Het schilder-boeck

Het leven van Daniel Ricciarelli van Volterra, Schilder en Beeldtsnijder.

De ghene die van Natueren tot de Schilder-const gheboren zijn, gheeft haer de selve Const seer vroegh over, om uytmuntende te worden, waer van sy haest goede hope van hun gheven: maer weynich zijnse, die van jongs geen goet begin en hebben, en namaels groote Meesters worden. Een van dese weynige is doch gheweest Daniel da Volterra, die de beginselen der Consten leerde by Ioan Antonio van Verzelli, die tot Volterra was comen eenighe wercken doen. Daer nae is Daniel ghecomen by Baldassar da Siena, daer hy beter by leerde: doch hadde grooter begeerte en wille, dan hem gheest en handen hier in behulpigh oft dienstich waren. Waerom in zijn eerste wercken tot Volterra, men siet grooten arbeydt, maer cleen gratie, vrolijckheyt en inventie, als ghedaen van eenen die swaermoedich is, met groote quellinghe, maer met veel patientie en langen tijdt. Een Facciade dede hy op't nat van wit en swart, daer begon hy door wat naem crijgen. En also in zijn Stadt niemant en was, daer hy om trots teghen werckende mocht gheprickelt zijn om eere, ooc geen dingen, oudt noch nieuw, om nae te leeren, besloot nae Room te reysen, en maeckte, om wat mede te nemen, eenen doeck van Olyverwe, een geesselinghe, met soo veel studie als hy mocht, hem veel met t'leven behelpende, oock daer in tronien oft conterfeytselen nae t'leven brengende. Te Room wesende, worde eer langh ghestiert by Cardinael Triulzi, welcken dese schilderije siende, uyt behaghen die hy daer in hadde, en cochtse niet alleen, maer werdt Daniel soo gonstich, dat hy hem schickte te wercken buyten Room in een zijn Palleys, welck hy liet vercieren met schilderije, stucchi, grotissen, en fonteynen, daer toe ter tijdt wrocht eenen Ioan Maria van Milanen, en ander eenige Camers van stucchi en grotissen. Hier tot trots, en om te dienen desen Heer, daer hy veel goets af verwachtede, maeckte hy in hun geselschap verscheyden Camers en Logien, makende veel grotissen vol Vroukens: en boven al gheviel seer wel van hem ghedaen, een Historie van Phaeton, groot als t'leven: oock eenen grooten Rivier-Godt, dat een schoon beeldt is. Den Cardinael dit werck dickmael comende besien, bracht met hem nu den eenen, dan den anderen Cardinael, des Daniel met velen kennis ghecreegh. Hier nae quam hy wercken met Pierijn del Vaga, in de Capelle van Angelo Massimi, daer hy eenige dinghen met grooter vlijt wrochte: voorts in de Capelle van t'Crucifix van S. Marcello, daer Pierijn voor den roof van Room hadde ghemaeckt Adam en

Eva, groot als t'leven, en twee Evangelisten, voldede Daniel dees Capelle met den Cartonen van Pierijn, maeckter twee Evangelisten, S. Mattheus, en S. Lucas, en tusschen beyden twee kinderen met handelaers, en in den boge twee vliegende Engelen, met de dingen van de passie, en maeckter noch oock eenighe grotissen met naeckte beeldekens. In dit werck (hoewel hyder veel tijdt in dede) droegh hem Daniel seer wel: so dede hy in een Frijse tot Angelo Massimi, soo dat het gesien zijnde van Elena Orsina, hoorende oock Daniel seer prijsen, liet hem maken een Capelle in de Kerck van Trinita, op den bergh: hier dede Daniel allen vlijt, om een uytmuntich werck te maken, dat hem mochte een excellent Schilder wroeghen te wesen, al soudet hem veel tijdt costen. In dese Capelle maeckte hy d'Historie van S. Helena, en nam voor de middeltafel d'Historie van d'afdoeninge van den Cruyce, daer Maria van Magdalena en anderen wort gehouden: den Christus is een seer goede figuere, aerdich vercortende: het is een werckelijcke overvloedige Historie: In de boghen boven de Tafel zijn twee Sibillen, dat de schoonste beelden zijn van al t'werck: t'welfsel met stucco ghewrocht, gecomparteert in vieren, en in vier Historien: in d'eerste is, daer voor Christi lijden worden ghemaeckt dry Cruycen: in de tweede, daer Helena den Ioden doet de verborghen Cruycen wijsen: in't derde, daer sy eenen, diese niet wil wijsen, doet in den put legghen: t'vierde, daer hyse wijst. Dese Historien zijn met ongelooflijcken vlijt en Const gedaen, ghelijck oock zijn noch vier ander: eene, daer de dry Cruycen worden ontgraven: en daer eenen siecken wort ghenesen van t'Cruyce Christi: en een ander, daer eenen dooden opgheleyt verrijst, in welcken naeckten dooden is een ongelooflijcke stydie der musculen: den omstandt is ooc seer verwonderende gemaect. Noch isser een doot geraemt, op een wonder vreemde bare rustende, seer constich ghedaen. Noch een Historie, daer Eraclius den Coning het Cruys binnen Room in't hemde en barvoets draeght. Noch is in dees Capelle S. Francesco de Paula, den Patroon van de Monicken van dat Clooster, en S. Ieronimus in Cardinaels cleeren, welck twee schoon figueren zijn, ghelijck alle t'ander werck is: Dit werck dede Daniel in seven Iaren, met groote moeyt en studie. Ga naar voetnoot* Maer dewijle dat de Schilderije, die dus ghedaen is, heeft altijt eenighe hardicheyt en swaermoedicheyt, soo faelt hier oock een seker vloeylijckheyt, die den aenschouwer behagelijck en aenghenaem is. Hy maeckte in eenige pedestalen historikens van stucco, op sinnekens van Michel Angelo, welcken hy socht in zijn wercken te volgen. Nae dees Capelle liet den Cardinael Farnese hem maken in zijn Palleys in een Camer een Frijse, en op elck vack een Historie, een Bacchus triumph, een jacht, en ander dinghen, die seer wel ghedaen den Cardinael ooc wel bevielen. In de Frijse maecte hy in verscheyden plaetsen een Maeght met den Eenhoren, wesende t'Avijs oft devise van t'Huys van Farnese. Om dit werck begonstichde den Cardinael altijt Danielem, en meer soude, hadde Daniel niet soo langhsaem geweest: maer was soo zijn manier, doende liever weynich wel, als veel qualijck. Hy schilderde oock in't Palleys van Medicis te Room tot Navona Historien van Carolus Quintus, dingen die seer wel ghedaen zijn. A^o. 1547. doe Pierijn del Vaga werdt Daniel bestelt te schilderen de sale Regi, door dat hem Michel Angelo aen Paus Paulus de derde hadde gerecommandeert, dat hy quam in Pierijns plaetse, en soo veel pensioen vercreegh, soo wrocht Daniel in de sale van stucco boven de deuren eene

ornamenten, met voornemen daer te maken de Coningen, die de Kercke meest voorgestaen hadden, en in de vacken hun Historien, daerse met hun Victorien en Tribuyten de Kercke hebben vereert: en het hadden geweest ses Nicchen, en ses vacken muers: hier toe maeckte hy met groote studie de Cartons, en hebbende wat begonnen langhsaemlijck schilderen, ontstorf hem A^o. 1549. den Paus: doe mosten alle steygeringen wech, om de conclave te houden, om een ander Paus te kiesen. Hier wort de stucco ontdeckt, en seer gepresen: maer niet soo seer twee geschilderde Coningen, die so goet werck niet en waren als tot Trinita, soo datter gheseyt worde, dat hy te rugghe gegaen was. Doe nu A^o. 1550. Iulius de derde gecoren was, worde Daniel van velen gerecommandeert, met zijn voorighe pensioen het werck te vervolghen, maer den Paus daer geenen sin toe hebbende, steldet uyt, en liet hem t'eynden het Corridoor, tot chieraet eender Fonteyne, maken wat van stucco, daer de Cleopatra is. Naer eenich ander dingen van minder weerden, werde hem van een Signora Lucretia della Rouere, weder tot Trinita besteedt een Capelle, teghen over de voorgaende, daer hy verscheyden Historien door zijn knechten liet maken: maer in't vack van't Altaer maeckte hy self Mariam climmende op den trappen des Tempels: en in't principael vack, daerse ten Hemel climt met veel kinderkens, en onder twaelf Apostelen: en om dat de plaetse niet ghenoech en was om soo veel beelden, maeckte hy, gelijck of den Altaer hadde geweest het graf, soo maeckte hy d'Apostelen comende tot benden op den gront weersijds t'Altaer. Een ander vack van de Kinderdoodinge liet hy maken eenen Michiel Alberti Ga naar voetnoot* Florentijn, hem daer toe ghevende den Carton: summa, Daniel bracht 14. Iaren over met groote moeyte in dit werck. Hier nae was hem doen maken een Model van eenen David, welcken hem daer nae van voor en achter was doen maken in schilderije, t'welck een schoon werck was. Noch maeckte hy eenen dooden Christus, en oock om in Vranckrijck aen den Coning te seynden, eenen AEneas, die hem ontcleedt om by Dido te slapen, en boven eenen Mercurius, die hem vermaent wech te trecken: noch eenen Ioannes in penitentie, oock van Olyverwe, en eenen Ieronimus. Nae den doot Iulij, doe Paulus de vierde Paus was, begaf om seker oorsaken hem Daniel tot Beeldtsnijden, meynende t'schilderen gantsch te verlaten, en trock nae Carrara om Marber: maer bleef den heelen Somer meenende passeren te Florencen, daer hy de beelden afgoot van Michel Angelo, hebbende zijnen dienst aengheboden den Hertogh, die aengenaem was, te gaen beschicken zijn Marberen, datse te Room souden worden bestelt, keerde weder te Florencen, waer in zijn eerste comste aldaer, hem zijnen Iongen, die goet beginsel hadde, was afghestorven tot zijnen grooten rouwe: Desen Ionghen maeckte hy van Marber t'hooft tot de borst nae playster, want hy hem op t'doot hadde afgegoten, en steldet met een Graf-schrift daer hy begraven was. Eer hy noch nae Room toogh, trock hy nae Volterra, zijn Vader-stadt, daer hy seer willecom was van zijn vrienden en maghen, daer hy door hun begheerte, tot memorie van hem, maeckte een Kinderdoodinghe, die in de Kerck van S. Pieters worde ghestelt. Daniel te Room ghecomen, den Paus Pius quartus was in wille af te doen smijten het Oordeel van Michel Angelo, om dat de naeckten soo toonden de schamelijcke leden, t'welck door Cardinalen, en ander Const-liefdighe, worde verbeden, en maecten dat Daniel met geschilderde doeckskens dese bedeckte: en vermaecte

oock de S. Catherine, en S. Blasius, die schenen onhebbelijck te wesen. Hier nae soude hy marberen Beelden hebben ghemaeckt, maer vorderde weynich: dan daer is ghecomen, by laste van de Coninginne van Vranckrijck Catherine, de Medicis suster, Robert Strozzi, om wat te doen maken te Room, ter eeren van Coningh Henricus haren overleden Man, die in't tornoyen doot was ghebleven. Desen Strozzi conde aen Michel Angelo om zijn oudtheyt niet verwerven, maer worde gewesen van hem aen Daniel: den welcken worde doen maken een Peerdt van coper, al van een stuck, twintich palmen hoogh, en veertich Ga naar voetnoot* oft daer ontrent lang, en daer op de figuere van Coningh Henrijck al gewapent, oock van coper. Dus maeckte Daniel een Model van t'Peerdt, nae raedt en meyninge van Michel Angelo, welck Strozzi wel beviel. Doe nu den coop van den prijs, tijdt, en anders, veraccordeert was, maeckte Daniel het Peerdt van eerde, gelijck het te wesen hadde, met grooter studie. Dit gedaen, en de vorme ghemaeckt hebbende, maeckte reedtschap om gieten, hem beradende met alle die verstandt van gieten hadden. Doe wouw den Paus Pius de vierde, dat Daniel voor alle werck soude voldoen de sale Regi, en liete alle ander dingen achter wege. Waer op Daniel antwoorde, dat hy met groot belang aen de Coninginne van Vranckrijck verbonden was: maer soude de Cartons maken, en stellen zijn Iongers daer in't werck, en soude daerenboven ooc zijn deel doen. Welcke antwoorde den Paus niet behagende, docht al t'werck Salviato te gheven: waarom Daniel jeloers wesende, dede door Michel Angelo en Cardinael di Carpi soo veel, dat hy en Salviati elck een helft souden doen: doch hadse Daniel geern alleen behouden. Maer eyndelijck en deder Daniel niet: en t'gene hy ghedaen hadde, werde door nijdicheyt afgesmeten: en t'gene Salviati begon (als gehoort is) worde oock afgesmeten. Summa, t'eynden vier Iaren soude Daniel (nae t'bespreck) zijn Peerdt hebben gegoten: Maer also hem provisie van ghelt ghebrack, om coper, ijser, en ander materien, werdet van den Heer Strozzo eyndlijck versien. Daniel begraefde zijn vorme, t'welck een groot ghebouw was, tusschen twee smilt-ovens, in een huys daer toe seer bequaem aen Monte Cavallo. De materie gesmolten wesende, het gieten gingh in't eerste wel toe: maer ten lesten, t'ghewichte van t'metael brack de vorme, soo dat in't corpus de materie altemael anderen gangh nam, en uyt de vorme liep. Dit quelde ten eersten grootlijck t'gemoedt van Daniel: maer hy alles bemerckende, vondt den middel, om voor sulck ongeval te verhoeden: Soo dat t'eynden twee Maenden, hy weder gietende, is geheel volcomen en wel ghevallen: welck Peerdt ongelijck veel meerder is, als dat van Marc Aurelius op t'Capitoleum, en was heel glat en dunne. En dat te verwonderen is, sulck een groot stuck wercks weeght niet meer als twintich duysent pondt. Daniel, die hem hadde behooren verblijden, van so schoonen geut gegoten te hebben, wesende van cleen complexie, en soo swaermoedich, dat hy in geen voorspoet schier en verblijdde: en hebbende veel sorghe, arbeydt, en onghemack gheleden, werdt hy overvallen van een Catarne so fellijck, dat hy den tweeden dagh daer naer is ghestorven, den vierden April, 1566.