Het schilder-boeck

Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts.
Het derde Capittel.

1  Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
2  Want nae zijn segghen zijn by een gheleken,

[fol. 10v]

 

Eens Menschen Lichaem, en Tempel bequame,^*

 

Dit accordeert wel met des Heeren spreken,

 

Daer hy seyde van den Tempel te breken,

 

En meende den Tempel zijn reyn Lichame:

 

De forme van eens Menschen lijf eersame

 

Is edel, en van Natuere te wonder,

 

Ghevoeght te samen met conste bysonder.

 

3  Van daer t'hayr aen t'voorhooft begint te wassen,

 

Tot onder den kin, dat wy t'Aensicht nommen,

 

Is het thiende deel van des Lichaems massen,^*

 

In de lengde begrepen, oock sal passen

 

De lengde des handts, van daer sy can crommen,

 

Aen den aerem tot t'eynden uyt, en commen

 

Recht op de mate des aensichts, te weten,

 

Tot t'eynde des middel vinghers ghemeten.

 

4  Indien men de mate van den gheheelen

 

Hoofde meet, van kop tot kin, men sal vinden

 

T'achtste deel des Lichaems, en spantmen seelen^*

 

Achter van kop tot t'eynden hals, acht deelen

 

Salmen oock hebben, en van het beginnen

 

Des hayrs aen t'voorhooft, afdalende binnen

 

Op s'Menschen borst, in het hooghste verheffen,

 

Een recht seste deel salmen vinden effen.

 

5  Wilt ghy totter cuyn' u mate verhooghen,

 

Een vierde deel Lichaems suldy aenschouwen,

 

Wilt ghy nae de mate des aenschijns pooghen,

 

Van t'hooft hayrs begin te meten nae d'ooghen,^*

 

Boven de neuse tusschen den wijnbrouwen

 

Is een derdendeel, om t'Aenschijn te bouwen,

 

De neus' is een deel, en van den neusgaten

 

Tot onder den kin, van ghelijcker maten.^*

 

6  Den voet van daer de hiele begint ronden,

 

Tot t'eynden den tweeden teen ongheloghen,

 

Is een seste deel des Lichaems bevonden,

 

Den Cubitus oock, op dat wy't verstonden,

 

Den arme van t'vouwen, oft elleboghen,

 

Tot t'eynden den langsten vingher, sal moghen^*

 

Altijt een vierde deel Lichaems bestrecken,

 

Dus heeft t'Lijfs ghebouw zijn seker bestecken.^*

 

7  Nu de borst ghemeten van s'buycks aenvanghen,

 

Wat boven den navel, tot onder teghen

 

Den kin, houdt in mate ghelijcke ganghen,

 

Stelt op den navel t'punct van eenen langhen

 

Passer, daer eenich Mensch is plat gheleghen,

 

Gheheel uytghestreckt, laet dan gaen zijn weghen,^*

 

T'ander punct in't rondt, en een cirkel maken,

 

Iuyst suldy teen en vinghers eynden raken.

* Een Menschen Lichaem met zijn leden vergeleken by eenen Tempel met zijn deelen.

* Den Mensch is thien aensichten langh, en reyckt soo wijdt als hy langh is,

* Acht hoofden langh is den Mensch.

* s'menschen aenschijn dry neusen langh.

* S'Menschen voet op t'langst ghemeten, is t'seste deel van zijn lengde.

* Vier Cubitus is den Mensche langh.

* Den Cubitus der Antijcken, is ses palmen: elcken palm vier duymen, en vier palmen tot eenen voet.

* Des Menschen navel is zijn middel punct.

[fol. 11r]

 

8  Soo dat natuerlijck den Navel van desen

 

Menschlijcken Lichaem t'middel punct is blijcklijck,

 

En alsoo des ronde form' uytghelesen^*

 

In hem wort ghespeurt, soo vindtmen in wesen

 

Oock in hem een oprecht viercant ghelijcklijck,

 

Meet van den top totten voetplanten rijcklijck,

 

Weder van ghestreckt' aermen vinghers eynden,

 

Tot ghelijcke mate sal hem dit weynden.

 

9  Sulcx heeft Vitruvius my voorgheschreven,

 

En sie oock Plinium dit accorderen,

 

Hoe dat alsoo den Mensche langh is even

 

Als hy reycken can, men can't oock in't leven

 

Ghenoech ondervinden met practiseren:

 

Nu zijnder die van t'Proportioneren

 

Seer veel hebben by een ghebracht in Boecken,^*

 

Bysonder Durerer, niet om vercloecken.

 

10  Doch van minuten, oft deelen van duymen,

 

En soo veel hooftbrekens heb ick niet vooren

 

Schilder-jeught soo wijdt den wegh in te ruymen,

 

Groote Meesters oft Beeldtsnijders costuymen

 

Zijn voor de Ieught al t'onvoeghlijcke spooren,

 

Ick hebbe den Schilders wel segghen hooren,

 

Die te veel meten, vast metende blijven,^*

 

En ten lesten niet besonders bedrijven.

 

11  Vitruvius een van de cloeckste Reusen

 

In Bouwmeesters Const, om niet te verdolen,^*

 

Die wijst immer geenen periculeusen

 

Wegh: want siet, met hoofden, voeten, en neusen

 

Te meten moeste de Ieught zijn bevolen,

 

Van des Menschen hooft op tot zijn voedtsolen

 

Acht hoofden, elck hooft van vier neusen zijnde,

 

Ick cort en gherieflijck te meten vinde.

 

12  Om recht te meten sonder eenich quellen

 

Den Mensch met acht hoofden, soo salmen trachten

 

Zijn Beeldt op hanghende liny te stellen,^*

 

T'hooft van kop tot kin men voor een sal tellen,

 

Van kin tot mids tepels oock een van achten,

 

Van daer ten navel, voorts tot des gheslachten

 

Voort-teelich lidt is vier, d'ander vier moeten

 

Zijn, half dgie, knie, half schene, plant der voeten.

 

13  Dus salm' oock in breedd' in't meten hem richten.^*

 

Van rechts naer slincks, t'zy ghecleedd' oft ontcleedde

 

s'Mans schouders twee hoofden breet, twee aensichten

 

De heupen, nu des Vrouwen lijfs ghestichten

 

In lengten ghelijcken, maer heupen breedde

 

Bedraeght van hooftmaten het rechte tweedde

 

Deel, end' hen schouders in breedde ghespannen,

* Den Mensch canmen in rondt en viercant begrijpen.

* nae der Geometers mate, minuten oft greynen zijn het vierde des dwersen vinghers, vier vingheren doen dry duymen.

* Vijf minuten is een once, een graedt is twee voeten.

* Al te veel metens den Schilders onnut, oft weynich, dewijl hun schietwit is t'wel schilderen: dan het meten is den Beelthouwers noodich.

* De maten van des lichaems lengde, op een hangende liny middens lijfs af te meten.

* Een Vrouw en Man hebben een proportie: dan den Mans schouder een neuse breeder is, en der Vrouwen heup ooc een.

[fol. 11v]

 

maer twee aensichten, contrary den Mannen.

 

14  Doch de Vroukens moeten hardicheyt derven^*

 

In den musculen, welcke gheheel sachtich

 

Moeten verliesen, oft aerdigh versterven,

 

Poeselich van vlees, met vouwkens en kerven,^*

 

Kuylkens in handen, als Kinderachtich:

 

Den Kinderen worden wy nu ghedachtich,

 

Vijf hoofden hooghe zijn sy in't vercleenen,

 

Tot schamelheyt dry, twee zijn dgye, en beenen.

 

15  Verscheyden proportien wedervaren^*

 

Salmen in't leven, cortschotich, en ranckich:

 

Kinderen hebben (nae Plinij verclaren)

 

T'half ghewas van hen lengte ten dry Iaren:

 

Nu Schilder-jeuch, dit weynich zy u danckich,

 

Ick sal u voort wijsen, hoe ghy onwanckich

 

Een Beeldt sult stellen, doen wercken, en roeren,

 

Om in rechter welstandt alles uyt voeren.

 

 

 

Eynde des Proportijs.

* Vrouwen meer ronder van vlees als den Mannen.

* Kinderen vijf hoofden langh, ende zijn ten dry Iaren half soo langh, als sy te worden hebben.

* Beelden lang 9 10. jae 12. hoofden heeft men ghesien van M. Agnolo, om gracelijckheyt in't buyghen en wenden, hy seyde den Passer in d'ooghe en niet in de handt most wesen.