Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1991

[p. 130]

Wilhelmus Anthonie Ornée
Groningen 26 mei 1921 - Brummen 12 april 1990

Sommige mensen bezitten een onverwoestbaar soort vrolijkheid. De stormen en tegenwinden die het leven vaak bemoeilijken, blijken niet sterk genoeg om een dergelijke levensinstelling te ondermijnen. Ook bij Wim Ornée was dat het geval. Zonder verantwoordelijkheden te ontlopen of zwarigheden uit de weg te gaan, viel hij anderen steeds weer op door een fundamentele opgewektheid.

Wim Ornée werd in Groningen geboren als zoon van Marinus Jacobus Ornée en Cornelia Reinders. Hij stamde uit een onderwijzersfamilie. Zijn grootvader van vaderskant was jarenlang onderwijzer, onder meer in het Friese Koudum. Zijn vader doceerde Frans aan de Christelijke h.b.s. te Groningen en verwierf landelijke bekendheid met de toentertijd veelgebruikte lesmethode La France et sa langue, die hij samen met K. Wagenaar ontwikkeld had. Dat ook Wim Ornée ervoor koos het onderwijs in te gaan, mag daarom nauwelijks verbazingwekkend worden genoemd. Hij, die zich zijn hele leven zo nadrukkelijk aangetrokken voelde tot de omgang met jonge mensen, moet weinig moeite en aarzeling hebben gekend de traditie te volgen en eveneens deze weg op te gaan.

In zijn geboortestad behaalde hij in 1940 op het Willem Lodewijk Gymnasium het diploma van de afdeling bèta; een jaar later ging hij met succes op voor het staatsexamen gymnasium-alfa. Vervolgens schreef hij zich in aan de Groningse alma mater voor de studie Nederlands. Omdat hij weigerde de door de Duitsers geëiste loyaliteitsverklaring te ondertekenen, werd hij al spoedig gedwongen onder te duiken en zich een vals persoonsbewijs aan te meten: dat van hulppredikant. In de jaren na de oorlog kon hij zijn studie afronden en in 1948 legde hij zijn doctoraalexamen af.

In zijn studentenjaren werd al spoedig duidelijk dat Wim Ornée geen studeerkamergeleerde was of wilde zijn. Hij zocht nadrukkelijk de gezelligheid en het gezelschap van medestudenten en van andere jonge mensen. Hij was actief lid van het studentenkorps ‘Vindicat atque polit’. Hij organiseerde en leidde veel jeugdkampen in allerlei vormen, zoals zeilpunterkampen, zeilkampen, roeikampen en zwerfkampen. Aanvankelijk deed hij dit voor de c.g.b., de Christelijke Gymnasiastenbond, later voor

[p. 131]

de n.c.s.v., de Nederlandse Christen-Studenten Vereniging.

Op 19 december 1947 trouwde hij met een jeugdvriendin, Hillie van der Velde. Zij was de dochter van een leraar economie, die net als Wims vader werkzaam was op de Christelijke h.b.s. te Groningen. Uit hun huwelijk zouden drie jongens worden geboren: Koos, Wik en Gijs.

Na zijn afstuderen kreeg Wim Ornée een baan als docent Nederlands aan het Baudartius College te Zutphen. Meer dan twintig jaar heeft hij hier met plezier voor de klas gestaan. Twee decennia die echter met heel wat meer werden gevuld dan met lesgeven alleen. Hij wist telkens weer enthousiast gebruik te maken van de vele mogelijkheden die zijn vak hem bood. Enerzijds was hij graag creatief bezig met voortbrengselen van de literatuur die hem zo boeide, anderzijds kende hij een grote behoefte om de alledaagse gang der dingen te doorbreken, te relativeren en op te vrolijken met toneelspel. Typerend voor dit laatste is bijvoorbeeld de wijze waarop hij, misschien wel gedurende zestien jaar of meer, op school voor Sinterklaas speelde. Niet zelden bouwde hij zijn rol uit tot een cabareteske vertoning, met verschillende aangepaste elementen voor beneden- en bovenbouwleerlingen. Daarnaast regisseerde hij in die jaren veel toneelstukken waarin leerlingen van het Baudartius optraden. En ook buiten school liet hij zich belasten met de regie van toneelstukken, zoals voor voorstellingen met jeugdige delinquenten in de Zutphense jeugdgevangenis.

In 1969 volgde zijn benoeming tot docent in de zeventiende-eeuwse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen; een docentschap dat hij tot 1984 heeft uitgeoefend. Deze aanstelling was in feite een logisch gevolg van de steeds groter wordende wetenschappelijke aandacht voor zijn vak en het onderwijs daarin, die hij bij zichzelf ontdekte in de jaren van zijn leraarschap op het Baudartius College. In de avonduren had hij vele jaren lesgegeven op de m.o.-opleidingen van de Noordelijke en later ook van de Gelderse Leergangen. In 1955 was hij gepromoveerd tot doctor in de letteren en wijsbegeerte op de dissertatie De zin in het Nederlandse proza en de poëzie van Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde: een syntactisch-stilistische analye. Zijn promotor was de Groningse hoogleraar Van Es.

Na zijn promotie ging zijn belangstelling echter steeds meer uit naar de letterkunde. Met name de kluchtspelen uit de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw, en in het bijzonder die van de hand van Pieter Langendijk, oefenden een duidelijke aantrekkingskracht op hem uit. Een historisch genre waarin, net als in het leven van Wim Ornée zelf, de hu-

[p. 132]

mor en de relativering van het menselijk leven zo herkenbaar samengaan met de toneelkunst en het spelkarakter. De enorme collectie zeventiende-eeuwse kluchten die hij in de loop der jaren op de Nijmeegse universiteit heeft aangelegd, vormt voor geïnteresseerden nog altijd een zeer waardevolle verzameling.

Een aparte plaats in zijn oeuvre wordt ingenomen door enige publikaties die bij uitgeverij W.J. Thieme & Cie te Zutphen het licht zagen: allereerst de deeltjes uit de vernieuwde reeks van het ‘Klassiek Letterkundig Pantheon’, die mede onder zijn redacteurschap verschenen. Daarnaast ook de literatuurgeschiedenis Letterkundig Kontakt, gevolgd door een tweedelige bloemlezing. Zowel het redacteurschap van de Pantheon-uitgaven als het auteurschap van de op veel scholen gebruikte literatuurgeschiedenis deelde hij met zijn vriend Niek Wijngaards, die hij in 1957 namens de Gelderse Leergangen had gevraagd mee te werken aan de opleiding mo-a en mo-b te Arnhem.

Wat bij Wim Ornée telkens weer opviel, was de gegrepenheid en liefde voor zijn vak, die hij graag wilde delen met zijn studenten. Hij vond zijn vak leuk en zó was hij er ook mee bezig. Samen met zijn studenten zocht hij in Nijmegen weer naar de mogelijkheden om toneelstukken echt te spélen en hij regisseerde onder andere in 1970 voorstellingen van De Zwetser van Pieter Langendijk, gespeeld door studenten.

Maar hij gruwde van allerlei ‘verplichte figuren’ die nu eenmaal horen bij een universitair docentschap. Zo had hij een geweldige hekel aan het bijwonen van vergaderingen. Nog altijd getuigen veel notulen in rijmvorm, doorstrooid met allerlei gelegenheidsgedichten, reien en tussenzangen, van de uiterst relativerende manier waarop hij al die in zijn ogen vaak te serieuze beraadslagingen kritisch beoordeelde. Hij bezocht dan ook liever andere bijeenkomsten, zoals die van de ‘Round Table’ in Zutphen, van de ‘Rotary’ te Nijmegen of van de Vestdijkkring regio Zuid-Veluwe/Betuwe.

Wim Ornée was een gelovig en praktizerend lid van de Hervormde Gemeente, die echter op onorthodoxe wijze de waarden van de oecumene wist te waarderen. Ook hier is hij vele jaren actief geweest met de jeugd. In zijn Zutphense jaren was hij voorzitter van de jeugdcommissie.

Hij hield van klassieke muziek en speelde graag piano. Samen met zijn vrouw Hillie, een verwoed Mozart-fan, bezocht hij meermalen de Salzburger Festspiele. Deze reizen werden een beetje een traditie, zoals de

[p. 133]

wintervakanties met de kinderen in Bergen aan Zee.

Op 12 april 1990 kwam er een plotseling einde aan zijn leven en derhalve aan de uitvoering van allerlei nieuwe plannen.

guus wijngaards

Voornaamste geschriften

De zin in het Nederlandse proza en de poëzie van Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde: een syntactisch-stilistische analyse. (Diss.) Zutphen 1955.

‘Gedichten lezen in de klas’, in Levende Talen (1961), oktober, p. 492-494.

Ik vind het een mooi boek. Lezing, gehouden ter gelegenheid van de opening van het twintigste studiejaar (1966-1967) van de Noordelijke Leergangen, onder auspiciën van de Fryske Akademy te Leeuwarden. Leeuwarden 1966.

Calvinisme en humanisme bij Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde. Voordracht gehouden voor de Gelderse Leergangen te Arnhem (nr. 16). Groningen 1966.

Letterkundig Kontakt. Overzicht van de geschiedenis van de letterkunde in Noord- en Zuid-Nederland. (Samen met N.C.H. Wijngaards.) Zutphen 1968.

Letterkundige Bloemlezing. (Samen met N.C.H. Wijngaards.) Zutphen 1969.

De ‘mof’ in de Nederlandse blij- en kluchtspelen uit de 17e en 18e eeuw. Voordracht gehouden voor de Gelderse Leergangen te Arnhem (nr. 27). Groningen 1970.

‘Martinus Nijhoff en de binnenscheepvaart’, in De Nieuwe Taalgids (1970), p. 453-458.

‘Gezichtspunten bij de beoordeling van het zeventiende- en achttiende-eeuwse klucht- en blijspel’, in Handelingen van het tweeëndertigste Nederlands filologencongres. Amsterdam 1972.

‘Een vergeten werk van Pieter Langendijk’, in Taal- en letterkundig gastenboek voor prof. dr. G.A. van Es. Groningen 1975.

‘Van een Huys-man en een Barbier, een on-volmaeckte klucht?’, in Spektator 14, 4, p. 261-269.

‘Het kluchtspel in de Nederlanden’, in Scenarium 5 (1980), p. 107-121.

‘P.C. Hooft als komedieschrijver’, in Uyt liefde geschreven: studies over Hooft. Groningen 1981.

Levensberichten van Willem Jan Cornelis Buitendijk (Amsterdam 11 april 1906 - Doorn 25 april 1981) en Nicolaas Carel Heinrich Wijngaards (Leiden 29 juni 1911 - Nijmegen 7 augustus 1978), in het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, respectievelijk (1981/1982), p. 47 e.v. en (1979/1980), p. 74 e.v.

Van Bredero tot Langendyk. Een bloemlezing uit de Nederlandse kluchten van het begin van de zeventiende eeuw tot 1730. Zutphen 1985.

‘Ruben in Dothan’, in Wat duikers vent is dit! Opstellen voor W.M.H. Hummelen, Wijhe 1989, p. 237-253.

Uit de serie Klassiek Letterkundig Pantheon, uitgegeven door Thieme en Cie, Zutphen:

nr. 40. Joost van den Vondel, Gijsbrecht van Aemstel. D'Ondergang van zijn stad en zijn ballingschap.

[p. 134]

nr. 41. Pieter Langendijk, Xantippe of het Booze Wyf des Filozoofs Sokrates Beteugeld.

nr. 68. Pieter Langendijk, Het wederzyds Huwelyksbedrog.

nr. 128. Pieter Langendijk, Krelis Louwen of Alexander de Groote op het poëetemaal, kluchtig blyspel.

nr. 179. Philips van Marnix van St. Aldegonde, Den Byencorf der H. Roomsche Kercke. (Samen met L. Strengholt.)

nr. 185. Pieter Langendijk, De Zwetser, kluchtspel.