Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2011-2012

[p. 110]

Eleonore Anna Irene de Roy van Zuydewijn
Amsterdam 5 augustus 1941 - Rotterdam 11 april 2010

‘Over wat patriciërs zijn, is men het niet eens. In elk geval is het een grote hoeveelheid min of meer deftige namen, sommige dubbel, bij elkaar geveegd in een boekje met een blauw omslag, dat daarom het blauwe boekje wordt genoemd. Het rode boekje is de bewaarplaats van de adel: alle adellijke namen staan erin. Wie door een huwelijk slaagt van het blauwe naar het rode boekje te komen, heeft het gemaakt. Dat geldt alleen voor vrouwen. Zij kunnen door een huwelijk stijgen. Voor mannen is dat niet weggelegd. Een vrouw kan door een huwelijk met een baron barones worden, omgekeerd is dat onmogelijk. Mijn voorouders weigerden het adelspredicaat jonkheer dat hen door de nieuwbakken koning Willem i werd aangeboden, om de simpele reden dat die hen te min was. Zij wilden baron worden en zeurden daarover bij koning Willem ii, maar ook die gaf niet toe. Jonkheer of niets was diens devies. Het was en bleef niets.’

Noortje werd in de Tweede Wereldoorlog geboren te Amsterdam als de eerste van zeven kinderen van Charles de Roy van Zuydewijn (1917-1999) en Charlotte Maria Stuijt (1917-1983). Aan het begin van een (niet gepubliceerde) ‘gefngeerde’ autobiografe plaatste Noortje bovenstaande passage over enkele van haar voorouders. Ze schrijft gedetailleerd over haar grootouders en hun woon- en leefomstandigheden, logeerpar-

[p. 111]

tijtjes in haar vroege jeugdjaren, tot en met een barre tocht gedurende de Hongerwinter van Amsterdam naar Castricum, amper drie jaar oud, achterop de fets bij een oom.

Omstreeks haar dertiende vertrok de familie in 1955 uit Amsterdam. Vader de Roy - die als uitgever van strips en geïllustreerde bladen een goed inkomen genoot en fortuinlijk belegde in aandelen - kon zich een luxe villa aan de rand van de stad permitteren. Hij had altijd al buiten willen wonen en vond zijn droomhuis in Haarlem, vlakbij Heemstede. Noortjes moeder, een echt stadsmens, had zo haar twijfels over de verhuizing. De kinderen waren enthousiast, vanwege het grote huis waarin je rond kon dwalen en de enorme tuin waarin je kon verdwalen. Het huis was gebouwd door de bekende architect De Bazel, in opdracht van mensen die in Indonesië fortuin hadden gemaakt. Ook Noortje was er niet rouwig om Amsterdam te verlaten: in de brugklas van het lyceum in Amsterdam, geleid door nonnen, werd ze gepest door zowel klasgenootjes als docenten, met name door de nonnen! De Haarlemse school, weliswaar ook gerund door nonnen van dezelfde orde, werd door Noortje als veel prettiger ervaren. Het was net als de school in Amsterdam een school voor meisjes, maar dan van de welopgevoede soort. Verschillende meisjes hadden een dubbele naam, en kleding van de Bonneterie was er bon ton. Noortje paste moeiteloos in dit gezelschap en kreeg vriendinnen die samen met haar naar school fetsten. Het was een hele eer dat ze werd gevraagd voor de redactie van het schoolblad. Ze schreef lange, korzelige stukken over van alles, maar vooral over wat in haar ogen misstanden op haar school of scholen in het algemeen waren. Zonder het te weten, maakte ze zich door haar stukken in het schoolblad een schare vijanden die haar er nog over aanspraken lang nadat ze de school had verlaten. Na twee jaar vond de rectrix van de school het genoeg en zette haar uit de redactie.

Noortje ging Nederlands studeren in Amsterdam, daartoe aangezet door haar moeder van wie ze alles mocht lezen, zelfs Simon Vestdijks Nadagen van Pilatus, dat door katholieke moeders veelal in de kachel werd gegooid. Ze genoot van het studenten- en dispuutleven, en was een graag geziene aantrekkelijke verschijning, wars van alles wat als ‘burgerlijk’ werd beschouwd. Ze leefde zich uit op wilde feesten dikwijls met haar toekomstige echtgenoot, Bram Meij, in wie haar ouders aanvankelijk niet de geschikte huwelijkskandidaat zagen. Op die feestjes liepen ze allemaal rond, de bekende Amsterdammers van de jaren zestig: toneelspelers, filmers, fotografen, kunstenaars, journalisten, mislukte schrijvers, mooie

[p. 112]

meiden, Ischa Meijer, Ramses Shafy, en de geheimzinnige Marina, die iets Russisch had en twintig jaar later van een rots op een Grieks eilandje zou springen of vallen.

Om wat ruimer in haar geld te komen, werkte Noortje gedurende een jaar of drie bij de 008 nummerinformatie van de ptt, waar uitsluitend vrouwen aan het werk waren. Mannenstemmen mochten toen nog niet bij de telefoondienst. Ze deed dat met het grootste plezier, alleen al door de locatie van het gebouw aan de Spuistraat achter de Dam midden in de stad.

Na afronding van haar studie werd zij in de roerige jaren zestig redacteur van het tijdschrift Margriet. Haar vader had voorgesteld bij de redactie van een van zijn bladen te komen werken. ‘Dat zou haar opfrissen’ zei hij, ‘anders word je zo'n blauwkous’. Een prettige bijkomstigheid van de tweede helft van de jaren zestig was, dat patriciaat en adel opgeheven leken. Ze vergat haar dubbele naam en gebruikte alleen het eerste deel. Iedereen ging op voet van gelijkheid met elkaar om, dat betekende een grote opluchting voor haar. Haar artikelen voor de Margriet ondertekende ze met Noortje de Roy.

Ze vertelde in november 2006 over die periode in een interview voor de Nieuwsbrief van het iiav (Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging, sinds 2009 Aletta, Instituut voor Vrouwengeschiedenis): ‘Ik schreef toentertijd artikelen over toerisme en man vrouw onderwerpen en kwam zo in aanraking met Dolle Mina, Joke Kool-Smit en Hedy d'Ancona. Ik was 25 en de rest van de redactie was nog jonger. Big Brother hoofdredacteur Hummie van der Tonnekreek zat toen ook in de redactie. Ik heb nog de verandering van de Margriet meegemaakt van huisvrouwentijdschrift naar vrouwentijdschrift. Die omslag was vooral inhoudelijk en liet vrouwen nadenken over zichzelf en wat zij precies met hun leven wilden. [...] In die tijd werd niet gesproken over feminisme, maar over vrouwenemancipatie. De mogelijkheid om je eigen achternaam te behouden wanneer je ging trouwen, werd 36 jaar geleden niet door veel vrouwen gebruikt, maar ik heb altijd mijn meisjesnaam aangehouden.’ Na haar loopbaan als journalist en redacteur van de Margriet ging zij de wetenschap in, maar bleef zich bewust ook bezig houden met het vrouwenvraagstuk: ‘Wat me opvalt aan de emancipatiegolf van nu is dat veel zaken gerelateerd zijn aan seks en dat er nog steeds veel bepaald wordt door jongens. Er zijn nu eenmaal verschillen tussen de beide seksen en dat maakt de ene sekse niet minder dan de andere. Tegenwoor-

[p. 113]

dig hebben jongens geen idee hoe ze met meisjes om moeten gaan. Vroeger zat ik op een gemengde basisschool en later op een middelbare school met alleen maar meisjes. Mijn ouders waren ervan overtuigd dat gescheiden middelbaar onderwijs het beste was voor die leeftijd en achteraf gezien ben ik het ook wel met hen eens. Na je twintigste komen de beide sekses dan weer bij elkaar en vind je elkaar des te leuker. Ik vind het afschuwelijk hoe jongerenkanalen zoals mtv en tmf vrouwen afbeelden en daardoor jongens misleiden. Ze wekken de illusie dat alle vrouwen makkelijke seksprooien zijn, maar dat is natuurlijk niet zo. De mediatop bestaat nog vaak uit mannen en die willen vooral geld verdienen. Blijkbaar verkopen vrouwen en seks heel goed, daar word ik wel een beetje somber van, eerlijk gezegd.’

Noortje trouwde met de al genoemde Bram (A.W.F.M.) Meij (1939-2005), die ze in haar studententijd had leren kennen als student kunst- en architectuurgeschiedenis te Utrecht. Hij liep stage in Museum Boijmans Van Beuningen en kreeg daar na zijn afstuderen een vaste aanstelling. Al snel werd hij benoemd tot hoofdconservator van het Prentenkabinet. Hij was de eerste die zich sterk maakte voor het opsporen van de grote collectie tekeningen van de erven van de familie Koenigs, die zich in Rusland bevonden.

Bram en Noortje vonden het huis van hun dromen in Rotterdam op het Noordereiland. Het was rond 1880 gebouwd in de Willem iii stijl. Het stond aan het water en was drie verdiepingen en een zolder hoog. Ze richtten het huis in met de art nouveau en art deco spullen, die van het geld van haar vader werden gekocht en waarvoor rommelmarkten werden afgestruind. Op het Waterlooplein, maar ook in Portobello Road, en bij de Antiques Hypermarket in Kensington High Street werden ze goede klant. In Kensington Church Street ontdekten ze een antiekwinkeltje met speciaal art deco kleingoed en glaswerk dat in hun statige woning in vitrines werd uitgestald. De inrichting, die met kleine bedragen bij elkaar was gebracht, straalde goede smaak en luxe uit. Voor Noortje betekende het huis in Rotterdam wel het einde van haar leventje in Amsterdam. Geen wilde feesten en minnaars meer, geen kroegen, geen h88 (studentensociëteit Herengracht 88). In Rotterdam was niets te doen, werd haar verzekerd door mensen die het weten konden, of erger, die er woonden. Noortje had zich inmiddels ook bekwaamd in de kunst- en architectuurgeschiedenis van Nederland en stelde een aantal toeristische gidsen voor Nederland en België samen.

[p. 114]

Bij de Hogeschool van Rotterdam kreeg zij in 1990 op freelance basis een aanstelling bij de toen juist opgerichte afdeling ‘Vrijetijdskunde’ van de afdeling Culturele en Maatschappelijke Vorming als deskundige voor geschiedenis en cultureel erfgoed van Rotterdam, Nederland en Vlaanderen. Frans van Dok, haar collega aan de Hogeschool vertelde over haar: Noortje gaf de studenten opdrachten in verband met stadsontwikkeling en parkaanleg in de steden en ze besteedde veel aandacht aan een goede redactie van de gemaakte werkstukken.

Zij verdiepte zich in de geschiedenis van Rotterdam, en meer specifek in die van haar woonomgeving, het Noordereiland. Er waren plannen om samen met Bram, die vervroegd met pensioen ging, de geschiedenis van het Noordereiland te schrijven. Helaas is het daar niet meer van gekomen. Na een tweede hartaanval overleed Bram Meij begin december 2005. Noortje en Bram bleven kinderloos. Na een zwaar jaar besloot Noortje te verhuizen, dat zou haar nieuwe energie geven.

Leerde ik Noortje kennen in 1953 in de brugklas van het meisjeslyceum te Amsterdam, in 2000 ontmoette ik haar opnieuw bij een vergadering die was belegd om te overleggen over het aandeel dat Erasmus moest krijgen gedurende het Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa jaar 2001. Er werden al ver ontwikkelde plannen besproken om het bekende en beroemde beeld van Erasmus, gemaakt door Hendrik de Keyser te verplaatsen naar een nieuw te bouwen paviljoen in het arboretum Trompenburg. Noortje bleek een fel voorstander van een betere conservering van dit beeld, dat zij beschouwde als het belangrijkste culturele erfgoed van Rotterdam. Net als conservator Jeroen Giltay van Museum Boijmans van Beuningen, stelde ze: wat Rembrandts Nachtwacht betekent voor de Nederlandse schilderkunst, betekent Hendrik de Keysers Erasmus voor de beeldhouwkunst. Noortje nam in 2005 zitting in het bestuur van de stichting Erasmushuis Rotterdam, waarin ze voorstelde als een van de doelstellingen van de stichting in de statuten op te nemen: alles in het werk stellen om opname van het Erasmusbeeld op de Werelderfgoed lijst voor elkaar te krijgen.

De Mr. J. Dutilhprijs werd in november 2004 in het Rotterdams gemeentearchief aan Noortje uitgereikt. Deze prijs wordt eens in de twee jaar uitgereikt voor de beste historische publicatie over Rotterdam. Zij ontving de prijs voor haar dissertatie ‘Van koopman tot icoon’, een boek over de succesvolle koopman Johan van der Veeken. Hij was een uit Mechelen afkomstige Zuid-Nederlandse immigrant die zich in 1583 in Rot-

[p. 115]

terdam vestigde. Als vermogend koopman, reder en bankier nam hij in Rotterdam al snel een vooraanstaande positie in. Zijn handelsbelangen waren wereldwijd. Van der Veekens schepen zeilden ook naar Guinea, West-Indië en Peru en als één van de eerste Nederlanders was hij geïnteresseerd in de handel op Oost-Indië. In 1598 was hij medefinancier van een expeditie van vijf schepen die via de Straat van Magelhaes Oost-Indië probeerden te bereiken. Ondanks de mislukking van deze tocht bleef Van der Veeken bij de Oostindische handel betrokken en in 1602, bij de oprichting van de voc werd hij tot bewindhebber benoemd. Een beeltenis van de koopman is te vinden boven de hoofdingang van het Rotterdams Stadhuis naast Erasmus en de schilder Pieter de Hoogh. In 1993 stelde de stad Rotterdam de Johan van der Veeken penning in. De tekst van de oorkonde die de penning begeleidt, prijst de verdiensten van Van der Veeken voor Rotterdam hemelhoog:

‘Johan van der Veeken: de man die uit de zuidelijke Nederlanden gekomen “meer Rotterdammer dan de Rotterdammers” werd en voortvarend aan het welzijn van stad en land werkte met oog voor handel, bankwezen en nijverheid. Zijn devies luidde: Stabilis Fortuna Merenti - Het geluk is bestendig voor wie het verdient. Moge dit devies van toepassing zijn op hen die zich, in navolging van Johan van der Veeken, zodanig verdienstelijk hebben gemaakt voor het economisch welzijn van Rotterdam, dat zij onderscheiden zijn met de penning die zijn naam draagt.’

Of Noortje - als Van der Veeken - ‘meer Rotterdammer dan de Rotterdammers’ werd, valt te betwijfelen, wel kreeg ze waardering voor enkele locaties in deze stad. Als onderdeel van haar nalatenschap is het Noordereiland boek er toch gekomen, het verscheen postuum in november 2011 met Matthijs Dicke als redacteur van het materiaal dat Noortje bijeen had gebracht. Een royaal legaat uit haar nalatenschap - de patriciërvader en uitgever indachtig - werd gedoneerd aan de Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek.

lucy l.e. schlüter

Voornaamste geschriften

Met het oog op onderweg: een tocht in woord en beeld langs monumenten in Nederland. Atlas van monumenten in Nederland. Amsterdam 1974.

[p. 116]

Leven met antiek, uitgave van de cpnb als Boek van de Maand. Haarlem 1977.

Verschanste schoonheid: een verrassende ontdekkingstocht langs historische verdedigingswerken in Nederland. Amsterdam 1977.

Antiek van het Nederlandse platteland. Haarlem 1982.

Kijkatlas van Friesland, fotografe Jan Heuf. Bussum 1983.

Kijkatlas van Gelderland, fotografe Jan Heuf. Bussum 1983.

Kijkatlas van Noord-Holland, fotografe Jan Heuf. Bussum 1983.

Kijkatlas van Zeeland, fotografe Jan Heuf. Bussum 1983.

Kijkatlas van Zuid-Holland, fotografe Jan Heuf. Bussum 1983.

Met het oog op West- en Oost-Vlaanderen. Haarlem 1986.

Hoogtepunten uit de collectie Museum Boymans van Beuningen Rotterdam, samen met R. Adler. Rotterdam 1987.

Met het oog op Brabant, Limburg en Brussel. Haarlem 1987.

Met het oog op Namen en Henegouwen. Haarlem 1987.

Neerlands veste: langs vestingsteden, forten, linies en stellingen. Den Haag 1988.

Monumentenreisboek van Nederland, samen met Jan Nederlof & Karel Frijters, Noorden Zuid-Holland. Den Haag 1990.

Paviljoen Welgelegen: het provinciehuis van Noord-Holland. Haarlem 2000.

Van koopman tot icoon: Johan van der Veken en de Zuid-Nederlandse immigranten in Rotterdam rond 1600. Rotterdam 2002.

Noordereiland. Van de sprong naar Zuid tot beschermd stadsgezicht, eindredactie Matthijs Dicke. Rotterdam 2011.