Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1976

[p. 65]

Stephanus Petrus Erasmus Boshoff
‘Vaalbank’, Senekal 14 juli 1891 - Pretoria 30 april 1974

Stephanus Petrus Boshoff is op 14 Julie 1891 in die distrik Senekal, Oranje-Vrystaat, gebore. Hy was die jongste van twaalf kinders. Sy vader was Volksraadslid by die uitbreek van die Anglo-Boere-oorlog in 1899, en was kommandant van Boeremagte gedurende die vryheidstryd.

Na die oorlog is hy, sy ouers en van sy broers terug na hul verwoeste plaas; daarna is hy skool toe gestuur. Stephanus ontvang sy eerste skoolopleiding ná die oorlog op Riebeeck-Wes en later in die Paarl waar hy in 1908 sy matrikulasie-eksamen in die eerste klas slaag. Met behulp van die Thomas Robertson-beurs sit hierdie skrander student sy studies voort aan die Grey-Universiteitskollege, Bloemfontein. Aangesien hy in 1911 sy b.a.-eksamen met onderskeiding in Engels, Hollands en Duits slaag, ontvang hy 'n goue medalje van die Kanselier, en die Koningin Victoria-beurs word aan hom toegeken.

Hoewel hy in 1912 en 1913 op Senekal en Bloemfontein onderwys gee, slaag hy sy m.a.-graad in Hollands en Engels aan die Grey-Universiteitskollege, waarna hy na Nederland vertrek en sy doktorale eksamen aan die Gemeentelike Universiteit van Amsterdam aflê. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog kom hy terug na Suid-Afrika en neem deel aan die Rebellie onder genl. C.F. Beyers. In sy boek: Vaalrivier die Broederstroom, beskryf hy hul wedervarings gedurende die Rebellie.

Op 29 September 1915 tree hy in die huwelik met Hester Barnard van Senekal. Hulle het drie kinders gehad.

In 1915 vervang hy tydelik professor Kamp en in 1917 word hy benoem tot professor in Hollands en Engels aan die Teologiese skool op Potchefstroom. Drie jaar later kry hy 'n jaar betaalde verlof en gaan met sy vrou en twee kinders na Amsterdam waar hy met onderskeiding gepromoveer het op sy bekende proefskrif, Volk en Taal van Suid-Afrika (1921), wat tot vandag toe nog erken word as standaardwerk op taalkundige gebied. Dit was die fondament waarop baie Afrikaanse taalkundiges gebou het.

Boshoff vestig hom weer in Potchefstroom en benewens sy veeleisende akademiese verpligtinge, was hy ook stadsraadslid en vanaf 1924 tot 1926 burgemeester. Dit is ook in hierdie tydperk dat hy sy jarelange verbintenis met die Suid-Afrikaanse Akademie begin.

In 1922 word Boshoff tot lid van die Taalkommissie van die Suid-Afri-

[p. 66]

kaanse Akademie benoem - 'n tydperk wat vir hom vyftig jaar lank meer as net 'n akademiese opdrag was; daaraan het hy hom met geesdrif en jaloerse ywer gewy, omdat hy bewus was hoe belangrik die uitbou en bestendiging van 'n eie taal vir die geesteswaardes van sy volk was. As erkenning van sy ywer en diepe vakkundige kennis word Boshoff op 3 September 1924 tot lid van die Suid-Afrikaanse Akademie verkies. As ywerige hardwerkende en produktiewe lid lewer hy oorspronklike werk wat uit sy eie gees en brein vaste riglyne in die taal vir die Akademie en die Afrikaanse taal blywende waarde gehad het en nog het.

Toe die Suid-Afrikaanse Akademie in 1925 'n taaladviseur vir die Bybelvertaling in Afrikaans moes benoem, was hy die aangewese man wat die Afrikaanse woordgebruik en sintaksis so eenvoudig, suiwer en funksioneel as moontlik sou hou. 'n Erepenning vir hul puik dienste in verband met die Bybelvertaling in Afrikaans is deur die Akademie in 1932 aan hom en sy mede-taaladviseurs, proff. D.F. Malherbe en T.H. le Roux, oorhandig.

In 1930 word die professoraat in Nederlands en Afrikaans deur die Universiteit van Kaapstad hom aangebied, maar na twee jaar word hy as Direkteur van Onderwys van Transvaal aangestel. Sy belangstelling in taalonderwys op skool word bewys deur sy talle skooltaalboeke. By sy vertrek uit Kaapstad het 'n Afrikaanse tydskrif die volgende mooi waardering van Boshoff gegee: ‘Hy was maar 'n kort tyd aan die Universiteit van Kaapstad verbonde, dog in dié tyd het hy deur sy bekwaamheid sy toegewydheid aan sy werk, sy deeglikheid, en bo alles sy beminlike geaardheid vir hom 'n plek aan die Universiteit en in Afrikanerkringe in Kaapstad verower wat nie maklik opgevul kan word nie. [...] 'n Man van die daad, 'n onvermoeide werker, taktvol maar beslis as hy eenmaal oortuig is dat sy standpunt die regte is, beminlik in die omgang en so beskeie as wat alleen 'n bekwame persoon kan wees. Van 'n grap hou hy altyd, al gaan dit ook teen homself, en as verteller sal hy sy moses selde teenkom.’

Voortreflike dienste lewer hy aan sy volk op landswye vlak toe hy in 1936 as hoof van die Universiteitskorrespondensiekollege in Pretoria aangestel word, totdat dit in 1948 deur die Helpmekaarkorrespondensiekollege uitgekoop word.

In 1950 word hy tot voorsitter van die Suid-Afrikaanse Akademie gekies. Deur sy inisiatief word die Vaktaalburo onder beskerming van die Akademie in die lewe geroep en Boshoff word die eerste direkteur, waarop hy as voorsitter van die Akademie bedank. As eerste direkteur lewer hy tot by sy uittrede in 1958 'n buitengewone, rigtinggewende en grootse bydrae.

[p. 67]

Sy ywer het selfs wyer gestrek, want jarelank verteenwoordig hy die Akademie op die komitee vir Taaladvies van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (sauk). Hierbenewens word ook op sy inisiatief die Instituut vir Linguistiek in 1962 deur die Akademie ingestel.

Talle artikels oor letterkunde, volkskunde, geskiedenis, kuns en taal dui aan hoe sy kennis, belangstelling en beskouings die volle volkslewe oorspan het. In die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns het deur die loop van jare dosyne van sy insiggewende artikels verskyn. Hy kon as referent met groot akademiese saamtrekke en as spreker op volksvergaderings pitkos as uitstaande intellektuele reus uitdeel; maar ook het hy homself diensbaar gestel as lid en/of voorsitter van tientalle rade en kommissies. By hom het dit gegaan om taal- en volksdiens, en nie om eie gewin nie.

Hy was, benewens wat reeds genoem is, ook onder andere lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die Historische Genootschap van Utrecht, Pleknamekomitee, lid van die Transvaalse Munisipale Vereniging, die Spellingkommissie van die Akademie; die Matrikulasieraad, die Beurskomitee van die Universiteit van Suid-Afrika, voorsitter van 'n Regeringskommissie oor Openbare Vakansiedae, en ook, van 1952 tot 1969, voorsitter van die Raad van die Universiteit van Suid-Afrika.

In 1959 word die Stalsprys vir sy taalkundige bydraes aan hom toegeken. Agt jaar later (1967) word hy vir die tweede keer met dié gesogte onderskeiding bekroon. Dit was 'n aanduiding van Boshoff se toewyding aan en belangstelling in die herkoms van die Afrikaanse woord. Die hersiene uitgawe van die standaardwerk, Etimologiese Woordeboek van Afrikaans, in samewerking met prof. G.S. Nienaber, 'n mede-bekroonde, het in 1967 verskyn, onder die nuwe titel: Afrikaanse etimologieë. Boshoff het hieromtrent opgemerk: ‘Dit was 'n liefdesdiens wat ek oor 50 jaar vertroetel het - 'n gesoek en gesnuffel om 'n 6000 woorde se herkoms in die fynste na te loop.’

Ander hoë eerbewyse word aan Boshoff toegeken as skerpsinnige denker, veelsydige geleerde van wie besieling uitgegaan het en in wie se lang openbare loopbaan diep spore getrap is in die Afrikaanse volkslewe op kulturele, opvoedkundige en taalkundige gebied; naamlik die Erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie (1963); 'n Eredoktorsgraad deur die Universiteit van die Oranje-Vrystaat (1960); 'n Eredoktorsgraad deur die Universiteit van Suid-Afrika, saam met Stijn Streuvels (Frank Lateur), in absentia (1964).

As mens was hy iemand met 'n reusewerkkrag, skerpsinnige oordeel en 'n bewonderenswaardige geheue. Hy was 'n geleerde wat altyd met die

[p. 68]

jongste ontwikkeling op sy vakgebied tred gehou het. Hy het 'n wil van staal gehad, was beslis en kon 'n man vierkantig in die oë kyk. Daarbenewens had hy 'n wonderlike humorsin.

Die Afrikaanse volk en Afrikaanse taal het in prof. S.P.E. Boshoff op 30 April 1974 'n groot en beminde en geleerde taalpatriot deur die dood verloor.

p.j. nienaber

Vernaamste publikasies

Vaalrivier die broederstroom, of Die uiteinde van Generaal C.F. Beyers. Bloemfontein, Het Volksblad, [1916] (tweede uitgawe [1917]).

Jannies, Johnnies en Jantjies. 1. Potchefstroom, Het Westen, [1917] (toneelstuk).

Die methode van ondersoek na die ontstaan van die Afrikaanse taal. Kaapstad, Nasionale Pers Beperk, [1917].

Rebellie-sketse uit my dagboek, 1914-1915. Amsterdam-Pretoria, J.H. de Bussy; Kaapstad, h.a.u.m., 1918.

Volk en taal van Suid-Afrika. Pretoria-Amsterdam, J.H. de Bussy; Kaapstad, h.a.u.m., 1921 (dissertasie Universiteit van Amsterdam).

Beskouinge en feite. Kaapstad, Nasionale Pers Beperk, 1936.

Etimologiese woordeboek van Afrikaans. Kaapstad, Nasionale Pers Beperk, 1936.

Rommelpot in die hanekot. Johannesburg, Voortrekkerpers, [1946].

Radiopraatjies oor Afrikaans. Johannesburg, Voortrekkerpers, 1956.

Ons en ons taal. Johannesburg, s.a.u.k., [1959].

Mense van gister, vandag en môre. Johannesburg, Voortrekkerpers, 1963.

Taalonderwys: 6 lesings. Johannesburg, s.a.u.k., [1964] (Radio-universiteit).

Lys van afkortings. In opdrag van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns. Bloemfontein, Nasionale Pers Beperk, 1939 (in samewerking met andere).

Ons taal is ons trots; Afrikaans; moedertaal. Johannesburg, Voortrekkerpers (standerds 1 en 2, [1965]; standerds 4 en 5; in samewerking met andere).

Luister, lees en leer. Afrikaans moedertaal. Johannesburg, Voortrekkerpers (standerd 6, 1958; standerd 7, 1959; standerds 9 en 10, 1960; hulpboekie vir onderwysers standerds 6 en 7, 1959; standerds 8, 9, en 10, [1960]; met G.N. Claassen, Marthinus Stephanus Buson en Charles Peter van der Walt).

Afrikaanse volksliedjies. Pretoria-Amsterdam, J.H. de Bussy; Kaapstad, h.a.u.m. (deel 1 Piekniekliedjies (balladepoësie), 1918 2 dele; deel 2 Minneliedjies, 1921; met Lodewicus Johannes du Plessis).

Viwet se tweetalige Suid-Afrikaanse brieweboek./Viwet's bilingual South African letter writer. Pretoria, J.H. de Bussy; Kaapstad, h.a.u.m., 1937 (met S.J. Hofmeyr).

Kruim en kors. Johannesburg, Voortrekkerpers, 1964 (met Benedictus Kok en Fredrick Johannes Snyman).

Afrikaanse etimologieë. [Pretoria], Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, 1967 (met Gabriel Stefanus Nienaber).

Vertalings

Eerste beginsels van die musiekleer. Kaapstad, Maskew Miller, 1931 (F.L. van der Bent).

Bloemlesing

Van Maerlant tot Boutens. Pretoria, J.L. van Schaik, 1927 (met G. Dekker).