Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan der Ordinanty ende Inventy der Historien.
| |
[Folio 15v]
| |
Oft waer wy ons bootsen hebben te setten,
En dat op seker Regulen en Wetten,
nae dat d'History, die wy hebben vooren,
Selve vereysschende sal toebehooren.
4 Want eenes bootsen oft Beeldts composicy
Is van veel leden in eenen Lichame,
Al begrepen binnen de superficy:Ga naar voetnoot*
maer de History heeft (nae haer condicy)
Van bootsen oft Beelden daer toe bequame
Haer compositie ghevoeght te same:
Dan siet, om dese te stellen te deghen,
Zijn seven Motus, oft roerende weghen.Ga naar voetnoot*
5 Ten eersten, om hoogh nae boven toe staende,
naer onder nederwaert, ter rechter sijden,
Ter slincker, en van ons wijckend' oft gaende,
Dan teghencomend', in't rondt oock beslaende
Circkelwijs de plaetse, doch t'allen tijden
Hem nae des percks grootte schicken, en mijdenGa naar voetnoot*
Dat de Beelden de lijsten niet en draghen,
Oft datse benouwt als in kisten laghen.
6 Stelt u volcxken wat los, om een versoeten,
Laet uwen gheest soo wijdt niet zijn ontspronghen,
V dinghen soo groot te maken, dat moetenGa naar voetnoot*
In de lijsten loopen handen oft voeten,
Oft onbequamelijck ligghen ghewronghen,
Om dat ghy door de plaetse zijt ghedwonghen:
Vaeght uyt, en verstelt, nae der Consten gaven,
Ghy zijt doch vry, en maeckt u volck geen slaven,
7 Houdt u altijts liber binnen den percke,Ga naar voetnoot*
En wilt u gronden niet te seer beladen:
maer als ghy u inventy stelt te wercke,
Wilt eerst wel grondich met goeden opmercke
Op dijns voornemens meyninghe beraden,
Met lesen, herlesen, ten mach niet schaden,Ga naar voetnoot*
Vastelijcken drucken in u memory
Den rechten aerdt der voorhandigh' History.
8 Beschildert eerst ws sins imaginacy
Met gheestighe byvoeghelijcke stucken,
Om u materie met schoone gracyGa naar voetnoot*
(Als goed' Oratoren doen hun oracy)
Heerlijck, constich, en bequaem uyt te drucken,
En op dat u te beter mach ghelucken,Ga naar voetnoot*
Meucht ghy daer van eenighe schetsen maken,
Iae vry soo veel, tot dat het mach gheraken.
9 Laet vloeyen uwen gheest, om Const vergroenen,
Meucht oock nae desen, als d'Italianen,Ga naar voetnoot*
Wt u schetsen teyckenen u Cartoenen,
| |
[Folio 16r]
| |
Alsoo groot als u werck, doch met vercoenen,
Vry en onbeschroemt, dit moet ick vermanen,Ga naar voetnoot*
Op dat ghy u vermijdet van soodanen
Maniere die swaer is, en niet wel stellijck,
Al te ghestenteert, moeyelijck oft quellijck.
10 Oock in uwen Cartoen, om niet te dolen,Ga naar voetnoot*
Meuchdy wel veel te passe brenghen t'leven,
T'zy met Aquarellen, crijen oft kolen,
Ghehooght en ghediept, alles zy bevolen
Uwen keur, en u ten wille ghebleven:
maer wilt ghy u ordinantien gheven
Bevallijcke schoon welstandighe crachten,
Ghy moet noch op verscheyden dinghen achten.
11 Eerst suldy bevinden uyt ondersoecken
In u ordinancy welstants fundacy,
Wanneer ghy u perck alle beyde hoecken,Ga naar voetnoot*
Bequamelijck vervult met uwen cloecken
Voorbeelden, bouwingh', oft ander stoffacy,
En dan de middelste vry open spacy,
Gh' en sult soo weynich daer niet brenghen binnen,
Of ten sal stracx eenen welstandt ghewinnen.
12 Want ons ordinancy moeste ghenieten
Eenen schoonen aerdt, naer ons sins ghenoeghen,Ga naar voetnoot*
Als wy daer een insien oft doorsien lieten
Met cleynder achter-beelden, en verschieten
Van Landtschap, daer t'ghesicht in heeft te ploeghen,
Daerom moghen wy dan oock neder voeghen
Midden op den voorgrondt ons volck somwijlen,
En laten daer over sien een deel mijlen.
13 maer sonderlingh wy cleyn gracy besluyten
In ons ordinancy, wanneer als anders
Dan wel ghedaen zijn onse achter-uyten,Ga naar voetnoot*
Waer toe d'Italianen ons van buyten
sLandts toe ghebruycken, want de Nederlanders
Achten sy in Landtschap cloecke verstanders,
Als sy ons yewers in souden verheffen,
maer willen ons in Beelden overtreffen.
14 Men sal op veelderley wijse noch proeven
Wel t'ordineren, en wat tijdt versnoepen,
Lijdtsamelijck, sonder haest te bedroeven,
Schickend' alle Beelden nae het behoeven,
Oock als d'Italianen, die veel roepenGa naar voetnoot*
Van t'ordineren met verscheyden groepen,
Welck zijn hoopkens oft tropkens volck, te weten,
Hier ghestaen, gheleghen, en daer gheseten.
15 Hier in Bataille sullen vreeslijck horten,
Eenen hoop in't verschieten elders zijn vluchtich,
| |
[Folio 16v]
| |
Voor aen sullen over malcander storten
Peerden en Ruyters, som aerdich vercorten,
Hier een hoopken ligghen wrastelen cluchtich,
En daer oock een hoopken verslaghen suchtich,
Dus met hoopkens t'ordineren verhal' ick,
Als ick heb ghesien, niet te staene qualick.
16 T'is veel t'ghebruuck gheweest van TinturettenGa naar voetnoot*
T'ordineren, soo met groeppen oft knoopen,
En Angelus oordeel is oock veel metten
Hoopkens gheordineert, maer doch besmetten
Eenighe zijn eere, niet om de hoopen,
maer dat hy om de Beelden hem verloopen
Heeft, in t'gheen d'ordinanty mach belanghen,
Datter niet en zijn insichtighe ganghen.
17 Niet latende sien, als eenighe souden,Ga naar voetnoot*
Een insien van eenen Hemel ontsloten,
En voor aen yet groots, soo sy't wenschen wouden:
maer wie en sal dit niet ten besten houden,
Siende dit werck al vol Consten doorgoten,
Van de gheleerde handt des Bonarroten,
Soo veel acten verscheyden van fatsoene
Der naeckten, daer het hem om was te doene.
18 Oock can een yeder lichtelijck bevroeden,
Dat s'Wets ordinanty is om de Lieden,
maer niet het volck om de Wet te behoeden:Ga naar voetnoot*
Want Wetten en dienen t'volck maer ten goeden,
Op dat hun gheen schad' en soude gheschieden,
Wat hadden anders Wetten te bedieden,
Soo machmen sulcke Meesters excuseren,
Die Beelden meer achten als t'ordineren.
19 T'is seer lovelijck der Beelden playsancyGa naar voetnoot*
Te soecken, en gheensins daer van te wijcken:
maer het gheeft noch een meerder abondancy
Van welstandicheyt, wanneer d'Ordinancy
Daer wel med' over een comt van ghelijcken,
En als veelderley gheluydt der Musijcken
maeckt Harmonie, van die songhen en speelden,
Alsoo doen hier oock veel verscheyden Beelden.
20 Door verscheydenheyt is Natuere schoone,Ga naar voetnoot*
Dat sietmen, als schier met duysent colueren
Het aerdtrijck ghebloeyt om prijs staet ten toone,
Teghen den sterrighen Hemelschen throone,
Als noch aen meer dinghen is te bespueren
Bevallijck ghenoeghen: want sonder trueren,
Het volck verlusticht, aen Tafel van spijse
En dranck voorsien, op menigherley wijse.
21 Oock d'History, daer veel aen is gheleghen,
| |
[Folio 17r]
| |
Haer Beelden behoeven te zijn verscheyden,Ga naar voetnoot*
In stellinghen, bootsen, werckelijck pleghen,
Ghestalt, natuere, wesen, en gheneghen,
En soo wy van de seven weghen seyden,
Soo sullen eenighe bootsen met beyden
Beenen voorwaert, naer ons uyt staen, oft schrijden,
Ander met troeng' en lichaem van ter sijden.Ga naar voetnoot*
22 Eenighe van achter sullen de hielen
Toonen, eenighe sitten, ligghen, cruypen,
Op climmen, dalen, opstaen, neder knielen,
Somtijts eenighe bootsen, ofse vielen,Ga naar voetnoot*
Alst te passe comt, oft heymelijck sluypen,
Eenigh' om hooghe sien, lenen, oft stuypen,
T'behoefde wel datmen ghemenghelt maeckte,
Onder een ghecleedt, half ghecleedt, en naeckte.
23 Veel Ordineerders op een dingh oock gissen,
Daer ick mede niet teghen en wil dringhen,
Te weten, dat sy sullen den ghewissen
Gantschen Scopus hunner gheschiedenissen,Ga naar voetnoot*
Als besloten in een Circkels beringhen,
Op dat alsoo een deel bootsen bevinghen
D'History, die als t'Centre punct in't midden
Blijft staend', als Beeldt, dat veel aensien oft bidden.
24 maer t'can d'Ordinanty qualijck besalvenGa naar voetnoot*
Met gratie, naer mijnen sin oft meenen,
In de lijst te laten loopen ten halven
Lijven van Menschen, Peerden, Stieren, Calven,
Oft ander figueren, ten zy dat eenen
Gront daer vooren come, het sy van steemen,
Oft soo yet anders, datmen heeft te temen,
Dat sulcx t'ghesicht van de rest mach benemen.
25 Want t'ghebruycken (alst past) constighe gheesten
In d'History een overvloet te bouwen,Ga naar voetnoot*
Van Peerden, Honden, oft meer tamme Beesten,
Oock dieren, en voghelen der foreesten:
maer sonderlinghe lustich, om aenschouwen,
Frissche Ionghelinghen, en schoon Ionckvrouwen,
Oude Mannen, Matroonen, alle soorte
Van Kinderen, oudt en jongh van gheboorte.
26 Daer beneffens Landtschap, en metserije,
Oock cieraten, ghetuygh, en ornamenten,
Menigherley aerdighe fantasije
Der Copia, en t'maeckt schoon Harmonye
Der welstandicheyt in Picturams tenten,
nae t'ghetuyghen van moderne Schribenten,
Als Leon Baptistae de Albertis,Ga naar voetnoot*
En Rivius, van wient oock nae behert is.Ga naar voetnoot*
| |
[Folio 17v]
| |
Doch van hun Velum, oft alsulck een glose,Ga naar voetnoot*
Wil ick hier swijghen, en liever verhalen,
Datter zijn Historien copiose,
En eensame, op dat yeder verkose
Het gheen daer zijnen sin meest toe mach dalen:
maer goede Meesters van den principalen
D'overvloet oft Copia veel vermijden,
En in't weynich eensaem, weldoen verblijden.
28 Sulcke (by ghelijckenis) conterfeyten
Niet de Procureuren oft Advocaten,
Die veel woorden ghebruycken in het pleyten,Ga naar voetnoot*
maer bootsen nae de groote Majesteyten,
Sommighe en machtighe Potentaten,
Die niet veel sprake van hun uyt en laten,
maer gheven mondelijck, oft metter Pennen,
In weynich woorden hun ghemoedt te kennen.
29 En soo eensaem redenen verselschappen
Hun reputaty met veel meerder eeren,
Dan overvloedich rammelen en snappen,
Als ydel vaten, die ten meesten clappen:
Dus schijnet dat ons groote Meesters leeren,
Hun oock veel totter eensaemheyt te keeren,
En met weynich beelden weten te gheven
Hun dinghen een schoon bevallijck aencleven.
30 En dat door groote perfecty bevonden
In hun Beelden, die schier levende roeren,Ga naar voetnoot*
Schijnende bouwen op Poeetsche gronden,
Die Comedy oft Tragedy bestonden
Met weynich Personnagen uyt te voeren,
Oft volghen Varro, die het groot rumoeren
Van veel Gasten ter taf'len niet en sochte,
Als hy heerlijck maeltijdt te houden plochte.
31 maer om verblijden nae zijnen opsette,
Een tamelijck ghetal volcx uytghelesenGa naar voetnoot*
En liet hy maer roepen t'zijnen banckette,
Neghen oft thien, op dat niet en belette
Den een den anderen vroylijck te wesen:
maer onder eensaemheyt zijn niet ghepresenGa naar voetnoot*
Ten meesten rouwe lichtveerdighe dinghen,
Die dooghen geen Harmonije toe bringhen.
32 Oock als Zephirus Flora comt ontmoeten,
Daer sy hen voortijts meerder ondercusten,
En ghevlerckte Sanghers Aurora groeten,
Iae daer de nieu Blomkens de Lucht versoeten,
De Heunich soeckers, die nae soetheyt lusten,
Connen niet altijts op Adonis rusten,
Crocus en Smilax willen sy niet missen,
| |
[Folio 18r]
| |
Ajaxen, Hiacinten, noch Narcissen.
33 S'ghelijcks de ooghen, die hen geeren weyden
In alle schoonheyt van Picturams hoven,
Soecken veel plaetsen om hen te vermeyden,Ga naar voetnoot*
Al waer hen lust met behaghen gheleyden,
Behonghert om meer sien onder en boven,
Als lecker Gasten, nae veelderley proven:
Want in verscheydenheyts ghebruyck met conste
Hebben geeren de Charites hen wonste.
34 Dan sommigh' Historien wel eensamer
Als ander vereysschen te zijn bysonder,
Oock zijnder om ordineren bequamer,
Daer men mach doen ghelijck den Cramer,
Die zijn goet ten tooghe stelt schoon te wonder,Ga naar voetnoot*
Op hooghe borden, ter sijden en onder,
Soo maecktmen d'History beschouwers eenich,
Op heuvels, boomen, oft op trappen steenich.
35 Oft houdend' aen colommen der ghestichten,
Oock ander voor aen op den grondt beneden,
Noch doet het d'History lieflijck verlichten,Ga naar voetnoot*
Daer in veel en verscheyden aenghesichten
Te brenghen, als t'heerlijckste let der leden,
En ghelijck als veel zijn des Weerelts seden,
t'Bevallijckst en t'vermakelijckste vooren
Te stellen, en sal niet qualijck behooren.
36 De heerlijcke Beelden sullen uytsteken,Ga naar voetnoot*
In hoocheyt staend' oft sittende gheresen,
Boven die ander: en die hun aenspreken,
Vernedert, bewijsen ghehoorsaem treken,
Ter verworpelijcker plaets' en verknesen,
Soo voorts al ons personnagen, tot desen
Sy ghestelt zijn sullen aen alle canten,
Hun acten doen, als fijn Comedianten.
37 Soo sulcke gracelijck doen al hun saken,Ga naar voetnoot*
In gaen, staen, strijden, vrijden, spelen, dancen,
Verschrickt, verwondert, den droevighen maken,
Hantdadich bewijsen den sin der spraken:
Summa, al der affecten continancen
Actituden, Reflexen, wederglancen,
Wat onser Const belangt, al t'eender masse,
Moet in d'History ghebracht zijn te passe.Ga naar voetnoot*
38 Ten gheeft d'History oock gheen cleyn vercieren,
Als een er bootsen ghewent nae de lieden
Is gheordineert, op sulcker manieren,
Als wilde hy hun, met neerstich bestieren,
Medelijdich eenich jammer bedieden,
Of yet dat schrickelijck staet te gheschieden,
| |
[Folio 18v]
| |
En doet schier t'Ghemhaels beschouwers toevloeyen,Ga naar voetnoot*
Door zijn aenwijsen, een druckich bemoeyen.
39 In d'Ordinanty en salmen niet vlechten,
Noch seer laten haspelen d'een door d'ander,
Armen en beenen, schijnende te vechten,
maer eenvloedich, ghelijckelijck, in rechten
Ganck laten die dinghen volghen malcander:
Oock heb ick veel hooren prijsen, als van der
History de Beelden veel t'eender sommen,
Gants onghebroken gheheel moghen commen.Ga naar voetnoot*
40 Om den aerdt der Consten houden te vriende,
Makende Beeldt oft troeng' alst mach ghevallen,
Soo sullen wy maken, datmen is siende
Een ander daer achter, jae al en diende
Oft en behoefde daer schier niet met allen,
Want dan sal moghen (als in doncker stallen)
Den beschaduwden achterstant te wijcken,
En ons voorbeeldt uyt te comen ghelijcken.
41 Oock behoorden wy sonderlingh te wachten
In d'History, soo wy elders ontblooten,
Dat wy over hoop veel schaduwen brachten,
Sonder soo schielijck te laten met crachten
Ons herde bruyn teghen claer licht aenstooten,
maer wel teghen graeuwen, dan eenen grootenGa naar voetnoot*
Deel vlack licht sullen wy oock t'samen hoopen,
Doent oock alst bruyn in't graeu verloren loopen.
42 Langh' heeft voortijts gheregneert een disorden
Onder Schilders, als dwalighe ghesinten,
Dat hun Historien van verre worden
Aenghesien oft Marbre waer, oft schaeck-borden,
Bringhende swart op wit, soo Druckers printen:
maer nu comen d'Italy Mezza tintenGa naar voetnoot*
In u soo halfverwighe soete graeuwen,
Die't achter allencx bedommelt verflaeuwen.
43 Nu behoefde wel, dat wy niet en heelden,
maer dat wy neerstelijck ginghen doorgronden,
Der Historien sin wel uyt te beelden,Ga naar voetnoot*
Blijvende nochtans in ons vryheyts weelden,
Niet als Andromed' aen de roots ghebonden:
Want de Schilders, nae Horaty oorconden,
In alles wat sy bestaen oft vermeten,
Hebben ghelijcke macht met den Poeten.
44 Wy sien ons Voorouders, wanneer sy naemlijck,
Een devoot' History wilden beleyden,
De besonderste Beelden sy bequaemlijck,
Voor aen uytmuntich (soot wel is betaemlijck)
Seer mercklijck stelden, om wel t'onderscheyden
| |
[Folio 19r]
| |
Soo dat d'Aenschouwers sonder langhe beydenGa naar voetnoot*
Den sin oft d'History wel raden conden,
Sulcx te volghen is nut en goet ghevonden.
45 Eenighe soecken, door soo vreemde paden,Ga naar voetnoot*
Met verscheyden byvoechselen behende,
By te brenghen d'Historiale daden,
Datmen qualijck den sin soude gheraden,
Of men al schoon de gheschiedenis kende,
Waer van ick hier een exempel voorwende,
Welck verhaelt Iacobus, Poet verschenen
Wt der Stadt, ghenaemt nae een der Syrenen,
46 Ghesticht van de Chalciden oft Cumanen:
Desen gaet in zijn Arcady verclaren,
Hoe dat de schaephoedigh' Arcadianen
Op Pales feestdagh, als haer onderdanenGa naar voetnoot*
T'samen nae den Tempel ghecomen waren,
Om offeren op de roockend' Altaren,
maer saghen boven de poorte gheschildert
Heuvels en bosschen, met boomen verwildert.
47 Daer sachmen weyden in de groene beemden
Veel kudden verspreyt, end' hen verselschappen
Ontrent thien hondert, die als Wachters teemden,
Datse verstroyt niet en souden vervreemden,
Van deser in t'sant sachmen de voetstappen,
En de Herders eenighe sachmen slappen
De stijve Vlders, van melcke gheswollen,
Ander de ghelockte vliesen ontwollen.
48 Eenigh' op Sackpijpen sachmen daer spelen,
Ander schenen, wilden oock in hun singhen
T'gheluydt nae bootsen met den voys der kelen:
Waer het ghene dat in d'ooghen van velen
Had eenen behaeghlijcken sonderlinghen
Welstandighen aerdt, boven ander dinghen,
Dat waren Nimphen, al naeckte compagnen,
Half bedeckt achter eenen struyck Castagnen.
49 Die aldaer voor hen eenen Ram aensaghen,
En t'samen belachten vreuchdich bevanghen,
Om dat hy daer stondt met soo groot behaghen,
Om aen eenen eyckenen crans te knaghen,
Die hem voor zijne ooghen was ghehanghen,
Ende vergat, door sulck ydel verlanghen,
Rontomme zijn voeten de groene grasen,
En soo bequame weyd' om hem te asen.
50 Middeler tijdt daer vier Satiren t' samen,
Met hoornen op het hooft, en Geyten beenen,
Door een Mastickboom struyck al soetgens quamen
Van achter reyckend', op dat syse namen
| |
[Folio 19v]
| |
By hen schouderen, daer sachmen met eenen,
Die alree hun comst en archlistich meenen
Hadden vernomen, snel nae t'bosch toe vluchten,
Sonder voor struycken oft bramen te duchten.
51 De snelste van dese sachmen gheresenGa naar voetnoot*
Op eenen Ahornboom, hebbend' in handen
Eenen langhen tack, die sy had ghelesen,
En verweerd' haer alsoo, ander en presen
Noch en betrouwden gheen aerdtsche waranden,
maer in een Rivier, om vlieden de schanden,
Ghespronghen swommen, end' hen witte lijven
Sachmen in't doorschijnich storm-water drijven.
52 Als haer verlossinghe nu was voor ooghen,
Zijnd' over t'water ten anderen boorde,
Blasend' en swoeghende door arbeydts dooghen,
Ginghen t'ghenatte hayr daer sitten drooghen,
En het scheen dat sy van daer met accoorde
Hen vervolghers met den werck' ende woorde
Bespottelijck verweten, sonder swijghen,
Dat syse niet en hadden connen crijghen.
53 In eenen hoeck aen een water den blonden
Apollo sachmen daer oock sitten lenen
Op een wildt olijfstock, als ten dien stonden
Over t'kudde van Admetus bevonden
Een Herder te wesen, en heeft gheschenen
Ernstich t'Aensien in den velde daer henen
Twee stercke Stieren, die malcander groetten
Metten hoornen, en fortselijck ontmoetten.
54 Niet siend' hoe Mercurius den subtijlen
(Aen hebbend' een Geyten huyt, dat hem voechde,
Onder t'slincke schouder, nae Herders stijlen)
Hem zijn Koeyen heeft ontstolen terwijlen:
Daer stondt oock Battus, die als d'onvernoechde
Dese dievery' openbaerlijck wroechde,
In een steen verandert, op sulcker ghijsen,
Als schijnende metten vingher te wijsen.
55 Aen eenen grooten steen, noch meer beneden,
Sat Mercurius met wanghen verheven,
Spelend' op een Ruyspijp, met loose zeden
En dweerse ooghen, aensiende ter steden
Een witte Veerse, die hem stont beneven,
En scheen dat hy gants met schalckheyt doordreven
Bedachte, hoe best soude wesen moghen
Den gheooghden Argus van hem bedroghen.
56 Aen d'ander sijde was in slaep gheleghenGa naar voetnoot*
Een Herder midden zijner Geyten onder
Eenen seer hooghen Eycken-boom vast teghen,
| |
[Folio 20r]
| |
Oock eenen Hondt rieckende scheen gheneghen
Wat uyt zijn male te crijghen bysonder,
Welcke onder zijn hooft lach, maer met wonder
Blijd' ooghe de Mane aensiende desen,
Vermoeddement Endymion te wesen.
57 Hier hy was oock Paris, en had begonnen
In een Olmeboom schorss' Enone schrijven
Met een seyssen, maer wesend' overronnen
Van dry Goddinnen, en haddet niet connen
Gants eyndighen, maer alsoo laten blijven,
Om gheven oordeel tot belet van kijven,
Tusschen dees dry, wie schoonst den prijs waer weerdich,
En daerom al naeckt voor hem stonden veerdich.Ga naar voetnoot*
58 maer t'gheen t'overlegghen en te aensiene
Stondt, seer vernuftich, bevallijck, ydoone,
Was de groote aendacht, fraey van ingiene,
Van desen discreten Schilder, door wiene
Daer stonden ghemaeckt, uytnemende schoone
Iuno en Minerva elcke persoone,
Soo gants volcomen, als dat hy van beter
Te doen niet hadde moghen zijn vermeter.
59 Nu hy Venus dan schoonder, nae t'behooren,
Als d'ander twee te maken niet en wiste,
Heeft hy, daer dese twee stonden van vooren,Ga naar voetnoot*
Venus gheschildert subtijl in't orbooren,
Met den rugg' om ghewent, als wijs Artiste,
Ontschuldighende t'behaghen met liste,
Ghevende t'bedencken, mocht sy haer keeren,
Sy soude des anders schoonheyt onteeren.
60 Veel meer fraeyicheyt diveersch van condicy
Stondt daer gheschildert, nae Poeten dichten,
Doch dese ginghen doen hun Sacrificy
Voor het Beeldt van Pales, met exercicy
Van veel Ceremony, in die ghestichten:
maer dit zijn Exempelen, die ons lichten
Overvloedich en gheestich t'ordineren,
En daer in lustich te Poetiseren.
61 Wie verweckt sal nu den gheest niet ontdecken,
In Ordinancy volghende die sporen
Der Comedien, daer Buffonsche ghecken,
Oft ander personnagen yet in trecken,
Alleen tot vermaken der Spectatoren:
Want soo eenighe dinghen, t'is verloren,
Ghedaen, sy en hebben gheenen perfecten
Aerdt, sonder additien oft adjecten.
62 Dus machmen eensaem History vermeeren,
Als ons hier voorbeeldt sulck schrift des Poeten,
| |
[Folio 20v]
| |
En t'verwondert my seer, dat sulcke Heeren,
Die misschien noyt schilderen ginghen leeren,Ga naar voetnoot*
Soo heel schilderachtich hebben gheweten
Te schrijven van ons gheestighe secreten,
Dat my dunckt, wy ons behooren vernoeghen
Met dit exempel, hoe men by sal voeghen.
63 Oock weetmen wel, dat op s'Weerelts toonneele
Alle soorten van personnagen spelen,
Hier sietmen de Coninghen in crackeele
Om Scepters en Croonen, elders ten deele
Verliefde jeuchden in sotte querelen,
Hier de Boeren t'Vercken messen en kelen,
Daer hipp'len en springhen grove Boerinnen,
Ginder het voort reyen dertel Goddinnen.
64 Dit meen ick, dat van wonder veel colueren
Ghestalten, en wesens zijn al de gesten,
Die in den aertschen Theatre ghebueren,
Van ydel ghenoechte, en sorghvuldigh trueren,
En van alles, wat den Schilder mach resten,
Soo vindt hy hier stoffe ghenoech ten besten,
Om bouwen volcomelijcke welstanden,
nae sulck History, als hy heeft voor handen.Ga naar voetnoot*
65 Men can oock noch vermeerderen eensame
Historien, op diversche manieren,
Ghelijck of men t'amplificeren name
D'eensaem offerhande van Abrahame,
Mochtmen gheestelijcke Beelden vercieren,Ga naar voetnoot*
Op dat in der Sacrificy bestieren
Elcke van dees hem behulpich gheriefde,
Als te weten, Gheloove, Hop', en Liefde.
66 t'Gheloof mocht Isaac ghebonden in dwanghen
Houden by der touw, Abraham uytstrecken
Die handt, Hope hem het keelmees toelanghen:
Want hy hopt', ick mach hem weder ontfanghen,Ga naar voetnoot*
nae dien Godt oock can de dooden verwecken,
En door t'Gheloof bracht hy hem daer ter plecken,
Liefd' en haer kinders t'vier mocht zijn bevolen,
Want sy daer branded' als vierighe colen.
67 Exempel hier oock de boodtschap Succary,
Vermeerdert met Enghelen en Propheten,Ga naar voetnoot*
En in t'leven van Rosso door Vasary
Beschreven, daer lesen wy van een Mary
Beeldt, met de slangh' onder voeten versmeten,
Oock ons eerst, Ouders in banden gheseten
Aen der zonden boom, en sy track de zonde
Door appel uytghebeeldt, hun uyt den monde.
68 End' in teycken dat sy met Son en Mane
| |
[Folio 21r]
| |
Becleedt was, noch door Rossen ghemaeckt, vloghen
Boven in de Locht Phoebus en Diana,
Twee naeckte Beelden, hoe wel dat soodane
Dinghen tot vermeerderinghe gheploghen
Niet alleen en zijn, maer ghenaemt zijn moghen
Wtbeeldinghen, Poetelijck' advijsen,
Die eenen sin beteyckenend' aenwijsen.
69 Nealces, een van de oude vermaerde,Ga naar voetnoot*
Was in der Inventy constich ervaren,
Ghelijck hy metten Pinceel openbaerde,
Eenen stant te schepe makende, daer de
Persianen teghen d'Egyptenaren
Op Nilus Riviere strijdende waren,
Waer quelde, verleghen zijnde een wijle,
Om uyt te beelden t'water van den Nijle.
70 Het was hem onmoghelijck, om dieswille
Dat het Nijl en het Zee-water gheleken,
Soo heeft hy gheschildert een Crocodille,
Die scheen te loeren heymelijck al stille
Op eenen Esel, die daer quam ghestreken
Op den watercant, en hadde ghesteken
De muyl in de Rivier, met t'hooft ghesoncken,
Ghelijck of hy daer uyt hadde ghedroncken.
71 Op dat yeghelijck lichtelijck toegheriede
Hoe dat dit Oorloghs ontmoeten toeginghe
Op de Rivier Nilus, alsulcx gheschiede,
Want dit is t'voedtsel en de plaetse, die de
Crocodillen begheeren sonderlinghe,
Sulcke Natuerlijcke beteyckeninghe,
Soo in Persoonen, Steden, als Rivieren,
Gheven onse dinghen een schoon vercieren.
72 T'zy Water, Zee, Meyr Rivier, oft Fonteyne,
Sy hebbent al voortijts by den Antijcken
Toegheeyghent eenighe Godtheyt reyne,
En bysonder uytbeeldingh' in't ghemeyne
Hier van ghelaten, om t'wesens ghelijcken,
Onder Menschelijcke ghedaenten blijcken,
Exempel deser uytbeeldinghen eene,
Desen Nilus van witten Marmor steene.
73 T'zy oft hy door Griecken, Italianen,
Oft Egyptenaers handen is bedeghen,
Dat schoon antijck is, is niet te miswanen
In den Roomschen Pauslijcken Vaticanen
Hof, onder den blauwen Hemel gheleghen,
En soo constich als daer is het gheneghen
Des Nijls uytghebeelt, jae Natuer en wercken,
Dat is wonderlijck, en weerdich t'Aenmercken.
| |
[Folio 21v]
| |
74 Ghelijck Herodianus heeft beschreven,
Is t'opperst' al naeckt, en om uyt te beelden
Eenighe verborghentheyt, daer beneven
Hangt zijn hayr ende baert seer lanck ghedreven,
Op zijn lijf en beenen sitten, als speelden,
Sesthien Kinderkens, langh zijnde, soo veel den
Arem is van handt tot den ellenboghen,
Wt Philostratus wort den sin ghetoghen.
75 Beschrijvende van de Beelden der Goden,
Gaet hy van dees Kinderen oock bevlijten,
Hoe den Nijl is wassend' in sulcker moden,
Dat hy comt over Egypten ghevloden,
Hoogh over de boorden van zijn Limiten,
Tot sesthien elleboghen oft Cubiten,
Dus zijn dees sesthien Kinderen een teycken,
Dat des Nijls vloeden sulck ghetal bereycken.
76 T'gheschiet eens des Iaers ten sekeren tijde,
maer als t'ghetal vier Cubiten is minder,
Soo en is t'volck in Egypten niet blijde,
Want sy zijn verwachtend' aen elcke sijde,
T'naervolghende Iaer des dieren tijts hinder,
Soo was dan ghemaeckt t'sesthiende der Kinder,
Hoogh op zijn Cornucopia gheseten,
Waer by t'vruchtbare Iaer was afghemeten.
77 Langs t'rechter arem laet hy neder sincken
Den overvloedighen vrucht-rijcken hooren,Ga naar voetnoot*
Lenend' op een ghedierte metten slincken,
Welck veel t'onrecht Sphinx te wesen bedincken,
Achter zijnd' als een Leeuw, en maeght van vooren,
maer t'beteyckent dat dit aerdt rijcx versmooren
Daer in t'Landt gheschiet, als den loop der Sonnen
In Leo en Virgo plaets' heeft ghewonnen.
78 Rontom is ghemaeckt, in den boordt der basen,Ga naar voetnoot*
Diversch ghewas, als daer in de marassen,
Rieten, papyren, boomen, Colocasen,
Oock diversche Dieren die hen daer asen,
Als vloet-peerden, die in dat water plassen,
Met Peerde rugghen en manen ghewassen,
Oock als t'wilt swijn steert en tanden, nae boven
De muyl stomp, voeten als Ossen ghecloven.
79 Dan oock Indy ratten, Iben, en Scincen,
Daerenboven die cleyn mismaeckte dwerghen,
Tentirystes uyt d'Egyptsche Provincen,Ga naar voetnoot*
Die de Crocodilen als cloecke PrincenGa naar voetnoot*
Met hun cleyne Scheepkens quellen en terghen,
Datse moeten wijcken end' hen verberghen
Voor dees leeuwhertighe Helden ghepresen,
| |
[Folio 22r]
| |
Noch wy van een ander Nilus beeldt lesen.
80 In't sessendertichste Boeck gaet ontknopen
Plinius, hoe d'Egyptenaren vonden
Een soorte van Marbre in Ethiopen,
Van verwen als Yser, oock herdt om nopen,
Basaltes gheheeten, door sulcke gronden
Van desen Marber in voorleden stonden
Vespasianus een Nilus beeldt dede
Stellen te Room, in den Tempel van vrede.
81 Oock neffens dit Beeldt sachmen soo hantieren
Sesthien Kinderen bly gesien van vreuchden,
In teycken des wasdoms deser Rivieren,
maer een der voornoemde Crocodijls dieren
Was by t'ander Beeldt oock midden de jeuchden,
Tot verstercken der uytbeeldinghen deuchden,
In welcken al des Schilders gheest is liber,
Nu dient ghesproken van den Roomschen Tiber,
82 Het Tiber beeldt is in't voornoemd' hof binnen
De Stadt der Pictoriael Academen
Oock constich uytghebeeldt metter Wolvinnen,
Die daer leydt en schijnt vol jonstigher minnen,
Als Voester om sooghen by haer te nemen
De twee kinderkens Romulen en Renen,
maer op't hooft heeft hy eenen crans van bladen,
Ter rechter handt den vrucht-hooren gheladen.
83 Vervult met Cooren, Druyven, ende Fruyten,
In d'ander handt eenen roeyer ghenepen,
Bewijsende, datmen langs de conduyten
Zijns waters, met groote Schepen en Schuyten
Van Roome ter Zee mach varen en schepen,
Over en weder, ghelijckt staet begrepen
In zijnen Basis, tot meerder verclaren,
Daer Schepen ghemaeckt op en neder varen.
84 Oock heeft Eutychides soo constich conenGa naar voetnoot*
Voormaels uytbeelden in een Beeldt Euroten,
T'welck de Rivier is der Lacedemonen,
Soo datter gheseyt werdt van al den gonen
Die't saghen, dat t'werck vol consten doorgoten
Was, veel claerder dan dat water ghevloten
In't voornoemd' Rivier, welck om zijn verfellen,
Toegh'eyghent is de Furien der Hellen.Ga naar voetnoot*
85 Alle Rivieren en stroomende vloeden
Loopen en draeyen uyt end' in met hoecken,
En worden oock veel om sulcx te bevroeden,
Ghehoorent gheschildert, welck mach ten goeden
Onsen gheest in het uytbeelden vercloecken,Ga naar voetnoot*
Want Ovidius noemt oock in zijn Boecken
| |
[Folio 22v]
| |
Den ghehoorenden Numicius, desen
Wiesch af Aeneam zijn sterffelijck wesen.
86 Men mach oock uytbeelden Steden en Landen,
Ghelijck Parasius dede voor henen,Ga naar voetnoot*
Die heeft gheschildert met gheleerde handen
T'Athenische Beeldt, daer sulcke verstanden
Van cloecker uytbeeldinghen in verschenen,
Datmen daer in sach van die van Athenen,
Manieren, Conditien alder weghen,
Hun zeden aerdt, en ghewoonelijck pleghen
87 Roome s'Weerelts Hooftstadt wordt als Palassen
Wtghebeeldt ghehelmt, om haer vailliance,
Ghewapent sittend' op een deel harnassen,
En ander dinghen, die tot strijden passen,
In de rechter handt met een Spiets oft Lance,
Voort een cleen Victory-beeldt, metten crance
Van Lauwerboom, en Pallemtack oock mede
In de slincker handt, nae heerlijcker zede.
88 Ionstighe leer-jeught, ghy zijt my veel stappen
Ghevolght, om History wel leeren schicken,
Tot verscheyden dinghen met eyghenschappen
Te beelden uyt, nu willen wy dees trappen
Afdalen, en het vervolgh overschricken,
Indien ick tijt hebb' en lust met verquicken,
Sullen wy een andermael, t'ander plecken,
Dees groote Matery breeder uytstrecken.
Eynde der Ordinantien.
|
|