Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1990

[p. 96]

Sijbrand Keyser
Tessel 18 januari 1904 - Alkmaar 30 december 1989

Voor de Tesselse bevolking was 1908 een feestelijk jaar. Toen werd namelijk de Tesselse Eigen Stoombootonderneming (teso) opgericht, waarna het eiland een vaste verbinding kreeg met Den Helder. Deze gebeurtenis hield Sijbrand Keyser voor een groot deel verantwoordelijk voor het verdwijnen van het Tessels dialect. Immers, het toerisme nam grote vormen aan, het isolement van de Tesselse bevolking ten opzichte van de wal verdween en ook op dit eiland vestigden zich mensen van buitenaf. Het gevolg was volgens de auteur: ‘Zeer diepgaand en desastreus. De Tesselse bevolking bestaat uit boeren, vissers, handwerkslieden en leveranciers. Zij had linguïstisch tegenover de gemiddelde stedeling dat uitgesproken minderwaardigheidscomplex, dat typisch is voor de plattelander en dat ondanks boerenverheerlijking en andere uiterlijke demonstraties niet zo gauw zal verdwijnen. Hoe het ook zij, als de eenvoudige eilandbewoner de badgasten uit de minder chique buurten van Amsterdam en Rotterdam (zij waren legio), hun vinnige dialogen hoorde afwikkelen, geneerde hij zich voor zijn zangerige moedertaal en hij besloot die te veranderen. [...] Onder invloed der vreemdelingen is het dialect de laatste twintig jaar achteruitgehold.’ Voor Sijbrand Keyser was dat een van de belangrijkste drijfveren om zich te wijden aan wat zijn magnum opus zou worden: een woordenboek van het Tessels dialect.¹

In deze studie, waaraan hij ruim twintig jaar werkte, stelde Keyser, dat het Tessels een Fries dialect was. Na vergelijking van syntactische en fonetische verschijnselen kwam hij tot die conclusie. Ook in de levenswijze van de bevolking zag hij meer overeenkomsten met de Friese gewoonten en gebruiken dan die van de provincie waar Tessel toe behoort: Noord-Holland. Voor dit werk kon de auteur putten uit eigen ervaring: hij was namelijk geboren, getogen, maar niet gebleven op het eiland.

Sijbrand Keyser bracht zijn jeugd door als zoon van een welgestelde boer op Harkebuurt te Oosterend. Daar volgde hij de m.u.l.o., maar aangezien zowel zijn ouders als de schooldirecteur zijn kwaliteiten onderkenden, werd hij al na een jaar in de gelegenheid gesteld om over te stappen naar de Rijks-h.b.s. te Alkmaar. In 1918 verliet hij, als veertienjarige, Tessel, waar hij zich niet meer zou vestigen. Na de h.b.s. legde hij de staatsexamens gymnasium-A en -B af. Vervolgens schreef hij zich in voor

1 Het Tessels: inleiding, vocabulaire en teksten. Leiden 1951.

[p. 97]

de studie Frans, maar na een verblijf in Parijs was hij zo enthousiast geworden voor het vak geschiedenis, dat hij omzwaaide naar deze studie. Dit gaf hem niet wat hij ervan verwachtte.

Uit een in 1975 geschreven terugblik op zijn leven blijkt dat vooral de didactische kwaliteiten van de hoogleraren Huizinga en Blok hem teleurstelden: ‘Huizinga was prettiger om te lezen dan om te horen’ en ‘[Blok] was niet meer van zijn tijd. Als hij over de koningin [Wilhelmina] sprak, kreeg hij tranen in de ogen. Op de colleges deed hij weinig meer dan voorlezen uit zijn eigen boek over de Vaderlandse Geschiedenis.’²

Sijbrand Keyser besloot terug te keren naar de studierichting Frans, waarvoor hij in 1931 het doctoraalexamen aflegde met als bijvakken Spaans en Italiaans. In deze jaren verbleef Sijbrand Keyser lange tijd in Parijs, waar hij onder meer studeerde aan de Sorbonne. In Parijs verklaarde hij ook zijn liefde aan de Alkmaarse Ali Lienesch, met wie hij in 1930 trouwde. Deze gebeurtenis vond plaats tijdens de Olympische Spelen, die in 1924 in Parijs werden gehouden en die zij samen bijwoonden. Sijbrand Keyser koesterde namelijk een grote passie voor sport, die hijzelf op hoog niveau beoefende en waarmee hij doorging tot na zijn pensionering. Zo koesterde hij warme belangstelling voor atletiek, boksen en zwemmen. Vooral naar atletiek ging zijn hart uit. Zo legde hij - met succes - vanaf 1929 vijftien keer de vaardigheidsproeven af van het Nederlands Olympisch Comité. Een andere passie, die men evenmin bij een wetenschapper zou verwachten, was die voor de bioscoop, waarmee hij in Alkmaar voor het eerst kennismaakte.

Het doctoraalexamen betekende niet het einde van zijn internationale omzwervingen. Voor zijn proefschrift vestigde het echtpaar Keyser zich in Italië en Parijs. In 1933 promoveerde Keyser bij professor C. de Boer op de invloed van het beroemde gedicht L'Orlando Furioso van de Italiaanse Renaissancedichter Ariosto (1474-1533) op de Franse literatuur. Hij behandelt met name de invloed van Ariosto op het toneel, alsmede op het werk van La Fontaine en Voltaire.³

Inmiddels had de in 1929 ingezette economische crisis Keyser gestimuleerd om zijn reizend en studerend leven in te ruilen voor meer bestaanszekerheid. In 1931 werd hij benoemd als leraar Frans op de Rijks-h.b.s. in Leeuwarden. Voor de ambitieuze Keyser was deze functie geen eindstation. Een aantal jaren later, in 1939, werd hij benoemd als directeur van de Rijks-h.b.s. in Drachten. Daarnaast was Sijbrand Keyser actief in het verenigingsleven. Zo werd hij in dezelfde periode voorzitter van de

2 Levensloop van dr. Sijbrand Keyser. Alkmaar 1975. Onuitgegeven getypt manuscript, p. 7.

3 Contribution à l'étude de la fortune littéraire de l'Arioste en France. Leiden 1933.

[p. 98]

Vereniging van Leraren in Friesland, alsmede hoofdbestuurslid van de Rijks Leraren Vereniging. De carrièrelijn werd voortgezet met zijn benoeming in 1950 als directeur van de Rijks-h.b.s. te Alkmaar. Zijn loopbaan kreeg een hoogte- en eindpunt in zijn benoeming in 1958 als inspecteur van het gymnasiaal en middelbaar onderwijs in Noord-Holland.

Met veel geestdrift keek hij niet terug op deze periode. Vooral echter de invoering van de Mammoetwet betekende voor hem een dieptepunt: ‘[...] voor mij een bron van eindeloze kletserij en nivellering.’⁴ Zonder weemoed verliet hij dan ook in 1969 het onderwijs, waarbij tekenend voor zijn aversie tegen de Mammoetwet was, dat hij het aanbod van een afscheid in aanwezigheid van de staatssecretaris van de hand wees. Ook in zijn Alkmaarse periode bleef hij actief in het verenigingsleven; naast andere functies mag vooral die van bestuurslid van de Centrale en Hogere Rijksambtenaren vermeld worden.

Na zijn pensionering bleef hij op verscheidene terreinen actief. Naarmate de jaren voortschreden, nam zijn interesse voor de buitenwereld enigszins af. Vooral de laatste jaren werden niet gemakkelijk. Hij kon zich moeilijk neerleggen bij zijn teruglopende gezondheid. Een langdurig ziekbed ging vooraf aan zijn overlijden vlak voor de jaarwisseling in 1989.

gerrit valk

4 Levensloop, p. 16.