Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2009-2010

[p. 155]

Corry Hogetoorn
Amsterdam 3 november 1934 - Utrecht 3 december 2009

Corry Hogetoorn hield van katten, mensen en (middeleeuwse) verhalen. Op een van mijn eerste, niet professionele, ontmoetingen met haar, zo'n vijftien jaar geleden, kwamen die drie liefdes samen. Omdat we allebei op zoek waren naar een jong katje, gingen we met haar oude 2CV bij een mevrouw langs die in de woonkamer wel vijf kartonnen dozen met daarin nestjes jonge poezen had staan. Onderweg kreeg ik allereerst een college over Pa gur, haar vorige kat en het Welshe gedicht dat met deze woorden begint. Vervolgens werd ik getracteerd op fraaie declamaties van verschillende kattengedichten van Annie M.G. Schmidt. Op de bestemming aangekomen, verbaasde ze me door, al pratend het halve levensverhaal van de poezenmevrouw boven tafel te krijgen. We vertrokken natuurlijk met een compleet nest van vier katten. Op de terugweg zette ze nauwkeurig uiteen waarom ze Yvain ou Le Chevalier au Lion de mooiste Arturroman van Chrétien de Troyes vond. Het was een gedenkwaardige middag.

Op 3 december 2009 overleed Corry Hogetoorn in Utrecht op 75-jarige leeftijd na een kort ziekbed. Op haar begrafenis waren familieleden, buren, collega's en heel veel vrienden aanwezig, mensen van allerlei leeftijden uit verschillende fasen van haar leven. Het was duidelijk dat ze

[p. 156]

midden in het leven stond, volop actief was en nog veel plannen had.

Corry Hogetoorn groeide op in de Amsterdamse Spuistraat, waar haar vader een melkwinkeltje had. Ze behaalde in 1953 haar diploma hbs-b, en bereidde zich gedurende twee jaar voor op het staatsexamen, omdat ze graag Frans wilde studeren. Zij kreeg onder meer bijles klassieke talen. Ze combineerde het tweede voorbereidende jaar voor het staatsexamen met het eerste jaar Frans aan de Universiteit van Amsterdam en slaagde voor het staatsexamen door enorm hard te werken.

Tijdens haar studie was ze organisator van bijeenkomsten van vrouwelijke studenten Frans en participeerde ze actief in een studenten-toneelgroep. Ze specialiseerde zich uiteindelijk op het terrein van de middeleeuwse Franse en Occitaanse literatuur. Ten tijde van haar overlijden was zij een van de weinige kenners van de Occitaanse literatuur en cultuur in Nederland. Aan de Universiteit van Amsterdam kreeg zij onder andere les van de Zwitser Paul Zumthor, specialist op het terrein van de Arturliteratuur, die zij zeer bewonderde en die haar grote liefde voor Arturteksten heeft aangewakkerd. Eind jaren '50 studeerde ze af, en na een bijbaantje bij De Volkskrant waar ze de correspondentie met Frankrijk verzorgde, vertrok ze naar Utrecht waar ze een baan als universitair docente accepteerde.

In de jaren zestig tot negentig was ze verbonden aan de opleiding Franse Taal en Cultuur van de Universiteit van Utrecht, waar zij met veel enthousiasme en eigenzinnigheid vele mediëvisten, niet alleen romanisten, maar ook keltologen, historici en met name medio-neerlandici heeft onderwezen in de Oudfranse taal en literatuur. Zij leerde hen onder andere Chrétien de Troyes, Marie de France, de Troubadourlyriek en Christine de Pizan begrijpen.

Haar colleges blonken, zo is mij door oud-studenten verteld, niet altijd uit door georganiseerdheid, maar iedereen die les van haar had, raakte onmiddellijk onder de indruk van haar grote belezenheid en van haar liefde voor de teksten en de taal waarin ze geschreven waren. Aan de Universiteit van Utrecht begeleidde zij haar studenten op een intensieve en zeer persoonlijke manier, en met velen van hen is zij tot aan haar dood bevriend gebleven.

Ook modern Frans was een specialiteit van haar. Jarenlang gaf zij enkele collega's van de afdeling Middelnederlandse letterkunde les in Franse conversatie, op vrijdagmiddag; zij noemde het groepje FransTrans, naar het gebouw waarin de lessen plaatsvonden. Het lesuur liep altijd uit

[p. 157]

en werd vooral gevuld met verhalen van de docente en met een hoop vrolijkheid als een van de leerlingen weer eens een onvergeeflijke fout maakte. Corry selecteerde de te lezen Franse romans, en tijdens het gesprek schreef ze de gemaakte fouten op een blaadje; geen detail ontging haar. Bij de bespreking gaf ze steevast plagerig aan dat het toch wel erg was dat er na vele jaren nog steeds dezelfde fouten werden gemaakt. Ik heb maar relatief kort tot dit groepje behoord, maar bewaar de beste herinneringen aan die ontspannen uurtjes.

Corry Hogetoorn was een zeer veelzijdig wetenschapster. Ze verdiepte zich ook in andere vakgebieden dan het Oudfrans en raakte er buitengewoon goed in thuis, zoals bijvoorbeeld in de keltologie, de musicologie en de neerlandistiek. Ze werkte daarbij samen met markante wetenschappers als Maartje Draak, Hélène Nolthenius, Kees Vellekoop en Wim Gerritsen.

Haar eigen wetenschappelijke oeuvre is klein. Haar studie heeft tot haar spijt nooit tot een promotie geleid, noch is er een monografie van haar hand verschenen. Zij heeft zich nooit willen of kunnen toeleggen op een enkel onderwerp voor een lange tijd, maar verdiepte zich het liefst in een heel scala aan teksten met hun culturele achtergrond, om ook weer even gemakkelijk van het ene naar het andere onderwerp over te stappen. Perfectionisme, gecombineerd met een zekere grilligheid, ook in haar persoonlijk optreden, kenmerkte haar, en zat haar soms ook danig in de weg.

Eigenzinnig publiceerde zij alleen over zaken die haar na aan het hart lagen, zoals over tuinen in de Arturromans van Chrétien de Troyes. Zij koos in haar artikelen opvallend vaak de vrouwelijke invalshoek, een gender-benadering avant-la-lettre, die resulteerde in publicaties over onder andere vrouwelijke troubadours en over Christine de Pizan, die ze eigenlijk wat al te belerend vond, maar als schrijvende vrouw in een door mannen gedomineerde geletterde wereld toch ook als zeer interessant en bijzonder beschouwde. Daarmee was ze een van de eersten die de aantrekkelijkheid en het belang van gender-gerichte benaderingen in de historische letterkunde onderkende. Ze schreef verschillende lemma's in (internationale) standaardwerken, zoals Van Aiol tot de Zwaanridder, en de Dictionnaire des lettres françaises (Moyen Age) en hielp in het laatste geval ook anderen met het vertalen en schrijven van hun stukken.

Ook was zij een vaste bezoekster van de driejaarlijkse internationale congressen van de International Arthurian Society, vanaf 1966, en gaf

[p. 158]

daar ook af en toe een lezing, zoals over ‘The occurrence of Arthurian names in non-Arthurian texts’ op het congres in Nantes in 1972. Het congres werd in 2005 in Utrecht gehouden en bij die gelegenheid speelde ze een belangrijke rol in de voorbereiding: zij was verantwoordelijk voor de communicatie met de Franstalige deelnemers. Bij een eerder kxnw-symposium over Cyclusvorming in middeleeuwse literatuur (Amsterdam, 1992) had zij die rol ook al met verve vervuld, en bovendien een belangrijke redactionele bijdrage geleverd aan de bundel die uit het symposium voortkwam. Haar laatste Arturcongres was in het Bretonse Rennes in juli 2008, waar de leden van de Société Internationale Arturienne (‘de aanduiding altijd in het Frans’) elkaar ontmoetten. Ze genoot daar zichtbaar van de lezingen, de discussies en het internationale gezelschap, maar ook van de aandacht en de zorg waarmee men haar omringde.

Vanaf eind jaren vijftig tot aan haar overlijden participeerde Corry Hogetoorn actief in verschillende literair-wetenschappelijke kringen, zoals de Société Rencesvals, de International Arthurian Society, het Utrechtse genootschap Nil en de Filologische Kring. Daarnaast was zij lid van andere genootschappen buiten haar vak. Zij nam graag en dikwijls ook fel deel aan de discussies. Steeds bleek dan haar grote kennis over en scherpe inzicht in een enorme diversiteit aan teksten.

Corry Hogetoorn was altijd bereid zich in nieuwe, ook moderne, literatuur te verdiepen; ze maakte bijvoorbeeld een studie van de dichtvorm de sestina door de jaren heen, gaf daar lezingen over en inspireerde anderen om ook in die vorm te dichten. Ze las de halve Russische bibliotheek (vooral 's nachts als zij niet kon slapen) en was bijna wekelijks in de boekwinkel te vinden. Daar kocht ze graag van alles en nog wat om haar enorme voorraad boeken aan te vullen. Haar bibliotheek is inmiddels uiteen gevallen, maar die was naast haar twee katten haar rijkste bezit, al kon ze vaak genoeg tussen de vele stapels boeken en kranten in haar Utrechtse huisje precies dat ene boek dat ze nodig had niet vinden.

Haar geheugen was fabelachtig goed. Genereus als ze was, deelde ze haar kennis met wie die nodig had. Voor veel collega's heeft zij artikelen of lezingen vertaald in het Frans of gecorrigeerd, maar nooit zonder die stukken met haar suggesties ook aanzienlijk te verbeteren. Ook hielp ze niet-romanisten met de uitspraak van het Oudfrans, en oefende ze met hen voor lezingen waarin lastige Oudfranse tekstpassages voorkwamen; net zolang tot het er in haar ogen mee door kon.

[p. 159]

Op 29 september 2010 promoveerde een van haar favoriete leerlingen. Zij heeft dit niet meer kunnen meemaken, maar, trots als ze was op haar leerlingen en vrienden, zou ze hiervan genoten hebben. Bij velen was ze in gedachten aanwezig. Met Corry Hogetoorn heeft de Nederlandse mediëvistiek een kleurrijk wetenschapster met een speelse geest, en een bijzondere collega en vriendin verloren. Binnen en buiten haar vak wordt zij node gemist.

marjolein hogenbirk

Voornaamste geschriften

‘Gewone vrouwen in de Occitaanse pastorela's’, in: R.E.V. Stuip & C. Vellekoop (red.), Gewone mensen in de Middeleeuwen. Bundel studies aangeboden aan F.W.N. Hugenholtz ter gelegenheid van zijn afscheid. Utrecht 1987, p. 101-115.

‘Want wat ons lief was heeft zich afgewend’, in: E. Mulder (red.) Terugstrevend naar ginds. De wereld van Helene Nolthenius. Nijmegen 1990, p. 83-110.

‘Onzalige paradijzen: tuinen in het werk van Chrétien de Troyes’, in: R.E.V. Stuip & C. Vellekoop (red.), Tuinen in de middeleeuwen. Hilversum 1992, p. 131-143.

‘Christine de Pizan’, in R.E.V. Stuip en C. Vellekoop (red.) Middeleeuwers over Vrouwen, deel i. Utrecht 1994, p. 80-93 en 193-196. (Utrechtse Bijdragen tot de Mediëvistiek 3).

‘Christine de Pizan over geschiedenis, vorsten en vrouwen’, in: DinaMiek 13 (1996), p. 5-17.

‘Rondom Christine de Pizan’, in: R.E.V. Stuip & C. Vellekoop (red.), Christine de Pizan, een bijzondere vrouw. Hilversum 2004, p. 17-25.