Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1985

[p. 136]

Adrianus van Selms
Amsterdam 22 Januarie 1906 - Pretoria 30 April 1984

Latere geslagte sal moet vasstel watter invloed prof. van Selms op die Semitiese en Ou-Testamentiese wetenskap in die wêreld gehad het. Ons wat na aan hom gestaan het, meen dat sy invloed groot was en nog steeds bly. Hy was 'n merkwaardige geleerde wat nie aan 'n bepaalde skool van denke behoort het nie, maar op oorspronklike wyse sy eie weg gegaan het. Hy het nie herhaal wat ander geskryf het nie, maar vanuit 'n nuwe, oorspronklike hoek na sy vakgebied gekyk. Wat het meegewerk aan die vorming van hierdie merkwaardige mens?

Hy is in Amsterdam gebore en het homself onderskei as skolier in Hilversum. Daarna het hy in Semitiese tale en teologie gaan studeer aan die Rijksuniversiteit van Utrecht. Daar het hy gepromoveer onder prof. dr. H. Th. Obbink op 13 Junie 1933 met die dissertasie De Babylonische termini voor zonde, dus 'n Akkadiese onderwerp. As student het prof. van Selms in 'n span Nederlanders saam met prof. dr. F.M. Theo de Liagre Böhl na Sigem in Israel gegaan om prof. Ernst Sellin met opgrawings by te staan. Hoewel prof. van Selms nooit 'n student van prof. Böhl was nie, is daar tog groot invloed van hierdie vermaarde Assirioloog op hom uitgeoefen. Vir 'n sewe-en-twintig-jarige student is sy dissertasie 'n merkwaardige ryp studie. In 1919 het A.H. Edelkoort gepromoveer op Het zondebesef in de Babylonische Boetepsalmen en sou 'n mens verwag dat hierdie soort onderwerp al deeglik ondersoek is, maar prof. van Selms wys daarop dat die boetepsalms 'n te eng veld is om enige waardevolle gevolgtrekkings te maak. Dan gaan hy voort om sekere terme vir sonde te bestudeer op 'n heel originele wyse. Deur hierdie studie het hy die aandag op hom gevestig en is hy uitgenooi om Kronieke en Esra-Nehemia in die Nederlandse kommentaarreeks Tekst en Uitleg te behartig.

Die wetenskaplike studie van die Semitiese tale en die Ou Testament is deur prof. dr. Berend Gemser in Suid-Afrika geinisieer en by name aan die Universiteit van Pretoria. Die doseerlas het vir prof. Gemser te swaar geword en daar is besluit om 'n bykomende dosent aan te stel. Die keuse het op dr. van Selms geval en hy het hoofsaaklik die doseer van Semitiese tale vanaf 1938 aan die Universiteit van Pretoria op hom geneem. Hy het van Suid-Afrika 'n tweede vaderland gemaak.

[p. 137]

Kort na sy aankoms in Suid-Afrika het die Tweede Wêreldoorlog uitgebreek en as Nederlandse burger is hy opgeroep om militêre diens in Nederlands Oos Indië te gaan verrig. Met die besetting van hierdie gebied deur die Japanese is prof. van Selms krygsgevangene geneem en in een van die berugte konsentrasiekampe gevange gehou. As predikant van die Nederduitse Hervormde Kerk het hy in ‘die Kerk agter die doringdraad’, soos hy dit genoem het, belangrike geestelike werk onder sy medegevangenes gedoen. Na die oorlog het hy na Suid-Afrika teruggekeer waar sy pos in Semitiese tale vir hom behou is. Kort na die hervatting van sy werk is hy bevorder tot hoogleraar in Semitiese tale aan die Universiteit van Pretoria. Dit het hy behou totdat hy dertien jaar gelede geëmeriteer het. Prof. van Selms het verskeie versoeke ontvang om hoogleraar in Nederland te word, maar het dit nie aanvaar nie.

Wat is die uitstaande kenmerke van sy loopbaan? Eerstens kan sy wetenskaplike arbeid genoem word soos dit uiting gevind het in sy publikasies. Dit is onmoontlik om reg te laat geskied aan die groot getal publikasies van sy hand in 'n kort lewensbeskrywing soos hierdie. Omdat hy goeie gesondheid geniet het tot so te sê die einde van sy lang lewe, kon hy vir baie jare met navorsing voortgaan. 'n Kommentaar op die boek Job was sy laaste groot arbeid. Hier kan 'n paar van die belangrikste areas van navorsing en publikasies genoem word onder die wye verskeidenheid van sy werk. As eksegeet van Ou-Testamentiese boeke het hy 'n besondere bydrae gelewer. Saam met prof. dr. A.S. van Woude van die Rijksuniversiteit van Groningen was hy redakteur van die Nederlandse reeks De Prediking van het Oude Testament. In hierdie reeks het hy 'n hoogs originele uitleg van Genesis in twee volumes gebied, 'n verdere drie volumes gelewer oor die boeke Jeremia en Klaagliedere en afgesluit met 'n kommentaar op Job in twee volumes. As sy vroeë kommentare op Kronieke en Esra-Nehemia bygereken word, het hy oor ses Bybelboeke ons kennis verryk. Die kenmerk van hierdie kommentare is dat hy in 'n maklik leesbare styl met verstommende kennis sy argumente aanbied. In hierdie kommentare word nuwe insigte, soms selfs gewaagd, ingewerk wat 'n deeglike bestudering daarvan vir elke geleerde wat hom hiermee besighou, gebiedend noodsaaklik maak.

'n Tweede terrein waarop hy hom onderskei het, is Ugarities. Ugarities in 'n spykerskrif-alfabet geskrywe, is sedert 1930 bekend, maar dit is moeilik interpreteerbaar. Prof. van Selms het tot hierdie veld in 1954 toegetree met sy boek Marriage and family life in Ugaritic literature.

[p. 138]

Dit is 'n uitstekende bydrae wat steeds nog deur geleerdes geraadpleeg word omdat hy hier die wetenskap op verskeie moeilike plekke 'n sterk stap voorwaarts gevat het. Prof. van Selms het steeds na Ugarities teruggekom en 'n aantal belangwekkende artikels is gepubliseer in Ugarit Forschungen en Journal of Northwest Semitic Languages. Uit hierdie bydraes blyk dat sy besondere kennis van die Semitiese tale hom goed te staan gekom het by sy interpretasie van problematiese terme.

'n Derde veld wat hy ontgin het, is die Dooie See-rolle (Qumran-geskrifte). Van sy hand het 'n uitstekende vertaling van die Qumranpsalms verskyn as De rol der Lofprijzingen. Op hierdie wyse het hy hierdie pragtige stuk intertestamentêre letterkunde in vertaling aan die Nederlandse publiek bekend gestel.

'n Verdere gebied van ondersoek lê heeltemal op 'n ander terrein, nl. Afrikaans. Prof. van Selms het naamlik 'n paar manuskripte van Moslems in Suid-Afrika ontdek, geskryf in Arabiese skrif, maar hoofsaaklik in die Afrikaanse taal. Hierdie manuskripte kom uit die tweede helfte van die negentiende eeu en bevat 'n vroeë vorm van Afrikaans wat uiters belangrik is vir die bestudering van die geskiedenis van Afrikaans. De nuutste publikasie in die verband het in 1979 verskyn in Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, deel 101 as Abu Bakr se ‘Uiteensetting van die godsdiens’.

Prof. van Selms was in 'n sekere sin 'n uomo universale, iemand wat soos 'n tipiese renaissance-mens in 'n groot verskeidenheid van onderwerpe belanggestel het. So het hy 'n werk oor moderne kerk-argitektuur gepubliseer en verskeie boeke oor dogmatiese onderwerpe. Dan kon hy lang aanhalings maak uit die Nederlandse poësie van die Goue Eeu met 'n besondere voorliefde vir Vondel. In Griekse en Latynse literatuur was hy ewe tuis. Sy veelsydigheid het spreekwoordelik geword.

Dit is te begryp dat 'n geleerde van hierdie kaliber wat ook oor uitstekende oratoriese talente beskik het, vele studente vir nagraadse studie sou trek. Op nagraadse vlak vir ma en die dokterstudie het hy studente opgelei in Sumeries, Akkadies, Ugarities, Aramees, Hebreeus, Egipties, Siries, Kopties, Arabies en Moderne Hebreeus. So het hy die vader geword van Semitiese studies in Suid-Afrika en 'n hele aantal van sy studente beklee vandag professorate aan universiteite. Hy was medestigter van Die Ou-Testamentiese Werkgemeenskap van Suider-Afrika,

[p. 139]

'n erelid van The British Old Testament Society en hy het die Stalsprys vir Teologie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ontvang. Met sy emeritaat is hy in 1971 deur sy oud-studente vereer met 'n feesgeskrif De fructu oris sui. Journal of Northwest Semitic Languages, vol. 12 wat in 1985 gepubliseer gaan word, is 'n in memoriam-uitgawe tot sy eer.

Prof. van Selms het sy hele lewe lank 'n meelewende Christen gebly en nie geskroom om op te kom vir die armes en verdruktes in die Suid-Afrikaanse samelewing nie. As gevolg van stipulasie drie in die kerkwet van die Nederduitse Hervormde Kerk van Afrika (in Suid-Afrika) dat alleen blankes aan hierdie kerk mag behoort, het prof. van Selms na lang wroeging hierdie kerk verlaat en aangesluit by die Presbiteriaanse Kerk in Suid-Afrika.

Wat van die Engelse klassikus Sandays geskryf is, is ook van prof. van Selms waar: ‘By learning he teaches and by teaching he learns.’

F.C. Fensham

Voornaamste geschriften

Met dank aan prof. J.A. Loader, van die Universiteit van Suid-Afrika, wat hierdie lys opgestel het.

De Babylonische termini voor zonde en hun beteekenis voor onze kennis van het Babylonische zondebesef. Wageningen 1933 (diss. Utrecht).

Ezra en Nehemia. Groningen 1935 (reeks Tekst en Uitleg).

Solidair!. Den Haag 1937 (reeks Brandende Kaarsen).

De Zondag. Nijkerk 1937 (reeks Onze Tijd; 2e dr. 1938).

De Bijbel in het gezin. Zeist 1938 (reeks Het Boek der Boeken).

1 Kronieken. Groningen 1939 (reeks Tekst en Uitleg).

God en de menschen. Zeist 1940 (2de dr. 1942; 3de dr. 1947; 4de dr. 1951; 5de dr. 1951; 6de dr. 1953; 7de dr. 1956; 8ste dr. 1960; 9de dr. 1964; 10de dr. Amsterdam 1968; 11de dr. 1972; Indonesiese uitgawe 1941).

2 Kronieken. Groningen 1947 (reeks Tekst en Uitleg).

Licht uit Licht. Het Christelijk geloof naar de belijdenis van Nicea. Amsterdam 1948.

Gezegende sleur. Den Haag 1950 (reeks Brandende Kaarsen).

Arabies-Afrikaanse studies 1. 'n Tweetalige (Arabiese en Afrikaanse) kategismus. Amsterdam 1951 (reeks Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, nr 14:1).

Wie achter is moet voor gaan. Over de Nederlandse geloofsbelijdenis. Den Haag 1951.

Lig uit Lig. Pretoria 1952 (Afrikaanse vertaling van Licht uit Licht, 1998).

Beginsel van protestantse kerkbou. Pretoria 1954.

[p. 140]

Marriage and family life in Ugaritic literature. London 1954 (Pretoria Oriental Series 1).

De verscheurde stad. Oud Jeruzalem waar de Joden niet kunnen komen. Den Haag 1956.

De Rol der Lofprijzingen. Eén der Dode Zee rollen vertaald en toegelicht. Baarn 1957.

A. van Deursen en G. Meima, Bybelse aardrykskunde. Pretoria 1959 (anonieme vertaling en gedeeltelike herskrywing van die 12de druk van die Nederlandse oorspronklike).

D.J. van Katwijk en G. Meima, Bybelse oudheidkunde. Pretoria 1959 (anonieme vertaling van die 9de druk van die Hollandse oorspronklike deur A. van Deursen; byvoegings tot die teks deur prof. van Selms).

Geloofshelde onder die Ou Verbond. Pretoria 1960.

Heroes of faith in the Old Testament. London 1970 (vertaling van Geloofshelde).

Nisibis: the oldest university. Universiteit van Kaapstad 1966 (die agste T.B. Davie Gedenklesing).

Genesis i. Nijkerk 1967 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Genesis ii. Nijkerk 1967 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Levend verleden. Een zwerftocht door Noord-Israel. Nijkerk 1967.

Jeruzalem door de eeuwen heen. Van voor koning David tot generaal Dayan. Baarn 1969 (2de dr.1970).

Jeremia i. Nijkerk 1972 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Jeremia ii. Nijkerk 1974 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

In gesprek met Islam oor die Moslembelydenis. Bloemfontein 1974 (met J.A. Naude en W.D. Jonker).

Jeremia iii en Klaagliederen. Nijkerk 1974 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Die God van die Ou Testament. Pretoria 1978 (Studieboekreeks Universiteit van Suid-Afrika; 2de dr.1979; 3de dr.1980).

The God of the Old Testament. Pretoria 1978 (Studeer Handleiding Reeks Universiteit van Suid-Afrika; 2de dr.1980).

Abu Bakr se ‘Uiteensetting van die godsdiens’. Amsterdam 1979 (reeks Verhandelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, nr 110).

Job i. Nijkerk 1982 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Job ii. Nijkerk 1983 (reeks De Prediking van het Oude Testament).

Job. Een praktische Bijbelverklaring. Kampen 1984 (reeks Tekst en Toelichting.