Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan der Actitude, welstandt, ende weldoen eens Beelts.
| |
[Folio 12r]
| |
4 Dus laet ons nu dan ordentelijck setten,
Onder ghevoeghlijcke omstandicheden,Ga naar voetnoot*
Ghewisse regulen en vaste Wetten,
Die door veel deelen waernemich opletten
Ons de Natuer heeft vercondicht met reden,
Op dat wy onwetende niet en treden
In eenich stelsel der postueren, buyten
Ghewisse maten, rechten en statuyten.
5 Om een staende Beeldt te planten, wy moghenGa naar voetnoot*
Een rechte liny, als op loot ghewichte,
Van boven nederwaert brenghen ghetoghen,
Dese sal zijn als de Pese des Boghen,
Teghen t'uytswancken des Corpus ghestichte,
En sal uyt den keel-put af dalen dichte,
Tusschen den last-draghenden voets aenclauwen,
Soo moghen wy vast een staende Beeldt bauwen.
6 Want siet, den Mensch end' een Colomne tsamenGa naar voetnoot*
Worden in standt en stellinghe gheleken,
En t'hooft als het swaerste let des Lichamen
Met t'lijf ondersteunt zijnde, moet betamen
Den voet voor Basis daer onder ghesteken,
En dan op welcken den last comt ghestreken,
Die draeght het hooft, soo recht, datmen in't dalen
Een loot-streke tusschen beyden mocht halen.
7 Dees perpendiculaer linie loodich,
Oft hanghende streke, die ick notere,
En acht ick juyste niet ghetrocken noodich,
Om in het teyckenen niet te vallen bloodich,
maer datmens' in den sin imaginere,
En vastelijcken wel considerere,
Dat den keel-put com, als gheloodde draden,
Recht midden den voet, die t'Lijf heeft gheladen.
8 Want t'hooft mach wel naer d'een schouder oft d'anderGa naar voetnoot*
Vallen oft buygen, maer dat past somtijde,
Doch hooft en Lijf contrarie malcander
Moeten helden oft om spreken verstander,
Is de meyninghe, datmen neerstich mijde,
Dat t'hooft niet en hangh op de selve sijde,
Daer henen men t'Lijf laet hanghen oft buyghen,
Of het werck sal ons onverstandt betuyghen.
9 Den ledighen voet t'samen metten beene
Mach voorwaerts uyt spelen, om een versoeten,Ga naar voetnoot*
maer daer is een Natuerlijck dingh ghemeene
Noch acht te nemen, en dat niet alleene
Aen den Mensch, maer aen Dieren met vier voeten,
Hoe t'recht voor-been en t'achter slincke moeten
T'samen heffen, stappen, en dalen neder,
| |
[Folio 12v]
| |
En oock d'ander twee van ghelijcke weder.
10 Sulcke roerend' acty, loopend' oft gaende,
Sietmen den Mensche natuerlijck vertoonen,Ga naar voetnoot*
Soo wel werckend' als in postuere staende,
In onsen dinghen dit wel gade slaende,
Soo in Kinders, Mannen, als Vrouw persoonen,
Sal onsen arbeydt welstandich becroonen,
Op een sijd' eens Beeldts wy niet en behooren
Arem en been uyt te doen steken vooren.
11 maer dat wy een wisselinghe ghedincken,
Den rechten arem voor uyt comen laten,
En t'rechter been achter doen henen sincken,Ga naar voetnoot*
T'slincke been voor uyt, daer teghen den slincken
Arem achter wech laten gaen by maten,
Altijt cruyswijs, t'zy of de Beelden saten,
Oft stonden, soo sal haer de troenge weynden
naer den arem, die men voor uyt sal seynden.
12 Sulck' Actitude hebben laten blijcken
Raphael d'Vrbin, Machael Angel mede,
In hun constighe wercken, van ghelijcken
Is dit oock te speuren in den Antijcken,
Aen diversche Beelden, constich van snede,
En te Florence in die schoone Stede
Is sulcken aerdt oock bysonder te mercken,
Aen Bolongen wel gheschulpeerde wercken.
13 Natuerlijck sietmen in staende postueren,
T'hooft ghemeynelijcken ghekeert te wesen
Soo den voet gherecht is, noch salmen spueren,
Dat t'Lijf hem altijt wil schicken en rueren
nae t'weynden des hoofts, als steunsel van desen:
maer dit wordt in de stellinghe ghepresenGa naar voetnoot*
Werckelijcker, nae Actitudens orden,
t'Hooft elders als t'Lichaem gheweynt te worden.
14 Oft tammighen onaerdt wil ons ontpaeyen,
Dus moetmen op veelderley wijse pooghen
Ter beste welstandicheyt t'hooft te draeyen,
Want sulcx can gantsch bederven oft verfraeyen
Den aerdt eens Beeldts, in verstandighen ooghen:Ga naar voetnoot*
Doch gheen omdraeyen is wel te ghedooghen
Aen gheestlijcke Beelden, die men op't beste
Soeckt te maken devotich en modeste.
15 Sghelijcx salmen altijt niet zijn ghebonden
Aen onse voor-verhaelde Actitude
maer, ghelijck het noodich sal zijn bevonden,
Hier in veranderen t'sommigher stonden:Ga naar voetnoot*
Want Orpheus zijn Harp, soet van gheluyde,
Wel heeft verandert, en met snaren ruyde
| |
[Folio 13r]
| |
Speeld', hoe dat de Reusen al bleven t'onder,
Verslaghen van den vreeselijcken donder.
16 Weder werdt zijn spel veel soeter beseven
Op een ander tijdt, doen hy heeft ghesonghen
Van jonghe Meyskens, de welcke ghedreven
Door sotte liefde, zijn comen in sneven:
In dese Fabel, siet, zijn wy ghespronghen,
Om toonen, datmen somtijts is ghedwonghen
(nae den aerdt of het werck in onse dinghen)
Te ghebruycken sulcke veranderinghen.
17 Ghelijck wanneer men maeckt bootsen oft standen,Ga naar voetnoot*
Die met stocken steken oft seelen trecken,
Eensijdich moeten uyt voeten en handen,
Met aermen en beenen die t'samen spanden,
Oft steylden, soo t'werck de leden doet strecken:Ga naar voetnoot*
maer sonderlingh salmen mijden, te decken
Met armen t'naeckt Corpus, op dat het immer
(Ist moghelijck) vry zy van alle limmer.
18 Dus moghen wy noch meer (naer onsen weten)
Eens Beeldts onwelstandicheden hier nommen,
Ghelijck wanneer een bootse is gheseten
Met de voeten ter sijden uyt ghesmeten,
En de knyen inwaert nae malcander crommen,Ga naar voetnoot*
Wort niet ghepresen, maer t'sal beter commen,
De knyen van een uytwaert te laten schieten,
En d'hielen inwaert, om welstants ghenieten.
19 Doch te maken de voeten van een Vrouwe
Al te wijt van een ghestaen oft gheleghen,Ga naar voetnoot*
Sonderlinghe staend', is ghedaen ontrouwe
Teghen den welstandt, vereysschende nauwe
De voeten by een, van eerbaerheyts weghen:
Dan moet men oock mijden somwijlen, teghenGa naar voetnoot*
Welstandt trongen oft soo yet te vercorten,
Want sulcx te veel doet cleyn gracy uytstorten.
20 Veel vermaerde Schilders noch (als den mancken)
In eenen merckelijcken onwegh dwalen,
Dat is (soo sy't my niet qualijck en dancken)
De selve schouder, welcks heup sy uytswancken,Ga naar voetnoot*
Datse die de hooghst op schorten en halen,
Daer sy altijt leegher behoort te dalen,
Waer de heup uyt swanckt: want den aerdt is ditte
Der Consten, t'zy of t'Beeldt stae, ligg' oft sitte.
21 Noch isser oock een onverstandich teycken,
Als men den arem van de laeghste schouder,Ga naar voetnoot*
Daer de boots' uytswanckt, om hooghe doet reycken,
Ten wil tot welstandt niet wel schoone bleycken,
Al worde t'ghebruyck hier van tweemael ouder,
| |
[Folio 13v]
| |
Dus naer den rechten aerdt, liever men souder
Die van de hoochste schouder toe ghebruycken,
Om eenen oncierlijcken standt t'ontduycken.
22 Noch verder, om allen welstandt verstercken,Ga naar voetnoot*
Isser oock een stuck weerdich te betreffen,
Voor cloecke sinnen, die op alles mercken,
Te weten siet, Beelden die niet en wercken,
Sullen niet ghelijck t'samen opheffen
Beyde handen oft armen, te beseffen
Is wel dat veranderingh can verblijden,
Oock salment aen beenen en voeten mijden.
23 Het schijnt oock dat eenighe niet ghestillen
En connen haren gheest, als sy yet maken,
Latende (met verlof) borsten en billenGa naar voetnoot*
T'samen ghelijck sien, het schijnt sulcke willen
Met den Camerspeelders in't perck gheraken,
Die derghelijck onnatuerlijcke saken,
Springhen en beutelen, voor Conste achten,
maer Schilders moeten hun daer vooren wachten.
24 Iae van slecht volck worden wel wedersproken
Die hun werck daer mede vercieren wanen,
Oft soo onmoghelijcke dinghen coken,
Verwronghen, verdraeyt, de leden ghebroken,Ga naar voetnoot*
Oft stropiato, nae d'Italianen,
Hier van zijn meer specien te vermanen,
Als handt aen arem verdraeyt en bedwonghen,
En den voet contrary den knye ghewronghen.
25 Dus moet men houden matelijcke ganghen,Ga naar voetnoot*
In wenden en buyghen, volghende t'leven,
Als een opsiende troenge door verstranghen,
T'hooft achter over niet te laten hanghen
Hoogher, dan dat de ooghen staen verheven
Recht op ten Hemelwaert, noch daer beneven
Sal niet neder t'bockens mate betamen,
Dan dat schouders ende navel versamen.
26 T'hooft en salmen oock niet omdraeyen wyder,
Dan den kin recht over d'ocksel verschoven,
maer armen en beenen die zijn wat vryder,
Doch salmen waernemen, hoe dat een yder
Handt hoogher te heffen niet is te loven,
Dan dat den elleboghe come boven
D'ocksel, desen en derghelijcken Reghel
Bevesticht Natuere met vasten zeghel.
27 Den Mensch oock opheffend' eenich ghewichte,Ga naar voetnoot*
Soo ons d'ervarentheyt leert alle daghe,
Den eenen voet voor uyt stelt hy seer lichte,
Tot ondersteuninghe van t'Lijfs ghestichte,
| |
[Folio 14r]
| |
Op dat soo het been als een schoore draghe:
Want den Mensche schickt hem, dat in de waghe
Zijn leden blijven in stuypen en buyghen,
Ghelijck als eenighe Gheleerde tuyghen.
28 Daer een schouder draeght, op de selve sijdeGa naar voetnoot*
En heeft oock het been om spelen geen stacy,
maer dat het stijfstandich t'last op hem lijde:
Noch is oock toe te sien, dat niet en schrijde
Ons staende Beeldt buyten Natuer en gracy,
Dats, als voet van voet meer dan voet heeft spacy:
maer weet, dat d'Antijcken achten wel staende,
Standen ghelijck als stappend' ende gaende.
29 Met een schoon en gracelijcke maniere
Swanckende weynich, oft schier niet met allen,
Doch bewijsen sy voor alle Const-giere
Een soete roerend' acty goedertiere,
Die een yeghelijcken wel moet bevallen:
Nu gheschiedet somtijts, dat op de ballen
Van den plant, oft op de teenen der voeten,
De hoochreyckende bootsen rusten moeten.
30 Ghelijck als dertel Nimphe Vrouw persoonen,Ga naar voetnoot*
Danssende, springhende som van der eerden
Met beyde beenen, ander op de toonen,
Dit wel te treffen mach ons werck verschoonen:
En soo wy eenich Exempel begheerden,
Canachus hier voortijts constich in weerden,
Was (alsoo ons Plinius is ontknoper)
Een Statuarius in steen en coper.
31 Eenen Hert, het zy coperen oft steenen,Ga naar voetnoot*
Had hy ghedaen, tot een wonder verwecken,
Staende soo constich en los op de beenen,
Datmen onder al de vier voeten eenen
Draet schier door henen hadde moghen trecken,
Van achter scheen hy hem licht op te strecken
Op zijn teenen, tot eenen sprongh met lusten,
Van vooren scheen hy op zijn hielen rusten.
32 In werckende bootsen salmen met scherpenGa naar voetnoot*
Natuer opmercken, de leden doen slaven,
T'zy handen, vinghers, op Luyten oft Herpen,
Spelen, schieten, oft met eenich dingh werpen,
Houwen, slepen, draghen, spitten oft graven:
Dat oock alle de leden mede draven,
Aen loopende bootsen, voorts met een roeren,
All' actien constelijcken uyt voeren.
33 Dat constich werck van Demon van Athenen
Moghen wy hier tot een Exempel voeghen,
Van twee Hoplitis Soldaten, die schenen
| |
[Folio 14v]
| |
D'een te sweeten, d'ander (werpende henenGa naar voetnoot*
Zijn wapen) vermoeyt te hijghen en swoeghen,
Hier in hadde t'volck wonder groot benoeghen,
Want daer en was t'zijnen tijde geen Schilder,
Die d'affecten socht uyt te beelden milder.
34 Lustich behendich sullen oock verschijnenGa naar voetnoot*
Alle roeringhen van leden oft letten
Der Nimphen, Goddinnen en Concubijnen,
Ghelijck Ariosto beschrijft Alcinen,
Die niet eenen voetstap en ginck versetten,
Het en waren al stricken ende netten
Der Liefden, om in te vanghen Roggieren,
Met een gracelijck en aerdigh bestieren.
35 Noch is dit een van der Picturae deuchden,
Bootsen nae den ouderdom t'onderscheyden,Ga naar voetnoot*
Alvooren der jongh' eenvuldighe jeuchden
Ghestalten te maken gheneycht tot vreuchden,
Derrel en simpel in al haer beleyden,
Oock Vrouwen, als onghewoone t'arbeyden,
Haer postueren en zijn niet seer te prijsen,
Als sy een Mannelijck ghewelt bewijsen.
36 Noch moeten wy over Plinius drempel,
Om zedicheyt ons Vroukens in te planten,Ga naar voetnoot*
En halen hier voort een seer oudt Exempel
Wt eenen Antijcken vervallen Tempel,
Daer men noch in sach, niet om verplaysanten,
Gheschildert Helena by Athalanten,
maer in Athalanta bleeck, met vertsaeghden
Blooten cuysschen wesen, t'ghestalt der maeghden.
37 Zeuxis Schilder, in Consten seer besnedich,
Zijn Penelope dient oock t'onser lesse,
Want in dit Beeldt had hy vergaert bestedich
Te samen all' eerlijcke gesten zedich,
Die daer zijn betamelijck een Princesse:
Oock Castiglion wil zijn Vrouw NoblesseGa naar voetnoot*
Niet toelaten Manlijcke wercken crachtich,
Dan Vrouwlijck', en noch met een wesen sachtich.
38 Ons maeghden en Vrouwen met zedich wesenGa naar voetnoot*
Laet dan vercieren, om welstandts verstercken,
Al heeft Zeuxis Homerum (soo wy lesen)
Elders al te vele ghelooft in desen,
Dat hy in Wijfs beelden heeft laten mercken
Oock ernstighe, herde, en grove wercken,
Al welcke dinghen sullen den volwassen
Ionghelinghen, oft Amasones passen.
39 Sonderlinghe stercke ghestelde MannenGa naar voetnoot*
Sullen doen gheweldigh' acten en standen:
| |
[Folio 15r]
| |
maer Ionckheyt, die swaermoedicheyt wil bannen,
Moet wesen wacker met leden ontspannen,
Gants vry en los, nu de stellinghe van den
Oude Mannen, die sullen metten handen
Yet vattend' hun swacke lijf onderhouden,
Met vermoeyde beenen gheneyght om vouden.
40 Summa, nae Persoons crachten en ghemoeden
Sullen dan alle bootsen zijn bevonden,
Oock nae hun doen, als wel is te bevroeden:
Want hem een vecht-boots al anders sal spoeden,Ga naar voetnoot*
In stellingh en acty woester ontbonden,
Dan een Philosophe, die diepe gronden
Schijnt te bedisputeren aen zijn gesten,
Dit moetmen al onderscheyden ten besten.
41 Desen sal schijnen, met vingher op vingher
Sijn Argumenten te beduyden vlijtich:
Nu zijnder veel dinghen, oock niet gheringherGa naar voetnoot*
Const wel uyt te Beelden, ghelijck een Singher,
Of t'onderscheyden een lachend' oft crijtich,
Verschrickt, swaermoedich, hooveerdich, en spijtich,
maer van dees en derghelijcke subjecten,
Vindt ghy in d'uytbeeldinghe der Affecten.
Eynde der Actitude.
|
|