Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1988

[p. 235]

Edward Rombauts
Hever bij Mechelen 18 november 1902 - Leuven 3 februari 1987

In 1932 legde dr. E. Rombauts het xide Vlaamsch Philologencongres de vraag voor: Hoever staan we met de kennis onzer Zuidnederlandsche zeventiendeeuwsche letterkundige geschiedenis? Het jaar daarop zou hij, onder dezelfde titel, een omstandige en rijk gestoffeerde bijdrage publiceren in het Tijdschrift voor Taal en Letteren.

Dat hij de vraag in de we-vorm stelde, betekende dat hij zelf bereid was die destijds nog al te fragmentarische kennis van de Zuidnederlandse zeventiende-eeuwse literatuur te verdiepen en te verbreden. Het grootste gedeelte van zijn wetenschappelijk werk zou hij inderdaad wijden aan wat hij als een belangrijke schakel in de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde aanzag, wat die inderdaad was, of beter, dank zij zijn werk zou worden.

De titel van referaat en bijdrage reveleert bovendien dat Rombauts het bewustzijn had van een roeping: naast de monografische studie zou hij een breed opgezet werk schrijven, zou hij de weidser horizonten van een hele periode verkennen en de inspiratie evalueren die decennia lang de literaire activiteit had beheerst.

In 1926 was E. Rombauts in Leuven gepromoveerd tot doctor in de Germaanse filologie op een dissertatie over Leven en werken van pater Adrianus Poirters. In 1928 werd dit werk door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde bekroond en in 1930 daar ook uitgegeven onder de titel Leven en werken van pater Adrianus Poirterssj. De ondertitel evenwel, die toen reeds een verruiming van de perspectieven beloofde, luidde: Bijdrage tot de studie der didactisch-moraliserende letterkunde in de xvii e eeuw in Zuid-Nederland.

Intussen was dr. Rombauts een jaar leraar geweest in het St.-Pieterscollege te Jette, twee jaar in de Abdijschool van Maredsous en was hij daarna verbonden aan het toenmalige nir, waar hij tot 1938 zou blijven.

De literatuurgeschiedenis verloor hij echter niet uit het oog. In 1934 verwierf hij het speciale doctoraat in de Nederlandse Letteren met een studie over Richard Verstegen, Een polemist der Contrareformatie, die het jaar voordien door de Academie eveneens was bekroond en uitgegeven. In hetzelfde jaar begon hij ook lemmata te verzorgen in Winkler Prins' Algemeene Encyclopedie, en hij zou dat ook doen vanaf 1938 in de Katholieke

[p. 236]

Encyclopedie. In beide te samen ondertekende hij de voorstelling van niet minder dan tweeënzestig auteurs en hun werken, vanaf de middeleeuwen tot de eigen tijd. In 1935 verscheen, in samenwerking met pater Salsmans, een eerste tekstuitgave, zij het dan dat het een Heruitgaaf was van Het masker van de wereldt afghetrocken door p. Adrianus Poirters. Die uitgave heeft toen een wezenlijke verruiming betekend voor de ‘kennis onzer Zuidnederlandsche letterkunde’ in de zeventiende eeuw, maar bovendien was ze de vrucht van een wetenschappelijke bezorgdheid die Rombauts zou blijven inspireren: de bezorgdheid om een accurate, ofschoon vaak - ten onrechte - onderschatte hermeneutiek.

In 1937 publiceerde hij in de Keurreeks van het Davidsfonds een - zoals het de regel was - vulgariserende samenvatting van zijn dissertatie over Adriaan Poirters. In de Inleiding staat te lezen: ‘De geestige schrijver [namelijk Poirters] had zich een plaats veroverd aan de haard en in het hart van zijn volk. Het kende zijn spreuken en geestige rijmpjes, zijn luimige anecdoten en boeiende aanspraken. Getrouw ook aan den voorvaderlijken drang naar moralisatie en betoog, onthield het vooral zijn nuttige lessen van dagelijkse levenswijsheid.’ (p.8.) Dat laatste onderstreepte Rombauts graag. Zijn hele leven lang zou, uit alles wat hij over literatuur dacht en schreef, blijken dat hij wel het kalos van de literaire creatie wist te appreciëren, ofschoon hij die appreciatie moeilijk onder woorden bracht, maar dat vooral het agathos van de literaire werken voor hem belangrijk was. Het kalokagathia-principe (en ik gebruik deze Griekse term omdat Rombauts die zelf wel eens wou hanteren) betekende voor hem dat literatuur op een geschikte manier ideeën omtrent de fundamentele ervaringen van het menselijk bestaan naar voren bracht. Bovendien waren die fundamentele ervaringen voor hem reeds geduid door het geloof, een geloof dat, op zijn beurt, als houding en gedrag een actus intellectus was op de eerste plaats, en pas later een overgave en een liefde zou worden. Het verstandelijke feit van het geloof dwong hem ertoe in de literatuur naar de waarheid te zoeken, en hem boeide het meest de manier waarop de auteurs de gereveleerde waarheid van bijbel en traditie verwoordden, tot de hunne maakten, of tot de hunne poogden te maken. Zijn hele hermeneutiek was dienst aan de waarheid zoals zijn auteurs die tot taal hadden gemaakt.

In 1938 werd dr. Rombauts hoogleraar aan de Leuvense universiteit, en dat in een gedeelde opvolging van wijlen prof. Arthur Boon, die hij reeds als leraar had gekend in het college te Mechelen. Boon was ook een mentor van hem geweest gedurende de studiejaren te Leuven want, was Edward

[p. 237]

Rombauts, zoon uit een kroostrijk en beproefd gezin van land- en tuinbouwers uit Hever, niet primus perpetuus geweest in het Mechelse college? De leerstoel schommelde aanvankelijk wat heen en weer tussen de Geschiedenis van de Duitse Letterkunde en de Filologische Oefeningen over het Nederlands om uiteindelijk in evenwicht te geraken bij de Geschiedenis van de Nederlandse Letterkunde en de Grondige Verklaring van Nederlandse Auteurs. Het was een zeer veelzijdige en derhalve zware opdracht, ook nog toen ze beperkt werd tot de Nederlandse literatuur. Prof. Rombauts las Hadewijch, Maerlant, de Reinaert, Vondel, Bredero, Van de Woestijne, Henriette Roland Holst, en ik vermeld dan nog alleen enkele van de auteurs in wier werken de studenten werden ingewijd, niet in het minst door middel van een dus hoogst gewetensvolle tekstverklaring.

Ik geloof dat ik, naar aanleiding van wat ik zo pas vermeldde, hier moet wijzen op een niet geringe verdienste van prof. Rombauts. Het is met name onder zijn impuls dat de Leuvense literaire neerlandistiek nu is opgedeeld over drie leerstoelen, elk met een nauwkeurig afgebakend domein uit de geschiedenis van onze letterkunde: de Middeleeuwen, de Renaissance en Barok, de hedendaagse periode. Lijkt dit op het eerste gezicht in de wereld van binnen- en buitenlandse universiteiten een onvermoede luxe te zijn, de bedoeling ervan was vóór alles, een specialisatie naar de diepte toe in de hand te werken. Lange jaren evenwel heeft prof. Rombauts het hele pakket alleen moeten torsen.

Nochtans, de vraag Hoever staan we met de kennis onzer Zuidnederlandsche zeventiendeeuwsche letterkundige geschiedenis? liet hem niet los. De oorlogsjaren moeten een periode van intense studie zijn geweest en meteen - wat ten andere tekenend is voor de geboren en getogen historicus - van, chronologisch gezien, voorbereidend en verbredend werk. In 1945 verscheen in deel iii van de Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden (onder redactie van prof. Baur en anderen) in samenwerking met prof. H. de Vocht, het hoofdstuk Humanisme en Renaissance in de Zuidelijke Nederlanden, gevolgd door het alleen door Rombauts geschreven deel De wordende Renaissance in de Zuidelijke Nederlanden (1550-1600). In een zeventig-tal bladzijden wordt een zeer overzichtelijk decor getekend waarin zich een tot dan toe onvermoede, nu eens verheugende, dan weer dramatische literaire activiteit afspeelt. De vele, geïnspireerde speurtochten achter de schermen, verhelderen de inhoud en de betekenis van wat op het podium gebeurt. Nochtans, Rombauts is - in tegenstelling tot niet weini-

[p. 238]

ge van zijn toenmalige vakgenoten - geen regisseur. Wel een uiterst aandachtig toeschouwer. Hij werpt zich evenmin op als een alleswetend criticus; hij haalt verdienstelijke rollen vóór het voetlicht waar daar gelegenheid toe is. Het was dan in 1952 dat in deel v van de Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden het nog steeds als standaardwerk geprezen hoofdstuk verscheen: De letterkunde der xvii e eeuw in Zuid-Nederland. Het hoofdstuk had ook, zonder een zweem van overdrijving, mogen worden getiteld: ‘Nu kennen we onze Zuidnederlandse zeventiende-eeuwse letterkundige geschiedenis’. Decennia lang had prof. Rombauts dit rijkelijk gestoffeerde overzicht opgebouwd met materialen ten behoeve van zijn eigen colleges en had hij, naar aanleiding van die colleges, studenten gestimuleerd tot veldwerk (sit venia verbo) in het landschap van de zestiende- en zeventiende-eeuwse literatuur.

De cirkel was nu als het ware rond. Wat voor de hand lag, zou gebeuren. Prof. Rombauts verruimde een derde keer de perspectieven, dit keer naar de middeleeuwse literatuur toe. Ik bedoel met verruiming evenwel: het nu publiceren van studies en tekstuitgaven binnen dit domein, want jaren lang al gaf de professor colleges over de middeleeuwse literatuur, zoals ik eerder zei.

Hier wou ik graag nog eens terugkomen op dat mijns inziens zo belangrijk en continu facet in de wetenschappelijke arbeid van prof. Rombauts: de reeds vernoemde hermeneutiek, of vooral de tekstverklaring. Zowel in zijn colleges als in zijn tekstverklaringen (Hadewijch, Karel ende Elegast, Ferguut) is zichtbaar wat hij een leven lang voorhield: de tekst moet centraal staan. Daarmee bedoelde hij weliswaar niet een wijsgerige of literairtheoretische valorisatie van het ergocentrisme maar wel, een evaluatie van de tekst zoals die daar staat, vrucht van menselijke arbeid en kunnen, die voorzichtig maar indringend moet worden vermoed in het licht van het lexicon, de grammatica en de syntaxis en - vooral dan - de context. Parafraseren van de tekst wijst prof. Rombauts - anders dan wel eens hier of daar een vakgenoot - resoluut van de hand. Het komt op de zin van het oude geschrift zelf aan, niet op wat sommigen er graag, vanwege een of ander esthetiserend spel, in zouden willen projecteren. Het blijkt inderdaad dat alle opsporingswerk dat prof. Rombauts zich ooit heeft getroost om biografische en historische achtergronden te kunnen schetsen van auteurs en werken, geinspireerd is door een liefdevolle dankbaarheid om de tekst, door een niet aflatende wil meteen om te lezen wat er staat. De tekst moet centraal staan.

[p. 239]

Vermeld moet hier toch ook nog worden dat er op het gebied van de Middelnederlandse, de Renaissance- en Barokliteratuur, onder de leiding van prof. Rombauts, behalve meer dan honderd licentiaatsverhandelingen, niet minder dan zestien doctorale dissertaties zijn ontstaan. Dertien daarvan werden door de Academie bekroond en uitgegeven. Van die zestien doctores zijn er inmiddels tien hoogleraar geworden aan universiteiten in binnen- en buitenland.

N. de Paepe