Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1990

[p. 91]

Frederik Arnold Holleman
Zutphen 1 augustus 1897 - Breda 18 juli 1988

In november 1939 - op de leeftijd van tweeënveertig jaar - kwam mr. F.A. Holleman naar Breda, waar hij benoemd was tot rechter in de arrondissementsrechtbank. Hij was toen al negen jaar werkzaam geweest bij de rechterlijke macht te Amsterdam, waar hij de functie vervulde van substituutgriffier bij de arrondissementsrechtbank. De rest van zijn leven, negenenveertig jaar lang, heeft Holleman in de stad Breda doorgebracht.

Mr. F.A. Holleman was in 1897 te Zutphen geboren als vierde ‘Frits’ in de familie. Hij was een zoon van de medicus dr. Egbert Johannes Wernhard Holleman (1868-1945) en van Johanna Daniëla van Iterson (1873-1953). Zijn ouders waren achterneef en achternicht. Het echtpaar had een groot gezin, dat uit vijf jongens en drie meisjes bestond. De vader was geboren te Oisterwijk en had zich na zijn studie te Leiden in 1895 te Zutphen gevestigd. Bijna vijftig jaar lang, tot aan zijn dood, bewoonde hij daar het huis IJsselkade no. 17.

De zoon F.A. Holleman bezocht in zijn geboortestad het Stedelijk Gymnasium. Op die school werd hij in 1916 praeses van de gymnasiastenvereniging ‘Rhetoricae Sacrum’. In hetzelfde jaar vervulde hij ook het voorzitterschap van de voetbalvereniging ‘Be Quick’. Eveneens in 1916 legde hij met goed gevolg zijn eindexamen af.

Daarna trok hij naar Leiden om de juridische studie aan te vangen. In 1918 legde hij het kandidaatsexamen af en in het jaar daarna het facultatief examen Romeins-Nederlands Recht. Hij studeerde af op 20 januari 1922. Hierna moest Holleman nog zijn militaire dienstplicht vervullen.

Op 18 maart 1924 trad hij te Zutphen in het huwelijk met de eveneens uit die stad afkomstige Maria Margaretha Schillemans. Deze verbintenis heeft vierenzestig jaar geduurd. In hetzelfde jaar trad hij, na beëdiging op 8 mei, als advocaat in functie op het kantoor van mr. R. Fruin te Rotterdam. Tijdens de vervulling van die betrekking heeft Holleman kans gezien om zijn promotie voor te bereiden. In 1928 verwierf hij te Leiden de graad van doctor in de rechten op het proefschrift Rechtsgeschiedenis der Heerlijke veren in Holland.

Vrij spoedig hierna verliet Holleman de advocatuur om zich in te werken op het terrein van de rechtspraak. Na eind 1930 gedurende zeer korte tijd waarnemend griffier bij het kantongerecht te 's-Gravenhage te zijn

[p. 92]

geweest, werd hij op 23 december van dat jaar benoemd tot substituutgriffier bij de arrondissementsrechtbank te Amsterdam. Deze functie heeft hij van 1931 tot 1939 vervuld. In die stad werd ook in 1938 zijn enig kind, Arnold Frederik Holleman, geboren.

Eind 1939 volgde de benoeming van Holleman in de rechtbank te Breda. In dat college heeft hij zevenentwintig jaar lang zitting gehad. Reeds in december van genoemd jaar kon hij te Breda het huis Wilhelminapark no. 30 huren van de luitenant-kolonel der artillerie Th. A. Boerée, die in die woning jarenlang zijn historische arbeid op het terrein der krijgsgeschiedenis had verricht.

In het jaar 1951 ontstond grote spanning in de Bredase rechtbank door het vertrek van president jhr. mr. L.J.M. van Sasse van Ysselt. Holleman en een collega ambieerden beiden diens functie, maar werden niet benoemd. Sedertdien heeft hij aspiraties voor een hoge ambtelijke functie laten varen. Ook de hem aangeboden betrekking van raadsheer in het Hof te 's-Hertogenbosch heeft hij niet aanvaard. Van 1957 tot 1967 was hij te Breda vice-president.

Tijdens zijn lidmaatschap van de Bredase rechtbank heeft Holleman een aantal functies in de protestantse gemeenschap in de stad vervuld. Zo werd hij regent van de beide oude Bredase weeshuizen (1946-1971), president-kerkvoogd van de Nederlands-Hervormde Gemeente (1954-1964) en regent van de Heer Wijnaendts van Steins Fundatie. Na zijn promotie in maart 1928 was hij reeds lid geworden van het Historisch Genootschap te Utrecht; in hetzelfde jaar trad hij toe tot de Vereeniging tot Uitgaaf der Bronnen van het Oud-Vaderlandsche Recht. Voorts werd hij benoemd tot lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. Vanaf 1948 was hij lid en sedert 1954 bestuurslid van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde. In 1959 werd hij opgenomen in het Zeeuws Genootschap der Wetenschappen en in het bestuur der stichting ‘Je maintiendrai Nassau’. Ook werd hij lid van het hoofdbestuur der vereniging ‘Protestants Nederland’ en van het algemeen bestuur der Unie van Oranjesteden, een jumelage van de steden Breda, Diest, Dillenburg en Orange, die in 1963 tot stand kwam.

Tot zijn verdiensten in de stad Breda behoort ook nog het advies voor de naamgeving van de protestants-christelijke vhmo-school aan de De la Reyweg. Op zijn suggestie werd daarvoor in 1957 de naam gekozen van Nassau Lyceum, thans bekend als de Nassau-Scholengemeenschap.

[p. 93]

De publikaties van de Bredase rechter zijn niet zo groot in aantal geweest, maar enkele zijn wel omvangrijk. Vóór zijn promotie schreef hij slechts één artikel, dat geplaatst werd in het Rechtsgeleerd Magazijn (1924). Na de bevordering tot doctor publiceerde hij van 1930 tot 1941 regelmatig overzichten van artikelen uit het Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, die geplaatst werden in het Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie. Daarnaast schreef hij in die periode recensies van werken van Heringa, Ter Kuile, Korteweg en een bespreking van Hugo de Groots Inleiding tot de Hollandsche rechts-geleertheyd. In 1953 volgde nog een beoordeling van het werk van dr. A.R.M. Mommers, Brabant van generaliteitsland tot gewest. De rede, in 1956 gehouden in tegenwoordigheid van prinses Wilhelmina bij de heropening van de gerestaureerde Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk te Breda, verscheen in 1957 in druk en beleefde in 1966 een uitgebreide herdruk.

Het tweede boek van mr. Holleman verscheen in het jaar 1945 onder de titel Het octrooi tot testeeren naar Hollandsch leenrecht. Dit werk, waarin werd geput uit een verhandeling van mr. P. van der Schelling, bevatte onder andere veel leenrechtelijke bijzonderheden over de heerlijkheden Ameide, Herlaer en Tienhoven. Na dat jaar heeft Holleman zich vooral op oorspronkelijke wijze op de geschiedenis van zijn familie toegelegd. De drie uitvoerige werken, vanaf 1953 verschenen, bevatten zeer grondig bewerkte en van noten voorziene teksten. Het eerste kwam gereed het zeshonderdeenenvijftig pagina's tellende werk Dirk van Assendelft, schout van Breda en de zijnen (1953). Daarna volgde het boek Zoomvliet met honderdtweeëntachtig pagina's (1956) en ten slotte verscheen in 1969 het Stamboek Holleman, dat vierhonderdachttien pagina's omvat.

Het werk over Dirk van Assendelft, nog geschreven in de spelling-De Vries en Te Winkel, begeeft zich, verre van een dorre genealogie te zijn, op allerlei terreinen die met de geschiedenis samenhangen: de rechts- en kunstgeschiedenis, de iconografie, de heraldiek, de krijgsgeschiedenis en de tijdrekenkunde. Het boek is geschreven in een aangename, soms zeer geestige verteltrant. Zoomvliet betreft een landgoed nabij Bergen op Zoom, dat in de achttiende en negentiende eeuw bewoond werd door de generaal Jan Egbertus van Gorkum. Grotendeels is het een met ‘entrain’ geschreven uitwerking van gegevens uit het laatstgenoemde boek. Overigens bevat het nog een uitvoerige aantekening over Brabants jachtrecht in het begin der negentiende eeuw. Het boek over het geslacht Holleman ten slotte telt minder pagina's dan Dirk van Assendelft, maar is groter van for-

[p. 94]

maat. Het behandelt, op grond van omvangrijk bronnenonderzoek, zeer uitvoerig de historie van zijn familie, die stamt uit het Zuidhollandse dorp Noordeloos. De drukkosten van het boek waren aanzienlijk. Ter financiering hiervan richtte de familie in 1967 te 's-Gravenhage de Stichting ter bevordering van de wetenschap der cultuurgeschiedenis op.

Na de verschijning van dit werk publiceerde Holleman in dit Jaarboek nog het levensbericht van de Bredanaar A. Hallema.

Zijn laatste twee boeken, Zoomvliet en Stamboek Holleman, betreffen de eigen familie of aanverwante geslachten. Zijn leven lang heeft hij materiaal verzameld ten behoeve van deze studies, die de laatste decennia van zijn historische activiteit geheel in beslag namen. Hij bewaarde alle brieven die hem en zijn familie waren toegezonden, alle kritiek op zijn geschriften en alles wat hij ten behoeve der familiegeschiedenis had ontvangen. Ook literatuur over andere familieleden en geraadpleegd materiaal heeft hij nauwgezet bijeengebracht. Zo ontstond het familiearchief-Holleman, dat in 1978 aan het gemeentearchief van Breda in bewaring werd gegeven. Tot een jaar voor zijn overlijden kwam hij per fiets regelmatig naar het gemeentearchief, om deze stukken te raadplegen en aan te vullen.

Holleman was een ouderwetse man, hetgeen met name tot uitdrukking kwam in zijn taalgebruik, kleding en omgangsvormen. Hij reed geen auto en heeft nimmer een t.v.-toestel bezeten. In wezen mild van aard, was hij in de omgang meestal beminnelijk en niet zelden humoristisch, soms echter ook moeilijk voor zijn omgeving.

Zijn historische interesse was dermate groot dat hij vrijwel al zijn vrije tijd besteedde aan zijn studie. Sociaal leven en amusement, bijvoorbeeld in de vorm van komedie en concert, of zelfs het lezen van een roman waren voor hem - althans sinds zijn komst naar Breda - duidelijk van minder belang, al onderhield hij tot in zijn laatste dagen met een beperkt aantal zeer goede vrienden nauwe banden.

Hoewel hij - zoals uit het bovenstaande blijkt - in zijn leven een groot aantal functies heeft vervuld, schuwde hij het eerbetoon hiervoor. Zo is hij na drieënveertig jaar juridische praktijk op zeventigjarige leeftijd met stille trom vertrokken. Hoogtijdagen in een mensenleven, zoals bijvoorbeeld zijn gouden en diamanten bruiloftsfeest, wilde hij liefst onopgemerkt laten en slechts in de huiselijke kring op bescheiden wijze vieren. Dit heeft buitenstaanders wel eens de indruk gegeven dat het leven aan hem voorbij is gegaan. Juister is het te stellen dat Frederik Arnold Holleman op geheel eigen wijze inhoud aan zijn leven gegeven heeft. Een werk-

[p. 95]

zaam leven, waarvan de vruchten onder meer voor ons liggen in de vorm van een aantal geschriften van grote waarde voor de rechtsgeschiedenis, de streekgeschiedenis en de genealogie.

f.a. brekelmans

Voornaamste geschriften

Rechtsgeschiedenis der Heerlijke veren in Holland. Dissertatie Rijksuniversiteit Leiden, 1928.

Rondom Juliana van Stolberg, in Stemmen des Tijds, januari 1937.

Het octrooi tot testeeren naar Hollandsch leenrecht. Beschouwingen naar aanleiding van een handschrift van Mr. P. van der Schelling. Zutphen 1945.

Dirk van Assendelft, schout van Breda en de zijnen. Zutphen 1953.

Zoomvliet. Historie van een buitenhuis onder Bergen op Zoom en zijne bewoners, met een bijdrage over oud-Brabants jachtrecht. Zutphen 1956.

Neerland's Vorstenhuis en de Groote Kerk te Breda. Zutphen 1957; tweede vermeerderde druk: Zutphen 1966.

Kwartierstaat van Mr. F.A. Holleman, geplaatst in Kwartierstatenboek, uitgave van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde, 1958.

Toespraak gehouden bij zijn afscheid als kerkvoogd der Nederlands-Hervormde Gemeente te Breda, in Hervormd Weekblad, 12 maart 1964.

Stamboek Holleman. Zutphen 1969.

Anne Hallema, 1893-1973, levensbericht in Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 1972-1973, p. 125-136.

Overzicht van artikelen, verschenen in het Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis (Revue d'histoire du droit), in Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie, 1930/1931-1940/1941.

Recensies in Rechtsgeleerd Magazijn (1924, 1936), Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie (1932, 1938, 1939), Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis (1936), Rechtsgeleerd Magazijn Themis (1953, 1957).