Het schilder-boeck

Het leven van Taddeo Zucchero, Schilder van S. Agnolo in Vado.

Den voorverhaelden Daniel, die in de Schilder-const sulck een uytnement Man is gheweest, en door grooten arbeydt soo hooge gheclommen we-

[fol. 161r]

sende, is wederom ghedaelt, en heeft het Beeldtsnijden daerom met een wonderlijcke uytcomst aengegrepen, als gehoort is: waer by het wel schijnlijck is, dat die de Schilder-const also vercrijgen moeten, datse den pijl ghelijcken, die met cracht hooge wort geschoten, en dan soo leege daelt, als hy opgeresen is. Maer de gene die de Const aengeboren is, hoe langer syse oeffenen, hoe sy daer in perfecter worden: tot welck ons sal dienen t'exempel van Taddeo Zucchero, die altijt meer en meer volcomen is geworden. Hy was geboren in't Vrbijnsche landt, in een Stedeken, S. Agnolo in Vado geheeten, A^o. 1529. den eersten Septembris. Sijn Vader was een slecht Schilder, en liet zijnen Taddeo ten thien Iaren t'Schole gaen, en leeren lesen en schrijven: daer naer leerde hy hem teyckenen, want hem docht, dat hy een ander Meester, als hy was, te worden hadde, om den grooten gheest, dien hy in hem bemerckte. Daer nae bestelde hy hem by Pompeo da Fano, zijn vriendt: doch oock maer een gemeen Schilder: maer desens werck en costuymen Taddeo mishagende, keerde weder tot S. Agnolo, helpende den Vader nae zijn vermoghen. Hier nae doe hy in Iaren en verstant wat meer toenam, siende dat hy by den Vader weynich conde leeren, trock t'zijnen 14. Iaren alleen nae Room, door den grooten leerlust ghedreven wesende: daer ghecomen, leedt wat onghemack, daer van niemant ghekent wesende, noch oock niemant kennende, en kende hy yemandt, die dede hem geen hulp: gelijcker een Schilder was van zijn Stede en maeghschap, gheheeten Francesco de S. Agnolo, tot wien hy seer ootmoedelijck hem ^* aenboodt, vriendelijck hulpe van hem begheerende. Desen Francesco, die in dagh-huyren by Pierijn del Vaga wrocht van grotissen, had hem wel moghen vorderen: maer ghelijck men eenige vrienden vindt alleen met den naem, bewijsende oft toonende slechs dienst aen volck, daer hun nut en voordeel van mach comen: sulcx was oock desen: Want niet alleen en dede hy den armen Ionghen gheen bystandt, maer dreef hem van hem met berispinghe en harde woorden. Doch en verloor noch Taddeo den moedt noch leer-lust niet: maer onderhiel hem met grooter moeyte en ongemack so hy best mocht, van winckel te winckel achter Room verwe wrijvende voor cleenen loon, en wanneer hy eenigen tijt hadde, begaf hem tot teyckenen: En al begaf hy hem ten lesten met eenen Schilder Ioan Pietro Calavrese, conde weynich leeren, en qualijck ^* leven: want boven dat hy nacht en dagh wrijven most, soo was het Wijf soo quaet en moeylijck, dat hy niet en mocht hebben tot zijnen nootdruft droogen broodt: want sy hieldt het hanghende boven aen den solder vast in eenen korf, aen welcken hingen een deel bellen, en so weynich en roerde men den korf niet aen, of de bellen en wroeghden den broodt-dief, als des Vrouwen ghetrouwe bespieders: Maer dit soude den Const-lievenden Iongen niet verdroten hebben, hadde hy mogen te copieren crijgen eenige teyckeningen, die zijnen Meester hadde van Raphael van Vrbijn. Om dese en ander vreemde onbeleeftheden verliet hy desen Meester, en gingh op zijn selven woonen, hem behelpende in die Schilder-winckelkens achter Room, daer hy wel bekent worde, een deel ^* van der weke om leven werckende, en een ander deel met teyckenen door-brengende, bysonder nae de dinghen van Raphael, in t'Paleys van Gigi, en ander plaetsen van Room: en soo hem de nacht somtijts overviel, end' hem nergens en wist te berghen, soo leyde hy hem te slapen in de selve Logien van Gigi, en ander derghelijcke plaetsen, door welcke onghemacken hy zijn ghesontheyt te

* Exempel van eenen onvriendelijcken vriendt oft maegh.

* List en boosheyt van een VVijf, daer Taddeus leerde.

* Exempel, dat lust en yver om leeren veel vermogen.

[fol. 161v]

cort dede, en hadde hem de jonckheyt niet te bate gecomen, haddet moeten besterven: doch sieck wordende, en van Francesco voornoemt niet meer als eerst geholpen, trock nae huys by zijnen Vader. Ghenesen wesende, en den lust niet vermindert, keerde weder te Room, hem schickende by eenen Iacopone, daer leerde hy soo veel, dat hy in achtinghe begon te comen: des zijnen maegh oft vriendt, die soo wreet tegen hem plach te wesen, hem siende soo geschickt in de Const, nam hem by hem, om zijn behulp te ghenieten, en begonnen t'samen te wercken, wesende Taddeo, die goet aerts was, alle ongelijck vergeten. Taddeo makende de teyckeningen, maeckten sy t'samen veel Camer frijsen en Logien op't nat, helpende also malcanderen. Hierentusschen Daniel van Parma, die veel Iaren hadde gewoont met Antonio da Coreggio, en omgegaen met Francesco Mozzuoli Parmesaen, hebbende aengenomen te schilderen een Kerck op't nat, voor aen in Abruzzo tot Vitto, aen gheen sijde van Sore, nam hy Taddeo met hem daer buyten. En al was Daniel den besten Schilder niet, dewijl hy die voornoemde groote Meesters veel hadde sien wercken, so waren Taddeo zijn woorden meer vorderlijck in't onderwijsen en seggen, dan of hy een ander hadde sien wercken, verstaende uyt hem, met wat poeselicheyt en soeticheyt sy hun wercken deden. In dees Kerck dede Taddeo verscheyden Beelden: het welfsel cruyswijs bedeelt, maeckte Evangelisten, Sibillen, en Propheten, met noch vier Historien van Christus en Maria. Doe hy te Room weder gecomen was, soude hy voor een Edelman Iacob Matthei schilderen een Facciate: maer want hy noch maer 18. Iaer oudt was, docht hy den Edelman te jongh, liet hem twee Historien maken, segghende, bevielen sy niet, men soudese afsmijten: de welcke gedaen wesende, den Heer niet alleen wel aen en stonden, maer deden hem des welstants halven grootlijcx verwonderen. Doe nu Anno 1548. dit werck gedaen was, wesende de geschiedenissen van Furius Camillus, was het grootlijck van gantsch Room met goede reden ghepresen: want van Polidoor, en Baldassari van Siena, tot doe ter tijdt, was gheen Schilder tot dat teycken gecomen. Hier nae dede hy in de Kerck van S. Ambrosio der Milanesen, eenige Historien van desen Sanct op't nat, en een Frijse met kinderkens, en termen van Vroukens, dat een redelijck schoon werck was: Oock tot S. Lucia della tinta by Orfo, maeckte hy een Facciate van wit en swart, met vijf Historien van Alexander magnus, die seer gepresen worde, al stondter een Facciate neffens tot een Paragon van Polidoor. Doe nu den Hertogh van Vrbijn, Guido Baldo, hoorde de faem van desen Ionghen zijnen ondersaet, ontboodt hem t'Vrbijn, om te maken de Capelle van den Dom, daer Batista Franco t'welfsel van hadde ghedaen op't nat. Daer ghecomen wesende, worden hem van den Hertogh veel beleeftheden betoont, en gaf hem orden, wat hy voor de Capelle en andersins te teyckenen hadde. Maer den Hertogh, wesende Generael oft overste Veldtheer der Venetianen, most reysen nae Verona, om de sterckten te besien, nam met hem Taddeo, die hem een Tafel van Raphael conterfeytte, ten huyse van de Graven van Canossa. Noch op eenen grooten doeck maeckte hy voor zijn Excellentie een Pauli bekeeringhe, die niet voldaen worde. Tot Vrbijn weder gecomen wesende, was vast doende met te teyckenen Historien van t'leven Mariae om de Capelle, met de penne en ghewasschen. Dan of den Hertogh niet gheresolveert en was, of Taddeo hem te jongh docht te wesen, daer liepen twee Iaren henen, dat Taddeo niet anders en dede, dan te Pesaro

[fol. 162r]

een studoorken, en t'Vrbijn voor t'Paleys op de Facciate een groot wapen op t'nat, en t'conterfeytsel van den Hertogh, groot als t'leven, dat al schoon en wel gedaen wercken waren. Eyndelijck doe den Hertogh te Room most reysen, liet hy Taddeo te vervolgen t'werck van de Capelle, en datmen hem van alles wat hem behoefde soude voorsien: maer des Hertoghen volck hem geen behulp doende, veroorsaeckten dat Taddeo oock nae Room trock, alwaer hy den Hertogh vondt, en verexcuseerde hem seer behendich, sonder yemandt te beschuldighen oft lasteren, belovende alst tijdt waer zijnen dienst niet te laten ontbreken. Doe worde hem voor den Paus doen schilderen buyten Porte popolo, de Camers van den Hof: in een midden viercant van een welfsel maeckte hy een Occasie, die de Fortuyn by t'hayr houdt, en wilse met een schaer t'hayr afsnijden, en meer ander dingen, die hem voordeel deden, wantse den Paus behaeghden, en hem daerom liet schilderen eenige Camers, boven het Corridoor in Belvideer, te weten, eenige gecoloreerde figuerkens in frijsen, en noch een Logie, daer van wit en swart Historien van Hercules waren: maer Paulus de vierde Paus liet dit af breken om ander ghebouw te maken. Noch in den Hof van Papa Iulio, heeft hy verscheyden fraey dinghen ghedaen. Hy dede noch met Federigo zijn broeder verscheyden wercken te Room, in een Paleys op de plaetse van S. Apostolo, en in ander huysen. Hier naer dede hem maken een Heer Iacob Matthei, een Capelle in de Kerck van Consolatione onder Campidoglio, t'welck Taddeo geern dede, om den mondt te stoppen eenighe, die te Room seyden, dat hy niet conde als Facciaten oft ghevelen schilderen van wit en swart, en wilde daer toonen, dat hy oock van verwe conde schilderen. Doe hy dan nu aen dit werck de handt hadde, en wrochter niet aen, dan als hy grooten lust om wat goets te doen in hem bevoelde, anderen tijdt latende in dingen, die hem soo niet en prickelden, gelijck dit, ter saken van eere, dat hy dit werck met goede gelegentheyt voldede in vier Iaren. In't welfsel maecte hy op't nat vier Historien van de Passie, niet seer groot, met seer aerdighe inventie, teyckeninge, en coloreringe: d'een is t'Avontmael, t'ander de voetwasschinghe, t'derde t'Hofken, t'vierde de vanginghe. In een van de vacken ter sijden is de geesselinge, figueren als t'leven: in't ander den Ecce homo. Boven dese Historien, in twee boghen zijn noch twee Historien: d'een, daer Pilatus de handen wascht: in't ander, daer Christus voor Annas is. Op t'vack van den Altaer is t'Crucifix, met Magdalena aen Christi voeten, en de Maria in onmacht ghevallen liggende. Noch zijnder in de twee sijden twee Propheten, en in den boge boven het ornament van stucco twee Sibillen: welcke vier figueren handelen van t'lijden Christi. Noch zijn in't welfsel vier Evangelisten halve Beelden. Dit werck worde ontdeckt A^o. 1556. doe Taddeo niet meer als 26. Iaer oudt en was: en dit worde en is gherekent een seer excellent werck, en hy van ghelijcken onder den Constenaers een uytmuntende Schilder. Hier nae schilderde hy in S. Marcello noch een Capelle, daer hy oock te werck stelde van die Iongers, die men altijt te Room vindt, die te leeren soecken: doch en voleyndese dat eerste mael niet. Noch schilderde hy eenige dingen in s'Paus Paleys, eenige Camers op't nat, en eenige Tafels van olyverwe, die in Portegael ghesonden waren. Noch schilderde hy voor den Cardinael van Mantua by d'Arcke van Portegael een Paleys, dat metter haest most zijn ghedaen, en veel volcx in't werck hadde, daer hy wel bewees zijn Const en verstandt, elck

[fol. 162v]

te stellen in't gene, daer hy goet toe was, dat het al schijnt van een handt ghedaen te wesen: des hy den Cardinael seer wel vernoeghde, tot zijnen grooten voordeele. Hier nae maeckte Taddeo noch eenighe wercken in sommige huysen. Hier nae was Taddeo aenghenomen van den Hertogh van Guise, te trecken in Vranckrijck, om zijn Paleys te schilderen, met een pensioen van ses hondert Croonen s'Iaers, en hy soude den Hertogh volghen, als zijn werck te Room waer voldaen: want t'gelt was daer toe op de banck ghelaten, hem op de reyse te schicken, gelijck Taddeo soude hebben ghedaen, hadden de krijghen in Vranckrijck niet opghestaen, en corts daer nae den Hertogh niet aflijvich gheworden. Doe begaf hem Taddeo zijn werck tot S. Marcello te eyndigen: maer werdt belet, met te moeten maken verscheyden Historien van Carolus Quintus, tot zijn heerlijck Wtvaert binnen Room ghehouden, en meer ander dingen, als Tropheen, en meer vercieringen, t'welck al most zijn ghedaen binnen 25. dagen, waer van hy creegh, met zijn Broeder en ander hulp, ses hondert gouden Croonen. Hier nae schilderde hy te Bracciano voor Sigr. Paulo Giordano twee schoon Camers: in d'eene d'Historie van Cupido en Psiche: in d'ander, die van anderen begonnen was, Historien van Alexander Magnus. Noch te Room voor M. Stefan del Bufalo, in zijn hof by Fonteyne de Trievi, maecte hy de Muses, by de borne Castalio, dat een schoon werck is. Hier nae trock Taddeo ontboden tot Orvieto met Federigo, daer sy in de Kerck sommigh werck lieten onvoldaen door sieckte. Taddeo quam te Room, daer hy eenighe dingen ghedaen hebbende, nam aen voor den Cardinael Farnese te schilderen een schoon heerlijck nieuw Paleys tot Caprarola, en hadde van den Cardinael twee hondert gouden Croonen s'Iaers voor pensioen. Taddeo met Federigo doende wesende in't Paleys van Araceli, worde gesonden t'Vrbijn, te conterfeyten de Dochter van den Hertogh, Virginia, die trouwen soude met Sigr. Federigo Borromeo, t'welck Taddeo seer constigh en wel dede: en eer hy noch van daer quam, teyckende verscheyden dinghen tot een gheheel Credence, die den Hertogh in Castel Durante al liet maken van aerde, Taddeo te Room comende, presenteerde t'Conterfeytsel aen den Paus, welck hem wel behaeghde: maer zijn Heylicheyts beleeftheyt was soo groot, dat den armen Schilder niet alleen voor zijnen arbeydt niet en worde gegheven, maer oock zijn reysgelt betaelt. T'gheschiede hier nae, dat Paus Pius de vierde de sale Regi wouw voldaen hebben: des nae veel twist tusschen Volterra en Salviati, als elder verhaelt is, worde gheschreven nae Florencen om Vasari, die hem antwoordende beleefdelijc ontschuldichde, met des Hertoghs sale, de welcke drymael meerder is, die hy te doen hadde: des den Cardinael Emulio, uyt last van den Paus, heeft dit werck verscheyden Schilders gegheven. De twee meeste Historien hadde te maken eenen Ioseph Porte, discipel van Salviaet: Ieronimo Sermonetta oock een van de meeste, en een ander cleene: Horatio Bolognees oock een cleene: Livio da Furli oock sulck eene: Ioan Baptista Bolognees oock een van de cleene: soo dat Taddeo hem hier vondt buyten ghesloten, om dat van zijn misgunners den Cardinael Emulio was wijs gemaeckt, dat Taddeo een was, die niet nae eere, dan nae winninghe stondt. Taddeo evenwel socht door Farnese hier noch incomste te hebben: maer den Cardinael antwoorde, hem ghenoech te hebben aen zijn werck te Caprarola, en dat hem niet behoorlijck en docht, dat zijn werck soude nae blijven om den trots en twist der

[fol. 163r]

Schilders: en als men yet fraeys maeckt, de wercken zijnt, die de plaetse vermaert maken, en niet de plaetsen het werck. Niet teghenstaende dit, maeckte Taddeo soo veel door ander aen den Cardinael Emulio, dat hem worde gegheven te maken een van de minste Historien boven een poort, niet mogende door bidden oft ander middele, een van de groote ghecrijgen te doen: want Emulio hiel t'werck dus slepende, meenende dat Ioseph, Salviati discipel, al d'ander soude overtreffen, en dat al t'ander dingen soude moeten afgesmeten worden, en hy alles dan alleen (als den besten wesende) voldoen. Doe nu alle dese voornoemde hun werck hadden goelijcks voldaen, so quam den Paus, en begeerde alle ding te sien: dus alles ontdeckt wesende, so sagh den Paus met zijn Cardinalen, en ander Const-verstandige, dat hem Taddeo boven alle d'ander seer wel ghedregen hadde: des beval den Paus Emulio, dat hy Taddeo een groote Historie liete maken: des worde hem besteedt t'eynde, daer de poort is van de Capelle Pauline, alwaer hy als doe begon, maer niet en voleynde, voor dat den Paus overleedt, en dat alle steygheringen wech mosten om de conclave. Op desen tijdt onder ander maeckte Taddeo een seer schoon Tafel van eenen dooden Christus, met Engelen die weenen, en toortsen hebben, daer het licht van comt. Hier nae wrocht Taddeo in de Capelle voorseyt van S. Marcello, in welck hy een Tafel maeckte van de bekeeringe Pauli, daer hy verschrickt van t'Peerdt light ghevallen, door de claerheyt die van Christo comt uyt den Hemel onder een deel Engelen: desgelijcx zijn ooc heel van hun selven en verbaest de krijchsknechten: dese Tafel is van olyverwe. Daer zijn op't nat van hem noch Historien Pauli: een, daer hy de slanghe van zijn handt in't vyer werpt, daer ooc een deel Schippers schier al naeckt zijn doende aen't Schip: een ander Historie, daer Paulus den doot ghevallen Iongeling verweckt: oock daer hy eenen Creupelen geneest, en daer hy den Toovenaer blindt maeckt: dit is al t'samen een seer uytnemende werck: maer van Taddeo onvoldaen blijvende dees Capelle, is naer zijn doot van Federigo voldaen. Taddeo maeckte eenige Tafelen van olyverwe, die door den Ambassadoor aen den Coning van Vrancrijck ghesonden waren. Daer nae voleynde hy de sale van Farnese, die Salviati stervende onvolmaeckt liet. Hier van worde Taddeo over Room van quade tongen gelastert, dat zijn dingen niet so goet en waren als des Salviati t'welck hy onschuldighde, dat het zijn Iongers maer met zijn teyckeninge en hadden ghedaen. Den Cardinael besteedde Taddeo noch de groote Sale in dat selve Paleys, daer Taddeo lustigh toe was, om daer zijn vermoghen in de Const te toonen. Hem quam noch op de handt een Capelle in Trinita, en hadde onder handen dat groot werck tot Caprarola, des ontboodt hy zijnen broeder Federigo van Venetien. Maer gelijck niet ter Weerelt verstandich is, werden dese wercken ten deele belet, overmidts de doot van den Paus Pius de vierde, en den Cardinael S. Agnolo Farnese. Ondertusschen rieden Taddeo vrienden, dat hy hem soude geven tot Houwlijck, om te beter te mogen huyshouden: maer hy ghewent wesende zijn vrijheyt te gebruycken, vreesde, als hy een Vrouwe in huys brocht, met eenen in huys te brengen duysent moeyten en sorgen, gelijck veel ghebeurt, des hy hem daer noyt toe begheven wilde. Hier nae begaf hy hem te Trinita, te maken de Capelle voor den Aertsbisschop van Corfu, daer Pierijn del Vaga het welfsel voor den Cardinael Santi Quattro ghedaen hadde, en van buyten eenige Propheten, en kinders met s'Cardinaels wapen.

[fol. 163v]

Hier maeckte Taddeo een Marien Hemelvaert, daer groote Beelden, en Apostelen in comen als t'leven, op't nat, alwaer Natuere in hem scheen te willen toonen aen dat werck het uyterste vermoghen, ghelijck het zijn leste werck is gheweest: want hy werdt cranck van een sieckte, die ten eersten licht scheen, maer eyndelijck dootlijck is gheworden. Hy was een Man die cloeck was in zijn dingen, hebbende een soete poeselige maniere, en geheel afgescheyden van wreede hardicheyt. Hy was overvloedich in t'samen-voeginge, en inventien der Historien, seer aerdigh in tronien, hayr, handen, en naeckten: in welcke hy oock vermijdde te seer hardt te wesen: niet doende als eenighe die hier in t'onmatich zijn, om te toonen datse d'Anatomie verstaen: en doen recht ghelijck eenen, die te seer wilde spreken op zijn Atheensche, en werdt van een slechte Vrouw daer door verstaen, gheen Athener te wesen. Oock was Taddeo seer geholpen van de Natuere, colorerende seer vrolijck, en veerdich. Doe hy starf, bleef noch ghedeckt het werck van Trinita, en het werck van de groote Sale van Farnese, noch onvolmaeckt: gelijck oock bleef t'werck te Caprarola: welck alles quam in handen van zijn broeder Federigo. Taddeo overleedt den tweeden Septembris A^o. 1566. en wesende gheboren den eersten Septemb. A^o. 1529. was maer oudt 45. Iaer.