Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1982

[p. 81]

Izak David du Plessis
Philipstown 25 Junie 1900 - Kaapstad 11 Desember 1981

Die Afrikaanse digter Izak David du Plessis is op 25 Junie 1900 op Philipstown gebore en ontvang sy skoolopleiding op Steynsburg, Petrusville en later aan die Hoër Seunskool Wynberg in Kaapstad. Ná sy studie aan die Universiteit van Kaapstad is hy 'n tyd lank onderwyser op Worcester, joernalis in die redaksie van Die Burger en Die Huisgenoot en daarna lektor aan die Kaapse Tegniese Kollege. In hierdie jare ontstaan sy belangstelling in die maatskaplike lewe en kulturele produkte van die Maleiers. In 1932 aanvaar hy 'n aanstelling as lektor aan die Universiteit van Kaapstad en in 1935 promoveer hy met 'n proefskrif oor Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volkslied. In die dertigerjare reis hy heelwat in die buiteland en besoek onder meer Europa, die Ooste en Suid-Amerika. In 1948 word hy hoof van die Instituut vir Maleise Studies aan die Kaapstadse Universiteit en van 1953 tot 1963 dien hy as kommissaris en later sekretaris en adviseur vir Kleurlingsake, 'n betrekking wat hom in staat stel om heelwat waardevolle werk vir dié bevolkingsgroep te doen (o.m. ook vir die oprigting van die Universiteit van Wes-Kaapland vir bruin studente, waarvan hy die eerste kanselier word). In 1937 word sy bundels Vreemde liefde en Ballades met die Hertzogprys vir Poësie bekroon, terwyl hy in 1962 die Scheepersprys vir Jeuglektuur ontvang. Van die Universiteit van Kaapstad ontvang hy 'n eredoktoraat. Op 11 Desember 1981 is hy in Kaapstad oorlede.

Du Plessis is een van die veelsydigste en vrugbaarste skrywers wat die Afrikaanse letterkunde nog gehad het. Naas jeugverhale, navertellings van ou legendes en volksverhale, spookstories, kortverhale, essays, werke oor die Maleiers en 'n outobiografie is hy die skrywer van een en twintig bundels poësie - bloemlesings en versamelings uitgesonderd - waarin hy uiteenlopende vorme soos die ballade en sonnet, die biegvers en hekeldig, die volkse vers en kwatryn beoefen.

Aanvanklik sit Du Plessis in die bundel Lied van Ali en ander gedigte (1931) die lyn van Keet, Visser en veral Leipoldt voort deur die liedagtigheid, die beskrywings van die Karoo, die belangstelling in die Ooste en die gebruik van die fraai, eksotiese woord en pralende beeld, en beoefen hy 'n tipe folkloristies-romantiese digkuns wat van heelparty retoriese elemente gebruik maak. Onder invloed van die vroeë W.E.G. en

[p. 82]

Van Wyk Louw verfyn hy in Stryd (1935), Vreemde liefde (1937) en Kwatryne (1941) sy vers en sluit hy aan by die persoonlike biegkuns van Dertig, wat by hom die vorm aanneem van 'n belydenis oor sy eie eensaamheid en stryd teen die vleeslike. In Stryd kry ons die belydenis van 'n vereensaamde enkeling wat in konflik met die sintuiglikheid van die bloed gewikkel is en wat strewe na 'n volmaakte suiwerheid. Die bundel Vreemde liefde het iets van 'n epiese gang en gee die probleem van die enkeling wat alleen teen die hartstog moet veg, die oorgawe aan 'n geliefde, die verwydering en herinnering aan hulle saamwees en uiteindelik 'n oplossing met sekere religieuse bowetone. Die vyftigtal Kwatryne sluit soms by die ouer Afrikaanse digkuns aan, maar vertoon veral die bevrugtende invloed van De Haan, Boutens en De Mérode, waarmee hy die kultus van die mooi woord met die streng vorm van die kwatryn probeer onderskep.

Terwyl hy met hierdie persoonlike bundels 'n bydrae tot Dertig lewer, sit Du Plessis ook in die bundel Ballades (1937) die volkse rigting van Lied van Ali voort en word hy bekoor deur die flambojante, kleurryke, gloeiende, eksotiese woord, die singende refrein en die uiterlike praal van die tradisionele balladeske vers. In Die vlammende fez (1944) neem hy spesifiek die Maleier, sy wêreld, geloof en kultuur as boustof, terwyl Land van ons vadere (1945) naas enkele natuurtonele en historiese beelde 'n ernstige bekommernis oor volkswakhede en -probleme bevat. Terselfdertyd beoefen Du Plessis in die dertiger- en veertigerjare die hekeldig waarin hy satiries skryf oor aktuele politieke, kerklike en literêre toestande in 'n tipe vers wat 'n sekere joernalistieke vlotheid vertoon. Hierdie gedigte word versamel in In die Sabie (1932) en Skermutseling en skote (1943).

Du Plessis se latere poësie wordt ingelei met Ballade van die eensame seeman (1949) wat 'n sterker vormtug en groter beheer oor die flambojante woord verraai. Die gedig bestaan uit vyf en sewentig kwatryne en is 'n monoloog van die ‘eensame seeman’ wat sy geliefde vriend verloor en daarna in afsondering die sin van die liefde en die lewe vir homself probeer ontdek. Reeds Lig en skaduwee (1952) bestaan naas natuur- en persoonlike verse ook uit ‘nasionale’ gedigte, terwyl Die sanger, die bose en die lied (1955) 'n boodskap aan die volk is en Terugblik (1967) en Sjeg Joesoef (1970) 'n besinning oor die Suid-Afrikaanse rasseprobleem bevat. Hierdie besinning voer hy verder in Ballade van broer Blindeman (1973), The passing show (1975) en Raamwerk vir Suid-Afrika (1980).

[p. 83]

By geleentheid van sy tagtigste verjaardag in 1980 versamel Du Plessis sy poësie in die bundel Mens en ster.

Afgesien van sy studies oor die Kaapse Maleier bundel Du Plessis ook die liedere, sprokies, fabels en legendes van hierdie mense, terwyl hy verder talle werke vir die jeug, sportverhale en reisbeskrywings skryf en met 'n aantal bundels spookstories die gebied van die bonatuurlike betree. In Die wedstryd (1936), Die Corcovado (1942), Die verbode ryk (1943) en Gevreesde vriend (1946) versamel hy sy kortverhale. Hierin laat hy meestal mense teen 'n plattelandse agtergrond optree, word die lewe van die Kleurling en Maleier uitgebeeld of word iets van die bonatuurlike, geheimsinnige en onverklaarbare van die lewe gesuggereer. In Goede dood (1935), Versamelde prosa (1960) en Drie wêrelde (1970) gee hy bloemlesings uit verskillende fasette van sy prosakuns, telkens met toevoegings van nuwe werk. Aantekeninge uit Tuynstraat (1975) bevat Du Plessis se memoires, o.m. onderhoudende vertellings oor sy vriendskappe met Leipoldt en literêre figure uit die dertigerjare.

Du Plessis lewer sy beste werk met sentitiewe impressies en belydenisse, gevoelige en beeldende kwatryne en veral met enkele gestaltes uit die Kaapse Kleurling- en Maleierwêreld. Literêr-histories is sy werk van belang deurdat hy 'n aandeel het aan die ‘indiwidualistiese’ fase van Dertig en die eksotiese ballade druk beoefen, terwyl sy optekeninge en navertellings van Maleierliedere en -verhale veral van kultuurhistoriese waarde is. As skrywer van jeugverhale sorg hy vir die nodige leesstof vir skoolgaande kinders in 'n stadium toe daar nog betreklik min op dié gebied in Afrikaans beskikbaar was. Sy beste kortverhale openbaar 'n begrip vir die patos van die Maleier se bestaan, terwyl sy memoires belangrike onbekende feite oor die dertigerjare en die literatuur aan die lig bring.

J.C. Kannemeyer

Voornaamste geschriften

Lied van Ali en ander gedigte. Kaapstad, 1931.

In die Sabie. Kaapstad, 1932.

Legendes van alle nasies. Kaapstad, 1932.

Stryd. Kaapstad, 1935.

Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volkslied. Kaapstad, 1935.

Die wedstryd. Kaapstad, 1936.

Ballades. Kaapstad, 1937.

Vreemde liefde. Kaapstad, 1937.

Die Maleise samelewing aan die Kaap. Kaapstad, 1939.

[p. 84]

Uit die Slamse buurt i en ii. Kaapstad, 1939.

Die skat van Robbeneiland. Kaapstad, 1940.

Goëlery. Kaapstad, 1941.

Kwatryne. Kaapstad, 1941.

Die hart van Java. Kaapstad, 1942.

Afrikaanse goëlstories. Kaapstad, 1942 (twee dele).

Die Corcovado. Kaapstad, 1942.

Skermutseling en skote. Kaapstad, 1943.

Die verbode ryk. Kaapstad, 1943.

Die vlammende fez. Kaapstad, 1944.

The Cape Malays. Kaapstad, 1944.

Tales from the Malay Quarter. Kaapstad, 1945.

Land van ons vadere. Kaapstad, 1945.

Gevreesde vriend. Kaapstad, 1946.

Kom reis met my. Kaapstad, 1948.

Ballade van die eensame seeman. Kaapstad, 1949.

Die mag van die woord. Kaapstad, 1952.

Lig en skaduwee. Kaapstad, 1952.

Goede dood. Kaapstad, 1953.

The Malay Quarter and its people. Kaapstad, 1953 (saam met C.A. Lückhoff).

Die sanger, die bose en die lied. Kaapstad, 1955.

From a Perian garden. Kaapstad, 1959.

Versamelde prosa. Kaapstad, 1960.

Poltergeis'ts of the South. Kaapstad, 1966.

Terugblik. Kaapstad, 1967.

Sjeg Joesoef. Kaapstad, 1970.

Drie wêrelde. Kaapstad, 1970.

Ballade van broer Blindeman. Kaapstad, 1973.

Aantekeninge uit Tuynstraat. Kaapstad, 1975.

The passing show. Kaapstad, 1975.

Song of Venus. Kaapstad, 1976.

Kaapse moppies. Johannesburg, 1977.

Raamwerk vir Suid-Afrika. Kaapstad, 1980.

Mens en ster. Kaapstad, 1980.