Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1992

[p. 174]

Geerte de Vries
Den Haag 22 april 1924 - Kopenhagen 20 augustus 1990

Geerte de Vries werd op 22 april 1924 geboren in Den Haag tijdens een verlofperiode van haar ouders, die in het toenmalige Nederlands-Indië woonden. Ze is dus in zekere zin op reis geboren. Misschien komt het daardoor dat ze ook het grootste deel van haar leven ‘op reis’ is geweest. Niet zozeer doordat ze zoveel reisde - dat deed ze óók - maar doordat ze, vanaf drie jaar na haar afstuderen, eigenlijk in twee landen tegelijk woonde en dus in geen van beide helemaal.

Haar vroegste kinderjaren bracht ze in Nederlands-Indië door, en hoewel ze zich daar niet veel meer van herinnerde, heeft dat land haar altijd gefascineerd. De hond waar ze het meest van gehouden heeft - Geerte de Vries was een groot dierenliefhebster - heette Tuan, en ze is altijd van plan geweest om na haar pensionering nog eens een reis te maken naar haar land van herkomst. Dat is er helaas niet meer van gekomen.

Haar ‘tweede vaderland’ lag aanmerkelijk dichterbij. Het was Denemarken. Dat land is geleidelijk op haar weg gekomen. Toen Geerte de Vries, na haar middelbare-schoolopleiding in Haarlem, in 1946 Nederlands ging studeren in Utrecht, was ze verrast colleges Gotisch te moeten volgen bij een Deense hoogleraar, prof. dr. Louis L. Hammerich, die bovendien nog uitstekend Nederlands bleek te spreken. Dat laatste was niet zo verwonderlijk: als germanist had hij toen al bijna twintig jaar Nederlands gegeven aan de universiteit van Kopenhagen. Geerte de Vries kon niet vermoeden dat zij deze hoogleraar nog eens zou opvolgen, nauwe contacten met hem zou onderhouden en samen met zijn vrouw Clara A.M. Hammerich-Flensborg een bloemlezing van Noordnederlands proza zou uitgeven.

Wel had ze belangstelling voor Deens: ze nam die taal (samen met Oudnoors) als bijvak en mocht zodoende in 1951 een semester in Kopenhagen studeren. Het was dan ook geen wonder dat haar ook nogal Scandinavisch georiënteerde hoogleraar in de Nederlandse taalkunde, prof. dr. C.B. van Haeringen, aan haar dacht toen hem in 1957 gevraagd werd naar kandidaten voor een lectoraat Nederlands aan de tweede universiteit van Denemarken, die van Århus. Geerte de Vries, inmiddels al drie jaar doctoranda (zoals dat toen nog mocht heten) en lerares Nederlands aan het Gemeentelijk Lyceum in Emmen, zag daar wel iets in en vertrok naar De-

[p. 175]

nemarken. Ze zou er tot het eind van haar leven blijven.

Maar dan wel - zoals al aangeduid - als iemand met twee vaderlanden, persoonlijk en functioneel. Hoewel Geerte de Vries de taal beheerste, land en volk kende, en veel goede vrienden en bekenden in Denemarken had, heeft ze er zich toch altijd min of meer een buitenstaander gevoeld. Voor een alleenstaande als zij is dat des te begrijpelijker. Maar voor een beoefenaar van de neerlandistiek ‘extra muros’ is niets anders weggelegd. De noodzakelijke aanpassing aan het land waar men werkt, mag niet ten koste gaan van de kennis van en vertrouwdheid met de taal en cultuur van het land dat men vertegenwoordigt. Want de neerlandicus in het buitenland vertegenwoordigt zijn land (sterker nog: zijn taalgebied) als een soort cultureel ambassadeur. Hij of zij doet veel meer dan alleen Nederlandse taal- en letterkunde (soms ook geschiedenis) doceren. Op zichzelf is dat al werk genoeg, zeker als men er alleen voor staat en dus geacht wordt alle onderdelen van het vak, van middeleeuwse letterkunde tot moderne grammatica, min of meer te beheersen. Ook De Vries heeft vele jaren op die manier moeten werken. Maar er komt meestal nog zoveel bij. Om alleen maar een paar dingen te noemen die in haar geval van toepassing zijn: het bevorderen van de bekendheid van de Nederlandse literatuur, door zelf te vertalen of anderen daartoe te stimuleren; het schrijven van bijdragen voor naslagwerken, het meewerken aan radiouitzendingen, het houden van lezingen, het meewerken aan de ontvangst van al dan niet hooggeplaatste Nederlanders en Vlamingen, en vooral: het zorgen voor de noodzakelijke hulpmiddelen voor het onderwijs, zoals woordenboeken, grammatica's, enzovoorts. Dat kan alleen wie voortdurend ‘op reis’ is, figuurlijk en vaak letterlijk, net als Geerte de Vries.

Haar verblijf in Århus duurde maar één jaar (1957-1958). Daarna kon ze een benoeming krijgen aan de universiteit van Kopenhagen, waar het Nederlands, zoals aan veel buitenlandse universiteiten, ressorteerde onder het instituut Duits. Ze werd eerst ‘buitenlands lector’, een tijdelijke aanstelling. In 1965 werd ze bevorderd tot ‘amanuensis’, wat toen de gewone titel was voor vast benoemde medewerkers met een onderwijstaak die geen hoogleraar waren. In 1972 werden alle amanuensissen automatisch ‘lector’ (belast met onderwijs en onderzoek) en kreeg ook Geerte de Vries die titel en die functie.

Niet alleen haar persoonlijke carrière, ook de personeelsbezetting van de afdeling Nederlands vertoonde een opgaande lijn. Was Geerte de

[p. 176]

Vries eerst alleen, na een aantal jaren mochten er Deense student-assistenten worden aangesteld en in 1970 kwam er zelfs een Nederlandse assistente, die twee jaar later tot tweede lector werd benoemd. De jaren zeventig waren dan ook een goede tijd voor de neerlandistiek in Kopenhagen; die ‘bloeit er als nooit tevoren’, schreef mevrouw de Vries in het tijdschrift Neerlandica Extra Muros, nr. 19 (najaar 1972), p. 62. Een van de oorzaken van die bloei was de toetreding van Denemarken tot de Europese Gemeenschap, waardoor het werkterrein voor Deense neerlandici verruimd werd. In verband daarmee reisde Geerte de Vries in die jaren geregeld naar Luxemburg, om daar mee te helpen met het oprichten van de Deense vertaalafdeling bij het Europese Parlement. Maar ook thuis in Kopenhagen nam de werkdruk toe, door de verheugende stijging van het aantal studenten.

Maar op de vette jaren zeventig volgden de magere jaren tachtig. De bezuinigingen sloegen toe. Toen in 1982 de toenmalige tweede lector Nederlands een betrekking in Nederland aanvaardde, mocht de vacature niet meer vervuld worden.

In 1983 vierde Geerte de Vries haar zilveren jubileum als docente Nederlands in Kopenhagen. Maar van uitbundige feestvreugde was geen sprake. De omstandigheden op de afdeling Nederlands waren daar op dat moment niet naar en de toekomst zag er nog somberder uit. Toen Geerte de Vries in 1984 officieel met pensioen ging (ze bleef nog wel verschillende taken vervullen als ‘losse kracht’), waren er drie medewerkers ‘wegbezuinigd’ en werd ze niet door een Nederlandstalige vakgenoot opgevolgd.

Als neerlandica had Geerte de Vries in het algemeen meer belangstelling voor letterkunde dan voor taalkunde, maar toch heeft ze zich op laatstgenoemd terrein het meest verdienstelijk gemaakt. Dat lag aan de omstandigheden waarin ze kwam te verkeren. Op letterkundig gebied was en werd in Denemarken het nodige verricht door de hierboven genoemde Louis en Clara Hammerich. Ook was er toen ze aantrad al een opvallend goede Deenstalige grammatica van het Nederlands (A. Holch Justesen, Hollandsk Grammatik, Kopenhagen 1952). Toch heeft Geerte de Vries ook een in 1972 verschenen Zweedstalige Nederlandse grammatica (J. de Rooy & I. Wikén Bonde, Nederländsk Grammatik, Stockholm) ‘naar 's lands gelegenheid verdeenst’, zoals ze het zelf noemde. Maar haar hoofdwerk, waarmee ze de Deens- èn Nederlandstalige wereld ongetwijfeld voor lange tijd aan zich verplicht heeft, was het Deens Woordenboek. De

[p. 177]

laatste voorganger daarvan - afgezien van zakwoordenboekjes en dergelijke - was in 1826 verschenen, dus het werd wel tijd voor een nieuw boek. Het maken van een woordenboek was overigens niet het soort werk dat Geerte de Vries graag deed; de voortgang ervan verliep met horten en stoten en het duurde lang voordat de beide delen uiteindelijk verschenen waren (Nederlands-Deens in 1972, Deens-Nederlands in 1976). Gelukkig was het resultaat van dien aard, dat een van mevrouw de Vries' voorgangers in Denemarken, de latere hoogleraar in de algemene taalwetenschap in Utrecht, prof. dr. H. Schultink, het Nederlands-Deense deel ‘een werk van hoge kwaliteit’ kon noemen (Neerlandica Extra Muros nr. 24 (voorjaar 1975), p. 8). In de jaren tachtig, toen de uitgeverij Van Goor, waar het woordenboek verschenen was, werd overgenomen door Elsevier, is er enige tijd sprake van geweest dat de resterende voorraad vernietigd zou worden. Gelukkig is dit onzalige plan niet uitgevoerd en is er in 1986 zelfs een door de auteur geheel herziene tweede druk verschenen, wat voor haar een grote voldoening betekende.

Iets anders wat haar voldoening schonk, was de benoeming tot ridder in de orde van Oranje-Nassau, die haar in 1977 te beurt viel voor haar verdiensten als neerlandica in Denemarken.

Toen Geerte de Vries in Denemarken begon, was de neerlandistiek buiten Nederland en België nog pionierswerk. De docenten verkeerden aan hun universiteit vaak financieel en rechtspositioneel in een weinig riante situatie; materiaal voor het onderwijs was er weinig, en van contacten met vakgenoten kwam niet veel. Daarin kwam wezenlijk verandering toen in 1961 in Den Haag achttien mensen bijeenkwamen die de neerlandistiek aan zeventien universiteiten in zeven landen vertegenwoordigden en die het een en ander aan samenwerking van de grond brachten: een Werkcommissie van Hoogleraren en Lectoren in de Ne(d)erlandistiek aan Buitenlandse Universiteiten en driejaarlijkse colloquia voor de docenten extra muros en binnenlandse vakgenoten. In 1970 kwam hieruit de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (ivn) voort. Geerte de Vries was een van de achttien in 1961 en is bij de verdere ontwikkelingen nauw betrokken geweest. Ze was van 1961 tot 1970 buitenlands lid van de Werkcommissie en van 1970 tot 1979 bestuurslid van de ivn. In laatstgenoemde functie was ze vooral actief sinds er geregeld bijeenkomsten van buitenlandse neerlandici in een bepaalde regio, in haar geval Scandinavië, gehouden werden. Ook was ze een geregeld bezoekster van de driejaarlijkse

[p. 178]

algemene colloquia en leverde ze bijdragen aan het tijdschrift Neerlandica Extra Muros.

Zo had Geerte de Vries een rijk gevuld leven. Maar geen gemakkelijk leven. Ik heb haar ruim vijfentwintig jaar, als vakgenoot en ik mag wel zeggen als vriend, vrij goed gekend en weet waarover ik spreek. Het reizen en trekken vergde veel van haar zwakke gezondheid, die haar dikwijls parten speelde. Haar studenten en medewerkers hadden veel waardering voor haar, maar in haar persoonlijke leven ondervond ze vaak ernstige teleurstellingen in de contacten met mensen. En vooral haar laatste jaren waren triest. Het als onbevredigend ervaren einde van haar carrière en meer dan één ernstige ziekte ondermijnden de ‘kwaliteit van haar bestaan’, zoals ze het zelf noemde. Wie haar toen nog van nabij meegemaakt hebben, weten dat het einde van haar leven, het begin van haar laatste reis, kwam als een verlossing.

j. de rooij

Voornaamste geschriften

‘Het Nederlands in Denemarken’, in Ons Erfdeel 10 (1966), 1, p. 28-32.

Sluserne åbnes; nyere hollandsk prosa. (Met Clara Hammerich.) Kopenhagen 1968.

‘Einige morphologische Untersuchungen des modernen Niederländischen mit Hilfe der edv’, in Kopenhagener Beiträge zur germanistischen Linguistik 1, Arbeitsberichte 1970-1971, p. 23-36.

Van Goor's Deens Woordenboek, met medewerking van J.R. Lilje-Jensen. i Deens-Nederlands, Den Haag 1976; ii Nederlands-Deens, Den Haag 1972. Tweede herziene druk in de reeks Kramers Woordenboeken, Amsterdam 1986.

Nederlandsk Grammatik. Københavns Universitet 1977.

‘The names of the first immigrants from the Netherlands on the Danish Isle of Amager’, in Festschrift für Karl Hyldgaard-Jensen. Zum 70. Geburtstag am 3. Februar 1987. (=Kopenhagener Beiträge zur germanistischen Linguistik, Sonderband 3 (1987)), p. 291-300.

Vertalingen (onder pseudoniem Greta Grootenboer) van:

Karen Blixen, De spookpaarden en andere verhalen. Den Haag 1982. (Vertaald uit het Deens.)

F. Springer, Bougainville (met Anne E. Jensen). Kopenhagen 1988. (Vertaald in het Deens.)