De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 163]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Het tweede bedryf. VOESTER. IEMPSAR. Voester: Zy slaept, doch ongerust: 'k wil zachtjes nader treên. Hier leit het hooft: zy smijt haer armen staegh van een,Ga naar voetnootvs. 193 En naulix halfgedeckt kan 't bedt de leden houden. 195[regelnummer] Best deck ick 't naeckte lijf, dat anders moght verkouden.Ga naar voetnoot195 My dunckt zy droomt: 'k wil stil bij 't hoofdeint blyven staen. Hoe raeskaltze in den slaep: nu laet haer eens begaen.Ga naar voetnoot197 Iempsar: Al gaf my het geluck te dragenGa naar voetnoot198 Den scepter met den tullebandt, 200[regelnummer] En d'eige kroon, die Pharo spant;Ga naar voetnoot200 Al zat ick op des konings wagen, Ge-eert als koningin van 't lant; 'k Had tienmael liever te behagen Uwe oogen, bruin als diamant,Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] Dan 'skonings oogen, en de zielen,Ga naar voetnoot205 Die voor deze aertsche Goden knielen,Ga naar voetnoot206 En hen verheffen hoogh in top. Ick nam de kroon van mynen kop, En kroonde uw hooft met puick van stralen. 210[regelnummer] Een kus zou 't altemael betalen.Ga naar voetnoot210 't Genot van eenen kus is meer Dan al 't genot van staet en eer. Voester: Helaes! voor 't minnent hart is rust noch vre geschapen;Ga naar voetnoot213 Want Min houdt scherpe wacht, als al de zinnen slapen. Iempsar: 215[regelnummer] Duur lang, ô liefelijcke pijn Van minneschichten, diep geschoten. Smelt Venus vier uw hart in 't mijn?Ga naar voetnoot217 Heeft zy uw hart in 't mijn gegoten,Ga naar voetnoot218 En bey de harten, eens geaert,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Ononderscheidelijck gepaert?Ga naar voetnoot220
[pagina 164]
Voester: Genoegelijcke droom, kunt ghy dees vlammen blussen; Ick wil, in Josephs plaets, haer mont en wangen kussen. Iempsar: Dat 's artseny van yemants mont. Wie kust mijn quynent hart gezont? 225[regelnummer] Verzoet ghy zoo dit bitter lyen? Och Joseph, duick mijn morgenstar:Ga naar voetnoot226 Och vlught: daer dreight u Potiphar. Hy komt ons deze vreught benyen. Daer moort hy u in mynen schoot. 230[regelnummer] Waer heen gevloden voor de doot? Och voester, help, hy moort, hy woet, om my te krygen. Voester: Wat razerny is dit? dus uit den bedt te stygen?Ga naar voetnoot232 En langs de kamer naeckt te vliegen in het hemt, De vlechten om het hooft, als dol en ongetemt? 235[regelnummer] Wat razerny is dit? Iempsar: Helaes, waer zijn mijn zinnen? Voester: Die zijn van huis, mevrouw. Iempsar: Och haelze weder binnen.Ga naar voetnoot236 Voester: Hoe hijghtge dus ontstelt? bedaer wat, en bekoel.Ga naar voetnoot237 Nu koom, en zet u hier wat neder in dien stoel, Nadien ghy op de koets niet langer kunt geduuren.Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Koom schiet dien tabbert aen.Ga naar voetnoot240 Iempsar: Waer ben ick? in wat muuren? Voester: Mevrouw, ghy zijt in huis. hoe zietghe zoo beroert?Ga naar voetnoot241 Hoe hangt dit hair om 't hooft, zoo wildt en ongesnoert? Nu koom, laet my begaen: ick zal 't een luttel schicken. Wat quam u over? kan een droom u zoo verschricken?Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] Daer is de spiegel: zie, en spiegel dit gelaet. Aenschouw eens, hoe die brant van 't hart in d'oogen slaet;Ga naar voetnoot246 Hoe mager 't aenzicht quijnt, en d'ingevalle kaecken; Hoe Min het schoon misverft, en hoe zijn boogh kan raeckenGa naar voetnoot248
[pagina 165]
Een ongewapend hart. hoe heel ick dees quetsuur? 250[regelnummer] Blus uit, blus uit by tijdts dit zorghlijck smeulend vuur.Ga naar voetnoot250 Blus uit den brant, eer die in 't dack van 't hof koom steigeren.Ga naar voetnoot251 Iempsar: Zoo lang die Jongeling my zynen mont zal weigeren, Ziet Iempsar hulp noch troost voor haer bedroefde quael. Helaes, waer was ick strax? wat vriendelijcke straelGa naar voetnoot254 255[regelnummer] Verscheen my in den droom? hoe flonckerden die oogen? Voester: Vertel dan uwen droom. Iempsar: My docht 'k wert opgetogen Met Joseph, mont aen mont, in Venus heilgen troon,Ga naar voetnoot257 In Venus ledekant, omheint van minnegoôn: Die schutters deden niets dan naer ons harten doelen;Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Wy niets dan minnebrant en kus met kus te koelen. O welck een' lieven gloet gevoelde ick, schicht op schicht! Wat lust is dat, die 't brein als uit zijn leger licht?Ga naar voetnoot262 Laet andre zinnen vry om weelde en wellust woelen;Ga naar voetnoot263 Ick noem den grootsten lust, verbeelding van gevoelen 265[regelnummer] Der onderlinge vlam, die door al d'adren rijdt.Ga naar voetnoot264-65 Maer zulck een zaligheit nut niemant onbenijt:Ga naar voetnoot266 Want midden onder 't spel quam mijn gemael gevarenGa naar voetnoot267 Met eenen blooten dolck: strax rezen al mijn hairen.Ga naar voetnoot268 Hy bluschte in mynen schoot dit leschvier van mijn' gloet,Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] Bespattende mijn borst en aenzicht met dat bloet, Om 't welck mijn bloet dus ziedt en schuimt, en 't hart moet zuchten.Ga naar voetnoot271 Dat dreef my uit den bedde, om lijfsgevaer t'ontvlughten, En dezen tweeden steeck, die naer mijn' boezem ging. Och Ioseph, Ioseph och! och schoone Iongeling! Voester: 275[regelnummer] Zwijgh stil, het gelt uw' hals. hoe nu dus ongebonden?Ga naar voetnoot275 Ick heb uw jofferen alree van kant gezonden.Ga naar voetnoot276 Ay bindt, om slaven en gezin, uw toghten in.Ga naar voetnoot277 Ick schrick voor uwen heer: wat schaem u voor 't gezin.Ga naar voetnoot278
[pagina 166]
Iempsar: Ick pas op eer noch schant, noch op mijn eigen leven.Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] De Min vervooght het al.Ga naar voetnoot280 Voester: Waer wort mijn kint gedreven Van dolle razerny? Iempsar: Ay moeder, spreeck zoo niet, Noch scheldt geen razerny mijn redelijck verdriet.Ga naar voetnoot282 Uit rype reden wort mijn hartewee geboren.Ga naar voetnoot283 Gemeene schoonheit magh gemeen vernuft bekoren,Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Dat reuckeloos slechs ziet de dingen over 't hooft,Ga naar voetnoot285 Of licht bestemt, 't geen 't oogh al blindeling gelooft:Ga naar voetnoot286 Maer wie met oordeel mint, zal zich alleen vergapenGa naar voetnoot287 Aen eenigh puickschoon, tot verwondering geschapen:Ga naar voetnoot288 Gelijck dit uitheemsch licht, dat leider al te kuischGa naar voetnoot289 290[regelnummer] Vergult gewelf en zael van ons gezegent huis:Ga naar voetnoot290 En dunckt het u, dat ick noch revel zonder reden?Ga naar voetnoot291 Bezie den Jongeling, van boven tot beneden, Hoe vrouw Natuur aen hem te kost leide al haer' schat.Ga naar voetnoot293 Wat wraeckt uw oordeel hier? wat wenscht ghy anders, datGa naar voetnoot294 295[regelnummer] Niet strax tot misstal streckt? wat rots wort niet bewogen?Ga naar voetnoot295 Noit zagh een valck in 't hof zoo wacker uit zijn oogen;Ga naar voetnoot296 Die oogen, daer de Min, gezeten op zijn' stoel,Ga naar voetnoot297 Het alles brant en blaeckt, en blijft zelf koudt en koel.Ga naar voetnoot298 Het hooge voorhooft schijnt een' glans van zich te spreien. 300[regelnummer] Men ziet het blonde hair zijn locken aertigh zweien,Ga naar voetnoot300 En zwieren over neck en over schouders heên. In 't aenzicht gloeit de verf. wie zagh ter weerelt leênGa naar voetnoot302 Van maecksel zoo volmaeckt, zoo net, zoo evenmatigh?Ga naar voetnoot303 De mont (die 't zeggen dorst) te stemmigh, en te statigh,Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Zou yet vrypostigers vereischen, 't geen een' menschGa naar voetnoot305 Van zulcke jaeren voeght; zoo had ick al mijn' wensch;
[pagina 167]
Zoo zwom ick in een zee van allerhande volheit.Ga naar voetnoot307 Ay moeder, noemt ghy noch uw dochters liefde dolheit? Och Joseph, Joseph, och, de reden leert het my, 310[regelnummer] Dat ick u minnen moet, al schijnt het razerny. Voester: Dit queeckt uw koorts: is 't vreemt dat ghy zo lang blijft quynen? Iempsar; Gelijck langs eene beeck de bloemen schooner schynen, Daer 't water over drijft; zoo schijnt zijn eedle geestGa naar voetnoot313 Zijn ziel wel ruim zo schoon, door 't lichaem, schoon van leest, 315[regelnummer] Waer in met overlegh dees kiesche geest quam daelen,Ga naar voetnoot315 En flickren, eveneens gelijck verdroncke stralen,Ga naar voetnoot316 In mynen, en gelaet, en voeghlijckheyt, en alGa naar voetnoot317 Wat yegelijck bekoort en treckt, met zulck een' val,Ga naar voetnoot318 Dat hy zich meester maeckt van vrouwen en van heeren,Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] En waert is niet een huis, maer Rijcken te regeeren. Och Joseph, Joseph, och, de reden leert het my, Dat ick u minnen moet, al schijnt het razerny. Voester: Ghy zijt te krachtigh en hardneckigh in 't verbeelden. Iempsar: De hemel overgoot met overmaet van weelden 325[regelnummer] Dit huis, geduurende 't voorzichtige beleitGa naar voetnoot325 Van dat lieftalligh kint. het weeligh veldt ontzeitGa naar voetnoot326 Ons vruchten noch gewas. de dienaers en de knapen En slaven spoên hun werck. mijn heer magh veiligh slaepen,Ga naar voetnoot328 Op Josephs wackerheit. de Koning en al 't hofGa naar voetnoot329 330[regelnummer] Onthalen Potiphar met ongemeenen lof.Ga naar voetnoot330 Hier hapert niets, dan dat wy hem vergeefs beminnen, En hy te krygel valt, en al te stijf van zinnen,Ga naar voetnoot332 In 't weigren van mijn bede, en dagelix verzoeck. Voester: Zo keer uw' slaef den neck met een verdienden vloeck.
[pagina 168]
Iempsar: 335[regelnummer] Och Joseph, laet mijn vloeck veel eer my zelve treffen, Dan uw alwaerdigh hooft, het welck ick wensch te heffenGa naar voetnoot336 Tot aen de starren toe; te kranssen met een' krans Gevlochten van mijn hair, met uitgelezen glans. Wie haet zijn eigen hart, of wordt 'er op verbolgen? 340[regelnummer] Wanneer de zonnebloem vergeet de zon te volgen Met loncken; wanneer haer verdriet 't geliefde lichtGa naar voetnoot341 t'Aenschouwen, met een zoet en minnelijck gezicht; Dan sal ick dien Hebreeuw, mijn lief, den neck toekeeren. Een aengewende min valt lastigh te verleeren.Ga naar voetnoot344 Voester: 345[regelnummer] 't Valt licht te haten, die ons gunst en vrientschap haet.Ga naar voetnoot345 Hy blijft toch even schuw, en vliedt u, waer ghy gaet. Iempsar: Te feller wort mijn vier door 't weigren aengesteecken.Ga naar voetnoot347 Voester: Gelijcke liefde kan gelijcke liefde queecken.Ga naar voetnoot348 Iempsar: Geloofme in 't geen ick voel: de liefde in haer bejaghGa naar voetnoot349 350[regelnummer] Is heetst op 't wildt, 't welck zy niet achterhalen magh,Ga naar voetnoot350 En heeft min treck tot yet, dat macklijck wort gevangen.Ga naar voetnoot351 Begeerte groeit te meer, door 't vierige verlangen. De min is haer geen ernst, die om het afslaen suft.Ga naar voetnoot353 Rechtschape dapperheit wort niet zoo licht verbluft.Ga naar voetnoot354 Voester: 355[regelnummer] Ghy kocht dien knecht voor slaef: wat lief hebt ghy verkoren?Ga naar voetnoot355 Iempsar: Zwijgh stil, verkleen hem niet: ghy moort mijn ziel deur d'ooren.Ga naar voetnoot356 Wat zwerft'er menigh heldt, dien 't aen geluck ontbreeckt,Ga naar voetnoot357 Maer niet aen stam noch deught. al wat in Ioseph steecktGa naar voetnoot358 Gelijckt niet slaefs, maer heers: dat zwinxel en die gavenGa naar voetnoot359
[pagina 169]
360[regelnummer] Getuigen, hoe hy nam zijn' oirsprong uit de braven:Ga naar voetnoot360 Doch 't zy zoo 't wil; ick wensch voor zijn slavin te gaen.Ga naar voetnoot361 Geluckigh waer de vrouw, die onder hem moght staen. Voester: Het minnende oogh vergroot die dingen zonder oordeel, Acht alle droomen waer, en rekent schade voordeel. 365[regelnummer] Mevrouw, 't is valsche waen, die uw verstant misleit. Verkies een veiligh padt: geloof niet watze zeit.Ga naar voetnoot366 Al gaf hy schoon gehoor, zoo leert uw staet u duicken.Ga naar voetnoot367 Ghy moogt dien Jongeling niet openbaar gebruicken,Ga naar voetnoot368 Maar steelwijs, en ter sluick, en ergens in een' hoeck, 370[regelnummer] En met een hart vol schrix. Iempsar. Dat is al 't geen ick zoeck. Gesloke min smaeckt zoetst, in duistre en diepe holen:Ga naar voetnoot371 Daer leeft men by den nacht: daer glimmen Venus kolenGa naar voetnoot372 Met levendiger gloet, dan by den lichten dagh. Voester: Zwijgh stil, ick hoor mijn' heer: my dunckt ick hoor gewagh.Ga naar voetnoot374 375[regelnummer] Daer klopt hy aen de deur: ick beef voor mijn gepeinzen. Verbijt u toch een poos: wat raedt om dit t'ontveinzen?Ga naar voetnoot376 POTIPHAR. VOESTER. IEMPSAR. Potiphar: Doe open, Voester, hou: wat onrust hoor ick hier?Ga naar voetnoot377 Hoe vaert mevrouw? Voester: Een vrouw is een rampzaligh dier:Ga naar voetnoot378 Daer zit zy voor de sponde, en heeft maer pas geslapen.Ga naar voetnoot379 Potiphar: 380[regelnummer] Hoe is het toch, mijn troost? hoe is 't met u geschapen?Ga naar voetnoot380 Iempsar: Gelijck ghy daeghlix ziet: het lust my maer van pas.Ga naar voetnoot381 Potiphar: Zoo leunt een quynend beeld, gebootst van maeghdewas,Ga naar voetnoot382
[pagina 170]
Op eenen ebben stoel, en laet het hooft vast hangen.Ga naar voetnoot383 Is dit die lieve mont? zijn dit dees zachte wangen, 385[regelnummer] Die ghy my eerstmael boodt, met onverzaden lust?Ga naar voetnoot385 Heeft Potiphar zoo vroegh den bloesem afgekust, En al dat blozent schoon van 't aenschijn afgestreecken? Uw roozen gaen eerst op, voor 't licht, dat door wil breecken,Ga naar voetnoot388 En op den drempel staet, den valen nacht te spijt. 390[regelnummer] De Goden hoeden het, dat niet een buy van nijt,Ga naar voetnoot390 Van norsse zwarte nijt ons koom zoo vroegh berooven Van zoo veel helderheên, als uwe jeught belovenGa naar voetnoot392 De lusten van uw lief en trouwen bedgenoot, Die nergens zachter rust, dan in dien warmen schoot. 395[regelnummer] 'k Most, overwonnen door uw zuchten, door uw tranen, My, zeven nachten lang, van dit schoon lichaem spanen;Ga naar voetnoot396 En twyfel waer ick hebbe in mynen plicht gefaelt,Ga naar voetnoot397 Om dat ghy, als voorheên, niet uw' gemael onthaelt,Ga naar voetnoot398 Ja schier afkeerigh schijnt van hem, en van het leven. 400[regelnummer] Zegh op, waer is u stof tot ongenoeght gegeven?Ga naar voetnoot400 Wat maeckt u wars van 't licht, en myne oprechte min? Mijn lief, of hapert het aen yemant van 't gezin?Ga naar voetnoot402 Ghy zucht, en antwoort niet. wie zijnze? ick zal hen straffen. Ontdeck het uwen Heer: hy kan 'er raedt in schaffen. 405[regelnummer] 'k Wil dat een yegelijck u viere, en eere, en dien: Datze altezaemen u, als my, naer d'oogen zien. Ghy steent, en kropt het in: hoe kan ick dit gedoogen?Ga naar voetnoot407 Wat hartewee schuilt hier? de tranen staen in d'oogen. Wat schreit ghy? spreeck vry uit, en melt my, waer het schort. 410[regelnummer] De krancke, die haer leet den arts verberght, verkortGa naar voetnoot410 Zich zelve, maer wie 't klaeght en melt, die kan men helpen. Zegh op: is 't in mijn maght, ick zal dees wonde stelpen.Ga naar voetnoot412 Iempsar: Vertrouwt ghy, dat wy wars van uwe liefde zijn,Ga naar voetnoot413 Ons liever, dan voorheen de dagh en zonneschijn,Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Die nu verquicken komt al wat begon te flaeuwen?Ga naar voetnoot415 O smert! ô hartewee! wat valt dit hardt te kaeuwen!Ga naar voetnoot416 Maar laes noch harder te verduwen, voor een vrouw,Ga naar voetnoot417
[pagina 171]
Die, teder van gemoedt, niet opmagh tegens rouw,Ga naar voetnoot418 En onmin. Heiligh oogh des hemels, die benedenGa naar voetnoot419 420[regelnummer] Op d'aerde met uw' strael de minste onzuiverheden Ontdeckt, en altijt zelf zoo rein en zuiver zijt, Ghy ziet en kent mijn' gront. ô Goden, helpt, hoe snijtGa naar voetnoot422 Dat woort ons in het hart. Potiphar: Nu sus, niet t'ongeduldigh.Ga naar voetnoot423 Voester: Mevrouw blijft eeuwigh dienst en trouw en liefde schuldigh 425[regelnummer] Den genen, die haer trouw aen zyne trouw verknocht,Ga naar voetnoot425 En zoud' er blijck van doen, indienze meer vermoght:Ga naar voetnoot426 Maer vrouwen zijn gelijck het weêr der zomerdagen, En onderhevigh meest aen luimen, en aen vlagen. Laet deze droeve buy van onlust overgaen.Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] De zon getroost zich wel, dat d'afgeschene maenGa naar voetnoot430 Verflaeuwt, en niet een lit meer schijnt te kunnen reppen: Terstont verrijstze, en lacht, en komt weêr luister scheppen Uit hare wederga, dien koesterenden strael.Ga naar voetnoot432-33 De sluimerende Min is slechs op een verhaelGa naar voetnoot434 435[regelnummer] En om meer voorraet uit, en zal eerlang al t'evensGa naar voetnoot435 Opborrelen vol saps, doortintelen vol levens De leden van u beide, en zetten, met meer blijckGa naar voetnoot437 Van gunst en gloet dan oit, al 't achterstel gelijck.Ga naar voetnoot438 Potiphar: Wat oordeelt d'arts van haer, en van dit langsaem quynen? Voester: 440[regelnummer] Zy heeft te groot een moedt, en schaemt zich ziek te schynen,Ga naar voetnoot440 By artsen of gezin. Potiphar: 'k Had hoop, dat zy haer' geest Verquicken zoude, op 't hooge en heerelijcke feest,Ga naar voetnoot442 Het welck de joffers zelfs bekleeden, en vereeren.Ga naar voetnoot443 Voester: Misschien help ick mevrouw voor middagh in de kleeren.
[pagina 172]
Potiphar: 445[regelnummer] Bekoort u 't hooghtijt niet? het woelt alree op straet.Ga naar voetnoot445 Iempsar: Dit feest bekoort my min dan d'eenzaemheit. ay laet My heden in de stilte, en achter af bedaren:Ga naar voetnoot447 't Wort beter. 't gekrioel der uitgelate scharenGa naar voetnoot448 Moght steurnis geven aen de zinnen. al mijn lustGa naar voetnoot449 450[regelnummer] (Indien 'er lust is) streckt tot afgescheiden rust.Ga naar voetnoot450 Voester: Zwaermoedigheit, van haer gedachten overladen,Ga naar voetnoot451 Zoeckt altijt eenzaemheit, en wandelt dootse paden. Potiphar: Zwaermoedigheit wort zoo door eenzaemheit gevoedt. Gezelschap baert vermaeck. Iempsar: De barning van 't gemoedtGa naar voetnoot454 455[regelnummer] Blijft duuren, daer het ruischt van strydige gezinden.Ga naar voetnoot455 Potiphar: Vergader zonder strijt.Ga naar voetnoot456 Iempsar: Waer is die plaats te vinden? Voester: Belieft het u, mijn Heer, beveel den Huisvooght vry,Ga naar voetnoot457 Dat hy mevrouw in alls van daegh te wille zy,Ga naar voetnoot458 't Gezin vertrecken doe, en steurnis zoeck te myden.Ga naar voetnoot459 Iempsar: 460[regelnummer] O ja, dat waer mijn wensch: dat zou mijn' geest verblyden. Potiphar: Het zal geschiên, mijn troost. daer noodt my ons karrosGa naar voetnoot461 Op 't hooge feest: grijp moedt. Iempsar: Mijn hart.Ga naar voetnoot462 Potiphar: Nu laet my los. Ick hoop na 't hooghtijt u in betren staet t'ontmoeten: Laet Joseph midlerwijl mijn schult gedienstigh boeten.Ga naar voetnoot464
[pagina 173]
Iempsar: 465[regelnummer] Och Voester, vat dit woort: hy zelf geeft ons verlof.Ga naar voetnoot465 Voester: Zwijgh stil. Iempsar: Spreeck Joseph aen: nu hebt ghy spreeckens stof.Ga naar voetnoot466 Voester: Och zwijgh, mevrouw, zwijgh stil, eer hy u hoor geluit slaen.Ga naar voetnoot467 'k Zal luistren wat mijn heer den huisvooght zeit in 't uitgaen. De Ioffers gaen vast heên: de Ioffers nooden hem:Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] Hy weigert haer 't geley: daar hoor ick Iosephs stem. POTIPHAR. IOSEPH. Potiphar: Wel Ioseph, gaet ghy nu de Ioffers niet geleiden Naer 't vrouwetimmer, om het oogh te laeten weidenGa naar voetnoot472 In zulck een' schoonen rouw, die lijck en uitvaert ciert Van Apis? suft ghy t'huis, nu al de weerelt viert?Ga naar voetnoot473-74 Ioseph: 475[regelnummer] Mijn heer, ick kan de tijdt wel eenzaem overbrengen.Ga naar voetnoot475 Hoe verder van dat vier, hoe minder zorgh voor zengen.Ga naar voetnoot476 De Ioffers tieren best in 't midden van 't gewoel. Hy blaecke om haer, wie wil; mijn aert is stil, en koel. Potiphar: Kan zoo een Iongling zich van zoo veel zonnen spanen,Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Van 't vier 't welck schooner speelt door teere joffretranen, Dan 't licht door eene wolck; wanneer de regenboogh Gespannen, regens spelt, en verft de lucht om hoogh. Dit beurt om vier jaer eens. hoe blijft ghy zoo afkeerighGa naar voetnoot483 Van feesten? Ioseph: Ick was noit nieusgierigh noch begeerigh 485[regelnummer] Om d'uitvaert te bezien. Potiphar: De toestel wijst wel aenGa naar voetnoot485
[pagina 174]
Met wat een heerlijckheyt dees staci toe zal gaen,Ga naar voetnoot486 Ia heerlijcker dan oit in menigh jaer te voren. Wien zouze heden niet, wien morgen niet, bekooren? Van daegh de Ridderschap, en schutterlijcke kracht,Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Met sleepende geweêr: een dubble ry en prachtGa naar voetnoot490 Van Isis priesteren, gedost met hartevellen:Ga naar voetnoot491 Dan 't aengebeden lijck, en die dat lijck verzellen; De koning, en al 't hof: de heeren, en de Raet: De koningin in rouw: haer sleep, en heele staet,Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] Met sluiers om het hooft, met tranen op de wangen: De borsten opgekrabt, de lucht met lijckgezangen,Ga naar voetnoot496 Met priesterlijck geloey, tamboer, en sisterklanck,Ga naar voetnoot497 En cymbelgalm gepropt: de spietsen taey en langkGa naar voetnoot498 Bewonden met een' mijrt, geslingert heên en weder.Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Aldus geleit men 't lijck, de straten op en neder, Tot daer het eeuwigh wort de grafnaelt toevertrout.Ga naar voetnoot501 Maer morgen, effen als de zon, gehult met gout,Ga naar voetnoot502 Het hooft heffe uit de kim, om 't aertrijck meê te deelen Dien goddelijcken glans; steeckt Memphis zyne keelenGa naar voetnoot504 505[regelnummer] Al t'effens op, van vreught, en juicht uit eenen mont:Ga naar voetnoot505 Gezegent zy den dagh, die Apis weder vondt.Ga naar voetnoot506 Men haelt dan 't gouden vat uit het Godtheiligh koffer,Ga naar voetnoot507 Mengt water aerde en geur door een, en giet den offerGa naar voetnoot508 Op 't voorhooft van dien Godt, die gulde horens draeght, 510[regelnummer] En met een halve maen de maen tart, eer het daeght.Ga naar voetnoot509-10 De stat komt naer den Nijl met maght hem tegenloopen.Ga naar voetnoot511 De kopre poorten gaen voor zijn geloey strax open.Ga naar voetnoot512 Zoo wort hy op het koor gezet, voor 't hoogh autaer. Hy stont te voren hier vier etmael droef en naer, 515[regelnummer] Uitbeeldende Isis druck, behangen met zwart linnen.Ga naar voetnoot515 Men leit hem 's nachts stil uit, by daegh met staci binnen:
[pagina 175]
Dan offert elck voor 't koor, 't zy ouderdom, of jeught. Wie heden smelt van rouw, springt morgen op van vreught. Ioseph: Men viere Osiers geboorte- of sterfdagh, of de granen 520[regelnummer] Van Isis, of gestarnte, of zon, of nieuwe manen, Of 't zevendaeghsche feest des Nijls, of wat men wil; Men bidt den Viergodt aen, of koe, of krokodil,Ga naar voetnoot522 Anubis, Ammon, of wat wyders wort geboden;Ga naar voetnoot523 Ick volgh 't Hebreeusch gebruik, en geene uitheemsche Goden. 525[regelnummer] Eert Koptus Zonnestadt en Memphis een getal En menighte van Goôn; wy eeren overal Een Godtheit met gebeên en zuivere offerhanden. Potiphar: 't Ontbrack Aegypten noit aen hemelsche verstanden:Ga naar voetnoot528 Dat weet ghy, die, volleert in wijsheit, quaemt zoo knapGa naar voetnoot529 530[regelnummer] Te steigren op den troon van alle wetenschap. Ioseph: Ontlast my van dien lof: want heb ick yet bedreven,Ga naar voetnoot531 't Welck lof verdient, dat zy den hemel toegeschreven, En u, die aen uw' slaef niet luttel leit te kost.Ga naar voetnoot533 Wanneer men heet volleert, is d'eerste les begost.Ga naar voetnoot534 Potiphar: 535[regelnummer] Men wacht van over zee vernuften, met veel smeeckensGa naar voetnoot535 Aenhoudende om te raên, wat onze naeldeteeckens,Ga naar voetnoot536 Gebeelde wetenschap en wijsheit zonder ent, Verbloemde spraeck, alleen 't scherpluistrende oor bekent,Ga naar voetnoot537-38 En heilighdommen, al verborgentheên verbloemen.Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] d'Uitheemsche zal dit Rijck der wyzen moeder noemen, En zuigende haer borst godtvruchtigh voetsel af,Ga naar voetnoot541 Den godtsdienst voeren t'huis, dien zy den vreemdling gaf.Ga naar voetnoot542 De vreemden zullen hier [ten zy d'orakels falen] Den Godtsdienst niet alleen, maer oock hun wetten halen; 545[regelnummer] En d'aertboôm omgezet, naer Memphis gouden stijl,Ga naar voetnoot545 Wil zijn verandering danck weten onzen Nijl.Ga naar voetnoot546
[pagina 176]
Ioseph: 'k Beken dees school vermagh de weerelt te stofferenGa naar voetnoot547 Met koppen, die natuur op 't spitst hier kennen leeren;Ga naar voetnoot548 Maer 'k wenschte, datze eens klaer uit het natuurboeck zagh,Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] Wat wondere oirzaeck eerst het licht broght aen den dagh:Ga naar voetnoot550 Zy zou met ons Hebreen strax 't eenigh Wezen vieren,Ga naar voetnoot551 In plaets van hemelsch heir, of voglen, visschen, dieren,Ga naar voetnoot552 Of hooftstof, of een' heldt, of een die 's vollex gunstGa naar voetnoot553 Verdiende, door een' vondt van vollecknutte kunst.Ga naar voetnoot554 Potiphar: 555[regelnummer] Wat oort des lants komt naest door godtsdienst aen uw zeden? Ioseph: Daer 't Kreeftvier gloeit op 't hooft, en Kneph wort aengebeden;Ga naar voetnoot556 Die, barende het ey door zynen zwangren mont, Wel aenwijst, dat dit groote onmetelijcke rontGa naar voetnoot558 Van eenen Godt, die noit beginsel heeft genomen,Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] En nimmer sterven kan, alleen zy voortgekomen. Potiphar: Ontdeck my op wat gront ghy uwen godtsdienst plant. Ioseph: Op overlevering, gereickt van hant tot hant, En openbaringen aen opgetoge vaderen,Ga naar voetnoot563 Doch meest aen Abraham; in wiens Godtvruchtige aderenGa naar voetnoot564 565[regelnummer] Die Godtheit zweefde en dreef. wat zal ick zeggen vanGa naar voetnoot565 Dat hooghverlicht vernuft? waer zagh de zon oit man Zoo onbesproken vroom, zoo vreedzaem, zoo rechtvaerdigh, Zoo onderdaen, zoo braef, en zulck een' zegen waerdighGa naar voetnoot568 Als Abraham? was 't vreemt dat 's hemels eigen montGa naar voetnoot569 570[regelnummer] Zich eeuwigh aen dien heldt en aen zijn kroost verbondt?Ga naar voetnoot570 Potiphar: Dien vader, die zijn' zoon ja eenigh kint wou slaghten?Ga naar voetnoot571
[pagina 177]
Ioseph: En branden op 't autaer.Ga naar voetnoot572 Potiphar: Hoe vallen die gedachten In 't redelijcke brein? wijdt 't vaderlijck gemoedt De Godtheit een autaer, door 't kinderlijcke bloet? Ioseph: 575[regelnummer] Uit dwang, noch lantsgewoont, noch eerzucht, noch yet menschelijx: Maer om te toonen, dat hy niet bezat yet wenschelijx,Ga naar voetnoot576 't Geen stont te weigeren den rechten Eigenaer,Ga naar voetnoot577 Die 's mans gehoorzaemheit beproefde op dat autaer; Den wil voor 't werck, den ram ontfing in Isax stede;Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] En zwoer hem zulck een gunst met nimmer schenbren eede.Ga naar voetnoot580 De Godtsdienst van dien heldt slacht d'ongerijmtheit nietGa naar voetnoot581 Van 't geen door Typhons wraeck gesmackt wert in den vliet;Ga naar voetnoot582 Het welck uw priesterdom, met ongeverfde wangen,Ga naar voetnoot583 Noch statigh voert ten toon, in jaerlyxe ommegangen.Ga naar voetnoot584 Potiphar: 585[regelnummer] 't Geen, onder deze schors, voor 't volck verborgen leitGa naar voetnoot585 Dat's een natuurgeheim; hoe zich de vruchtbaerheit Der dingen in 't begin beholp met vochtigheden;Ga naar voetnoot587 Hoe een het alles teelt. 't luidt vreemt, dat een besnedenGa naar voetnoot588 Durf reppen 't geen hy zelf aen Godt te wyden plagh,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Zoo dick 't onnozel bloet beschreit den achtsten dagh.Ga naar voetnoot590 Ioseph. Noit joegh, 'tgeen Godt het oogh der mannen ging vertrouwen, Roo wangen aen of schaemt de maeghden noch de vrouwen;Ga naar voetnoot592 Gelijck uw feest, quansuis verciert met ydlen glimp.Ga naar voetnoot593 Godts wijsheit zweeft te hoogh, en boven alle schimp.Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] Zy gaf haer eigendom dit teecken, tot een' zegelGa naar voetnoot595 Van 't opgerecht verbont, en schreef het voor een' regelGa naar voetnoot596
[pagina 178]
Van kuischeit; leerende besnoeien hart en zin Van dartlen wellust, en van wulpse en woeste min. Behalven dat dit schut onheelbre en andre smetten,Ga naar voetnoot599 600[regelnummer] En 't menschelijck geslacht door teelen voort kan zetten. Potiphar: Nu rieck ick, waerom ghy de Joffers zent voorheên.Ga naar voetnoot601 Ioseph: Vertrouw, belieft het u, mijn heer, dat wy Hebreen, Veel meer dan eenigh volck, de bloem der jaeren wyden De kuischeit; om wiens wil wy heilighlijck vermydenGa naar voetnoot604 605[regelnummer] Gelegentheit en plaets, die ons verrucken zou,Ga naar voetnoot605 Door 't loncken op een maeght, of een gehuwde vrouw. Ja zonder halsstraf magh by d'onzen nergens duuren,Ga naar voetnoot607 Een die haer weeligh vleesch aen boelen durf verhuuren.Ga naar voetnoot608 Wy huwen onbevleckt den maeghdom aen een maeght,Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Uit teellust, niet uit lust, die 't geil gezicht behaeght.Ga naar voetnoot610 Potiphar: Zoo straft ghy overspel, gewelt, en maeghdeschennis?Ga naar voetnoot611 Ioseph: Wel degelijck. helaes! gaf Godt dat ick geen kennisGa naar voetnoot612 Most dragen van die wraeck, noch zulck een schendigh stuck.Ga naar voetnoot613 Potiphar: Ghy zucht'er om, als raeckte u eenigh ongeluck. 615[regelnummer] Ick ga, 'twort tijt. mevrou heeft lust, noch 't magh haer beurenGa naar voetnoot615 Te feest te gaen: ick wil dat niemant haer koom steuren In d'eenzaemheit, en elck de zwacke viere en dien',Ga naar voetnoot617 Indien zy yet verzoeckt. Ioseph: Mijn heer, het zal geschiên. REY VAN ENGELEN. Zang: Aegypten, wout ghy leeren, 620[regelnummer] Waer in uw zegen leit; Ghy stofte op phoenixveeren,Ga naar voetnoot621
[pagina 179]
Noch vette vruchtbaerheit Des Nijlstrooms, die uw landen Bevochtight, jaer op jaer, 625[regelnummer] Noch ydele offerhanden, Noch Viergodts blint autaer;Ga naar voetnoot626 Maer op des weerelts Vader, Geroemt van Abraham,Ga naar voetnoot628 Toen hy dees grenzen nader, 630[regelnummer] Ja hier ten hove quamGa naar voetnoot630 U met die vonck verbazen;Ga naar voetnoot631 Gelijck zijn naneef oockGa naar voetnoot632 Die kool zoeckt aen te blazen: Op dat uit vonck en roock 635[regelnummer] Godts vlam het Hof koom blaecken,Ga naar voetnoot635 En sla in alle daecken. Tegenzang: Door vloecken noch door zegenGa naar voetnoot637 Zal d'onverzierde GodtGa naar voetnoot638 Dees valsche Goôn uitveegen;Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Maer eer zijn eigen rot,Ga naar voetnoot640 Verzwerende de glanssenGa naar voetnoot641 Van 't eeuwigh schynend licht, Om koe of kalf zien danssen, Met eenigh laf gedicht;Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] Daer zy van kroezen zypen,Ga naar voetnoot645 Op 't zatte en droncken feest: Terwyle snaer en pypenGa naar voetnoot647 Verdartlen lijf en geestGa naar voetnoot648 Van jongen, en van ouwen. 650[regelnummer] Godts tolck, op dat gekrijt,Ga naar voetnoot650 Dien afval zal aenschouwen, En bryzelen van spijtGa naar voetnoot652 In steen gesnede wetten. Wie kan dit lant verzetten?Ga naar voetnoot654
[pagina 180]
Toezang: 655[regelnummer] Dat kan ten leste 't hemelsch wicht,Ga naar voetnoot655 't Welck, dien onnooslen moort ontvloden,Ga naar voetnoot656 Naer Memphis, met zijn klaer gezicht, Ter neder stort de duistre Goden;Ga naar voetnoot658 Doet Ammon kloppen op zijn' mont,Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] En, staende op een' gesternden gront,Ga naar voetnoot660 Laet gloênde tongen nederdaelenGa naar voetnoot661 Op visschers kruinen, die zoo knapGa naar voetnoot662 Verstommen Isis priesterschap,Ga naar voetnoot663 En eeren in verscheide talen, 665[regelnummer] Recht uit, klaer uit, en onverbloemt,Ga naar voetnoot665 Dien Godt, daer Joseph hier van roemt.	[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: achter vs. 220 heeft de oude uitgave een punt, de latere hebben een vraagteken. voetnootvs. 193 smijt: slaat heftig. voetnoot195 Best deck ick: 't is het beste dat ik dek; verkouden: koud worden. voetnoot197 raeskaltze: spreekt ze opgewonden (oorspr. wartaal uitslaan). voetnoot198 het geluck: de Fortuin. voetnoot200 spant: op het hoofd draagt (de kroon spannen is oorspr. een krans ombinden). voetnoot204 bruin: donker-flonkerend. voetnoot205 zielen: mensen. voetnoot206 aertsche Goden: vorsten. voetnoot210 't altemael betalen: voor dat alles vergoeding bieden. voetnoot213 is geschapen: valt ten deel. voetnoot217 Smelt in: versmelt met. voetnoot218 zy: Venus. voetnoot219 eens geaert: gelijkgezind. voetnoot220 Ononderscheidelijck: zonder dat ze afzonderlik bestaan. voetnoot226 duick: verberg u; mijn morgenstar: mijn liefste. voetnoot232 uit den bedt (Datief-vorm, vgl. vs. 272). voetnoot236 haelze weder binnen: breng mij tot mij zelf. voetnoot237 ontstelt: buiten u zelf. voetnoot239 koets: rustbed; geduuren: het uithouden. voetnoot240 tabbert: overkleed. voetnoot241 beroert: ontdaan. voetnoot244 quam u over: overkwam u. voetnoot246 slaet in: overslaat op. voetnoot248 het schoon misverft: wat schoon was, lelik kleurt; zijn boogh: nml. van Amor (= Min). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 249 van de oude uitgave heeft ongewapende. voetnoot250 zorghlijck: angstwekkend. voetnoot251 't hof: het paleis; steigeren: opklimmen. voetnoot254 strax: zo even. voetnoot257 troon: hemel. voetnoot259 schutters: de liefdegoden met pijlen (schichten) gewapend; doelen: mikken. voetnoot262 leger: ligplaats; d.w.z. die ons verstand benevelt. voetnoot263 woelen om: onrustig zoeken naar genot. voetnoot264-65 verbeelding van gevoelen der onderlinge vlam: het levendig besef, het diepe genot, als men de wederzijdse liefdegloed gevoelt; rijdt: trilt, tintelt. voetnoot266 nut: geniet. voetnoot267 gevaren: aangesneld. voetnoot268 strax: onmiddellik. voetnoot269 dit leschvier: dat wat het vuur blust (lesschen = blussen); hier dus de minnaar die gedood werd. voetnoot271 ziedt: kookt. voetnoot275 het gelt uw' hals: het zou uw leven kosten; ongebonden: onbeheerst. voetnoot276 van kant: weg. voetnoot277 toghten: hartstocht. voetnoot278 wat: waarschijnlik, evenals hoe nu (vs. 275), een interjektie, als uitroep. Vondel plaatst daarachter gewoonlik geen leesteken (vgl. Ay in vs. 277, en passim). voetnoot279 pas op: geef om. voetnoot280 vervooght het al: overheerst dat alles. voetnoot282 En noem mijn verklaarbare smart niet verwijtend een razernij. voetnoot283 Uit rype reden: uit een weloverwogen oordeel. voetnoot284 Gemeene: alledaagse; magh: kan. voetnoot285 Dat onnadenkend de dingen slechts oppervlakkig beschouwt. voetnoot286 bestemt: zijn goedkeuring hecht aan. voetnoot287 zich vergapen aen (in gunstige zin): bewonderen. voetnoot288 puickschoon: uitmuntende schoonheid; verwondering: bewondering. voetnoot289 dit uitheemsch licht: Jozef; leider: helaas. voetnoot290 Vergult: zijn licht laat stralen over, siert. voetnoot291 revel: synoniem van raeskal (vgl. Mnl. reven: aan verstandsverbijstering lijden, wartaal spreken). voetnoot293 te kost leide: besteedde. voetnoot294 wraeckt: keurt af. voetnoot295 strax: onmiddellik; tot misstal streckt: misstaat (misstal: misstand, gebrek). voetnoot296 een valck in 't hof: voor de valkenjacht dienende. voetnoot297 stoel: troon. voetnoot298 Het alles, evenals het al: alles. voetnoot300 aertigh zweien: sierlik slingeren; zweien (en dus ook het rijmwoord spreien) met ai-klank. voetnoot302 de verf: de (frisse) kleur. voetnoot303 net: sierlik; evenmatigh: juist van verhoudingen. voetnoot304 die 't zeggen dorst: als men een aanmerking zou durven maken; stemmigh: ernstig; statigh: terughoudend, ingetogen. voetnoot305 Zou wat minder zedig moeten zijn (vrypostigh: vrijmoedig). voetnoot307 volheit (nl. van genot). voetnoot313 over drijft: overheen stroomt. voetnoot315 met overlegh: welbewust; kiesche: kieskeurige; geest: de ziel, die dit schone lichaam uitkoos, om er in te schitteren (flickren vs. 316). voetnoot316 verdroncke stralen zal weer slaan op de schittering van bloemen onder water (vs. 312). voetnoot317 mynen (met ie-klank): gebaren (Fr. mine); gelaet: houding; voeghlijckheyt; gepast gedrag. voetnoot318 yegelijck: een ieder; val: aantrekkelikheid, bevalligheid (vgl. Oudemans' Wdb. op Hooft, blz. 354). voetnoot319 vrouwen en heeren: meesteressen en meesters. voetnoot325 voorzichtige: vooruitziende. voetnoot326 lieftalligh kint: beminnelike jongeling; weeligh: weelderig, vruchtbaar. voetnoot328 spoên: verrichten ijverig. voetnoot329 Op: vertrouwende op. voetnoot330 Onthalen: ontvangen. voetnoot332 te krygel valt: te vasthoudend, hardnekkig is; stijf van zinnen: stijfzinnig. voetnoot336 alwaerdigh: hoog te waarderen (Ned. Wdb. II, 325). voetnoot341 verdriet (onpers. ww.). voetnoot344 Een aengewende min: een zo lang gekoesterde liefde; verleeren: verlochenen. voetnoot345 ons: onze. voetnoot347 aengesteecken (oud partic.): aangestoken. voetnoot348 d.w.z. alleen beantwoorde liefde kan gelijke liefde onderhouden. voetnoot349 bejagh: streven, najagen. voetnoot350 heetst: het meest belust op; magh: kan. voetnoot351 treck: neiging. voetnoot353 Accent op haer; suft: verslapt. voetnoot354 Rechtschape: de ware; verbluft: afgeschrikt. voetnoot355 knecht: jongeling; wat lief: wat een (minderwaardige) minnaar! voetnoot356 verkleen: verneder; deur d'ooren: door wat ik moest aanhoren. voetnoot357 dien 't aen geluck ontbreeckt: wie het lot ongunstig is. voetnoot358 stam: (edele) afkomst. voetnoot359 heers: wat aan hogere stand herinnert; zwinxel: uiterlik, gelaatstrekken (synoniem met zwijmsel en zweemsel; vgl. Joseph in Dothan, vs. 1051); oorspr. gelijkenis, afbeeldsel, afschijnsel (Wdb. op Hooft, blz. 321); gaven: begaafdheid. voetnoot360 braven: voornamen, edelen. voetnoot361 te gaen voor: de plaats te bekleden van. voetnoot366 ze: de valse waan. voetnoot367 Al.... schoon: ofschoon; uw staet: uw hoge positie; duicken: u te verbergen. voetnoot368 openbaer: openlik; gebruicken: de omgang genieten van. voetnoot371 Gesloke: heimelik genoten (eig. gesmokkelde). voetnoot372 by den nacht: in nachtelik duister; Venus kolen: het liefdevuur. voetnoot374 gewagh: gerucht (oorspr. stemgeluid, maar ook in samenhang met ww. gewegen: bewegen, dus beweging (Ned. Wdb. IV, 2004 en 2006). voetnoot376 Verbijt u: houd uw hartstocht in toom; wat raedt: wat moet ik beginnen. voetnoot377 hou: he daar! voetnoot378 dier: schepsel. voetnoot379 pas: nauweliks. voetnoot380 geschapen: gesteld. voetnoot381 het lust my maer van pas: ik gevoel mij niet al te wel. voetnoot382 gebootst: geboetseerd; maeghdewas: zuivere was (Ned. Wdb. IX, 13). voetnoot383 vast: voortdurend. voetnoot385 eerstmael: voor de eerste maal, d.w.z. als jonge bruid. voetnoot388 eerst: pas; op: open. voetnoot390 hoeden: mogen verhoeden. voetnoot392 helderheên: stralend licht (dat door de bui bedreigd wordt). voetnoot396 spanen: onthouden. voetnoot397 waer ick hebbe: of ik ergens zou hebben te kort geschoten. voetnoot398 onthaelt: (vriendelik) ontvangt. voetnoot400 ongenoeght: ongenoegen. voetnoot402 gezin: personeel. voetnoot407 kropt het in: verkropt het. voetnoot410 verkort: doet te kort. voetnoot412 stelpen: genezen (eig. het bloed stelpen). voetnoot413 Vertrouwt ghy: meent gij er zeker van te zijn. voetnoot414 liever: dierbaarder. voetnoot415 verquicken: verlevendigen. voetnoot416 te kaeuwen: te overdenken. voetnoot417 laes: helaes. voetnoot418 opmagh tegens rouw: niet opgewassen is tegen verdriet. voetnoot419 onmin: onenigheid. voetnoot422 gront: het diepste van mijn gemoed. voetnoot423 sus (interj.): stil! ongeduldigh: weekhartig (iets niet kunnende verdragen) voetnoot425 verknocht: verbond. voetnoot426 er blijck van doen: het doen blijken. voetnoot429 droeve: sombere; onlust: neerslachtige stemming. voetnoot430 afgeschene: verduisterende (na het laatste kwartier). voetnoot432-33 Terstont: kort daarop; luister scheppen uit hare wederga (de zon): dit beeld van man en vrouw als zon en maan keert later terug in de bekende dansrei van Adam in Ballingschap. voetnoot434 is op een verhael uit: is er op uit om zich te herstellen, te hernieuwen. voetnoot435 meer voorraet: versterking; al t'evens: geheel en al. voetnoot437 meer blijck: duideliker bewijzen. voetnoot438 gunst: genegenheid; al 't achterstel gelijck zetten: de gehele achterstand inhalen. voetnoot440 Zij is te krachtig van geest. voetnoot442 Verquicken: opvroliken. voetnoot443 zelfs: zelf; bekleeden: bijwonen (Ned. Wdb. II, 1597; vereeren (nl. door hun tegenwoordigheid). voetnoot445 't hooghtijt: het feest; het woelt (onpers. ww.): het is al druk. voetnoot447 achter af: teruggetrokken. voetnoot448 uitgelate: luidruchtige. voetnoot449 steurnis: hinder. voetnoot450 streckt tot: gaat uit naar. voetnoot451 van: door. voetnoot454 barning: branding, woeling, onrust. voetnoot455 daer: daar waar; het ruischt (onpers. ww.); strydige gezinden: tegenstrijdige neigingen (gezinde: gezindheid; Ned. Wdb. IV, 2234). voetnoot456 Zoek dan een plaats waar men zonder strijd kan samenkomen (Potiphar vat blijkbaar de woorden van Jempsar anders op dan ze bedoeld zijn). voetnoot457 den Huisvooght: Jozef. voetnoot458 alls: alles. voetnoot459 steurnis: rustverstoring. voetnoot461 karros: statiekoets. voetnoot462 Mijn hart (liefkozend, met een omhelzing). voetnoot464 mijn schult boeten: mijn verplichtingen tegenover u nakomen. voetnoot465 Vóór dit vers is Potiphar heengegaan; vat: begrijp goed, onthoud. voetnoot466 spreeckens stof: nl. de boodschap van Potiphar. voetnoot467 geluit slaen: luid spreken. voetnoot469 vast: reeds. voetnoot472 vrouwetimmer: vrouwenvertrek. voetnoot473-74 rouw: rouwbetoon; uitvaert van Apis: de begrafenis van de stier Apis, aan wie de Egyptenaren goddelike eer bewezen. Biezonderheden omtrent deze stoet ontleende Vondel waarschijnlik aan Plutarchus: Isis en Osiris, cap. 35 en aan Eusebius: Praeparatio Evangelica II, cap. I, 47 en 51 (teruggaande op Diodorus I, 83-85) en III, cap. XIII, 117 (ontleend aan Porphyrius). Reeds bij Herodotus (II, 65, III, 28-29) wordt van deze begrafenis melding gemaakt; suft ghy: zit ge suffend; viert: feest viert. voetnoot475 overbrengen: doorbrengen. voetnoot476 zorgh: vrees; zengen: zich er aan te verschroeien. voetnoot479 zonnen: meisjesogen; spanen: verre houden (vgl. vs. 396). voetnoot483 beurt: gebeurt. voetnoot485 De toestel: de toebereidselen. voetnoot486 staci: plechtigheid; toe zal gaen: zal plaatsvinden. voetnoot489 schutterlijcke kracht: een grote menigte schutters (Ned. Wdb. VIII, 52). voetnoot490 geweêr: wapens, gesleept als teken van rouw. voetnoot491 Dat de Isis-priesters in hertevellen gekleed waren, vindt men bij Plutarchus vermeld. voetnoot494 sleep: gevolg, synoniem van staet: hofstoet. voetnoot496 opgekrabt: opengekrabd. voetnoot497 geloey: weeklachten; tamboer: trommel; sister: oud Egyptiese ratel, metalen hoepel met ringetjes doorboord (Grieks: seistron). voetnoot498 gepropt: vervuld; taey: krachtig-buigzaam. voetnoot499 Bewonden: omwonden; een mijrt; ook deze thyrsis-staf noemt Plutarchus. voetnoot501 de grafnaelt: dat het graf zich zou bevinden bij een obelisk (of pyramide?) berust op Vondel's fantasie. voetnoot502 morgen: de volgende dag; effen: juist; gehult: omstraald (letterl. gekapt). voetnoot504 Memphis was de stad waar de begrafenis plaats vond; steeckt zyne keelen: verheft zijn stem. voetnoot505 Al t'effens: allen tegelijk. voetnoot506 die Apis weder vondt: de rouw eindigde, wanneer de priesters verklaarden, een stier gevonden te hebben, die volkomen gelijk was aan de gestorven Apis. voetnoot507 vat: mengvat. voetnoot508 den offer: de offerande, d.w.z. het mengsel. voetnoot509-10 Porphyrius vermeldt dat de zwarte stier Apis de symbolen droeg van de zon (gulde horens) en de maan, omdat het licht van de maan afkomstig is van de zon. De zwarte kleur was het embleem van de zon; het symbool van de maan was de halve maan. voetnoot511 met maght: in grote menigte; tegen: tegemoet. voetnoot512 strax: weldra. voetnoot515 druck: droefheid. voetnoot522 Viergodt: de god van het vuur. voetnoot523 Anubis, Ammon: Egyptiese godheden; wyders: verder. voetnoot528 hemelsche: goddelik-verlichte. voetnoot529 knap (Noord-Hollands woord): vlug. voetnoot531 Ontlast my: bevrijd mij, d.i. zwaai mij die lof niet toe; yet: iets. voetnoot533 niet luttel leit te kost: geen kosten spaarde. voetnoot534 is d'eerste les begost: dan begint de eigenlike leertijd eerst (begost: Brab. partic. = begonnen). voetnoot535 vernuften: geleerden. voetnoot536 Aenhoudende: er op aandringende; naeldeteeckens: hieroglyfen. voetnoot537-38 Bijstelling bij naeldeteeckens; Gebeelde: in tekens afgebeelde; zonder ent: grenzenloos; Verbloemde: verborgen. voetnoot539 al (te verbinden met wat in vs. 536); verborgentheên: geheimen. voetnoot541 godtvruchtigh voetsel: vrome wijsheid. voetnoot542 voeren t'huis: mee naar hun land nemen. voetnoot545 d'aertboôm: de wereld; omgezet: hervormd; gouden stijl: voortreffelike wetten. voetnoot546 Wil: zal; onzen Nijl: aan ons Egypte. voetnoot547 stofferen: voorzien van, sieren met. voetnoot548 op 't spitst: zeer nauwkeurig. voetnoot549 het natuurboeck: het boek der Natuur, als een der openbaringen van God. voetnoot550 Hoe het licht geschapen is. voetnoot551 strax: weldra. voetnoot552 hemelsch heir: een stoet van goden. voetnoot553 hooftstof: element, waaruit de wereld gevormd werd; een' heldt: als Prometheus b.v. voetnoot554 vondt: uitvinding; vollecknutte: nuttig voor het volk. voetnoot556 Onder de Kreeftkeerkring; Kneph (de Griekse naam voor de Egyptiese Chnum) was een godheid, in het Zuiden van Egypte vereerd, die afgebeeld werd met een ei (zinnebeeld der aarde) dat uit zijn mond voortkwam. Vondel trof dit verhaal aan bij Eusebius (a.w. III cap. XI), die het ontleende aan Porphyrius. Ook Plutarchus (a.w. cap. 21) noemt de God Kneph. voetnoot558 ront: wereldbol. voetnoot559 beginsel: begin. voetnoot563 opgetoge: in extase verkerende (de wetgeving van Mozes op Sinaï). voetnoot564 aderen: binnenste. voetnoot565 dreef: syn. van zweefde. voetnoot568 onderdaen (adj.): onderdanig. voetnoot569 's hemels eigen mont: God zelf, zich openbarende. voetnoot570 Zich verbondt: vandaar het ‘Oude Verbond’. voetnoot571 zijn' zoon: Isaäc. voetnoot572 branden: offeren. voetnoot576 yet wenschelijx: iets dierbaars. voetnoot577 rechten: rechtmatige. voetnoot579 De wil nam voor de daad. voetnoot580 En beloofde hem plechtig zijn gunst; schendbren: schendbare. voetnoot581 slacht niet: gelijkt niet op; d'ongerijmtheit: de onzinnige voorstelling. voetnoot582 De wrede en goddeloze Typhon doodde zijn broeder Osiris, sneed het lijk in zes en twintig stukken, die aan de medeplichtigen gegeven en daarna in zee geworpen werden (Eusebius, a.w. II, cap. I). In verband met het volgende vers en vs. 591-93 is hier waarschijnlik te denken aan de geslachtsdelen, symbool van de vruchtbaarheid. voetnoot583 ongeverfde: schaamteloze, zonder blozen. voetnoot584 statigh: plechtig. voetnoot585 schors: bedekking. voetnoot587 beholp met: bediende van; met vochtigheden: dit slaat op een plaats bij Plutarchus (Isis en Osiris, cap. 33): Osiris is het beginsel van al wat vochtig is, de oorzaak van alle voortbrenging en de substantie van alle zaad, terwijl Typhon het beginsel is van het droge, het brandende. voetnoot588 een besneden: een Jood, die de besnijdenis ondergaan heeft op de achtste dag na de geboorte (vs. 590). voetnoot589 Durf: durft; reppen: gewag maken van. voetnoot590 't onnozel bloet: het onnozel kind. voetnoot592 Roo wangen of schaemt: een blos van schaamte. voetnoot593 quansuis: voor de leus; ydlen glimp: bedrieglike schone schijn. voetnoot594 schimp: smaad. voetnoot595 haer eigendom: haar uitverkorenen; dit teecken: de besnijdenis. voetnoot596 vóór (behoort bij schreef). voetnoot599 Behalven dat: daar komt nog bij dat; schut: afweert; smetten: besmetting. voetnoot601 rieck ick: begin ik te begrijpen; voorheên: weg. voetnoot604 wiens: wier. voetnoot605 verrucken zou: in verleiding zou brengen (letterl. meeslepen). voetnoot607 halsstraf: doodstraf; duuren: verblijf houden. voetnoot608 weeligh: wellustig; boelen: minnaars; durf: waagt te. voetnoot609 den maeghdom: de jongeling die de maagdom bezit. voetnoot610 teellust: lust om kinderen te verwekken. voetnoot611 gewelt: verkrachting. voetnoot612 gaf: gave. Zinspeling op schending van zijn zuster Dina, en de wraak die Simeon en Levi daarvoor namen (Gen. XXXIV; vgl. Jos. in Dothan, vs. 407 en 1608). voetnoot613 schendigh stuck: schandelik vergrijp. voetnoot615 noch 't magh haer beuren: en het kan haar niet ten deel vallen. voetnoot617 viere: ter wille zij. voetnoot621 stofte op: zoudt u niet beroemen op; phoenixveeren: zinspeling op de rei van het tweede bedrijf. voetnoot626 Viergodts: vgl. vs. 522. voetnoot628 van: door. voetnoot630 hier ten hove: dat zal slaan op Abrahams reis naar het Zuiden (Genesis XX). voetnoot631 die vonck: het ware geloof, in tegenstelling met dat van de ‘Viergodt’. voetnoot632 zijn naneef: Jozef. voetnoot635 blaecken: in brand steken. voetnoot637 zegen: bezweringsformulier (?) voetnoot638 onverzierde: niet verdichte, ware. voetnoot639 uitveegen: verdrijven. voetnoot640 eer: te voren; zijn eigen rot: (een deel van) zijn eigen volk, dat om het gouden kalf danste (Exodus XXXII). voetnoot641 Verzwerende: afzwerende, ontrouw wordende aan. voetnoot644 laf gedicht: zinloze zangen. voetnoot645 zypen: druipen van de wijn uit hun kroezen. voetnoot647 pypen: fluiten. voetnoot648 Verdartlen: dartel, losbandig maken. voetnoot650 Godts tolck: Mozes. voetnoot652 spijt: verontwaardiging. Mozes wierp de tafelen beneden aan de berg stuk (Exodus XXXII, 19). voetnoot654 verzetten: tot beter inzicht brengen, bekeren. voetnoot655 't hemelsch wicht: het Christuskind. voetnoot656 dien onnooslen moort: de Bethlehemse kindermoord, voetnoot658 de duistre Goden: de afgoden, in tegenstelling met de hemelse God (vs. 660). voetnoot659 Doet kloppen op zijn' mond: tot zwijgen brengt. Vgl. Hooft's Geraert van Velsen vs. 418 en Ned. Wdb. IX, 1061. voetnoot660 (Na de hemelvaart) in de hemel verheven. voetnoot661 Bij het Pinksterfeest. voetnoot662 visschers: de apostelen; knap: spoedig (vgl. vs. 529). voetnoot663 Verstommen: doen verstommen. voetnoot665 klaer uit: openlik.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied