilaan de overhand begon te krijgen, ondanks alle tegenstand (vgl. Joseph in Dothan, vs. 1110). voetnoot896 Zich zonder zyde droegh: geen partij wilde kiezen (zich dragen: zich gedragen, zich houden). voetnoot897 Ten slotte kwam hij niet tot een besluit. voetnoot898 gunst: genegenheid, vriendelike gezindheid. voetnoot899 deerlijck: droevig. voetnoot904 besterft: wordt doodsbleek. voetnoot905 geluit slaen: roepen. voetnoot906 zyght: valt neer, bezwijmt. voetnoot907 jongste: laatste. voetnoot908 Bidt: vraag; zet te vrede: bevredig, breng tot rust. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 917 van de oude uitg. heeft aan het eind een uitroepteken; alle volgende uitg. een komma. voetnoot909 huisman: boer. voetnoot911 vrouw: meesteres. op morgen: tegen morgen. voetnoot917 gewisse: zekere, veilige. voetnoot919 van ongenoeght: door wanhoop. voetnoot920 sarren: tergen. voetnoot922 af beten: stuk beten. voetnoot923 bloet met myne ziel: omdat men zich de levensgeesten in het bloed dacht. voetnoot924 brant: door de ingezogen koortsgloed; geraeckten aen het hollen: dol werden. voetnoot927 Zy: wegens het vr. geslacht van doot, gelijk nog in het Vlaams; toghten: hartstochten. voetnoot928 Nadien: omdat; enkel voorgenomen, d.w.z. nog niet volvoerd. voetnoot931 wat verbitteringen: alle verbitteringen die. voetnoot932 Versteurde min: gedwarsboomde liefde, òf liefde die in toorn omslaat; koockt: bereidt. voetnoot934 aen de hant te gaen: ter wille te zijn (vgl. Jos. in Dothan, vs. 1289). voetnoot935 voor 't lest: voordat het hem (ten gevolge van zijn weigering) het leven zou kosten; vgl. vs. 782; nader leggen: nader aan de schenen leggen. voetnoot938 lastigh: bezwarend, drukkend. voetnoot940 weeligh: weelderig. voetnoot945 lustighst: vrolikst. voetnoot948 kleven: blijven hangen aan, d.w.z. gij moet, ondanks uw schaamte, het slachtoffer worden van haar onbeschaamdheid. voetnoot949 wijf: heeft hier reeds minachtende betekenis. voetnoot951 Laat men dan slechts nakomelingen wensen. voetnoot956 zijn vast: zijn verbonden. voetnoot958 zijn Zuster: Dina (zie de aant. bij vs. 612). voetnoot962-63 zich keerende: zich bekommerende. voetnoot967 ongebluisterd: niet geblakerd, geschroeid (Ned. Wdb. II, 2930 op bluisteren). voetnoot968 Een zelve (maeghd): dezelfde. voetnoot970 Nadien: omdat; gestemt in: toegestemd. voetnoot972 na: later. voetnoot974 kennis: inzicht. voetnoot976 bedurf (van bederven): te gronde richtte. voetnoot977 benarren: in 't nauw brengen, beangstigen (Ned. Wdb. II, 1779). voetnoot978 suf niet: word niet moedeloos. voetnoot980 Uit uwen bloede: van uw geslacht; blickren: schitteren. voetnoot983 te missen: te verbinden met getrooost u.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied