Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1969

[p. 171]

Johannes Everhardus van der Pot
(Zwolle, 7 juni 1885-Rotterdam, 21 februari 1968)

Johannes Everhardus Van der Pot werd op 7 juni 1885 te Zwolle geboren als noon van Ir. B. Van der Pot en J.G. De Voogt. Zijn oudere broeder was de bekende hoogleraar in het Staatsrecht. De familie Van der Pot - De Voogt bewoonde vele jaren lang in Zwolle de villa ‘Overenk’ aan de Wipstrikker Allee, toen nog een stille buitenwijk. Het huis lag in een lommerrijke tuin, waar men zich 's zomers met het vriendelijke croquet-spel placht te vermaken. Het was een ouderwets gezin, drie zoons en drie dochters, dat volkomen in deze entourage van de ‘Camera Obscura’ paste. Ouderwets zonder enig spoor van duffe oudbakkenheid; daarvoor werd de familie bewaard door een geheel eigen fijne humor, die Johannes Everhardus gedurende zijn gehele leven is bij gebleven.

Hij ging in Utrecht theologie studeren, was een actief lid van het Utrechtsch Studenten-Corps en daarin van het theologen-dispuut ‘Secor Dabar’. Na de voltooiing van zijn studie was hij achtereenvolgens predikant te Beek (L.) en Roosendaal (N. Br.). Zijn preken, ja, reeds zijn proefpreek, droegen een eigen stempel van fijnzinnige en vaak treffende zeggingskracht. Men zou zijn richting ‘Ethisch’ hebben kunnen noemen, al was hij zelf afkerig van soortgelijke etiketten. Aan het einde van zijn studie had hij een tijdlang in het bekende Engelse Woodbrook vertoefd. De geest, die in die kring heerste, is stellig niet zonder invloed gebleven op Van der Pot's geestelijke structuur.

19 oktober 1911 trad hij in het huwelijk met Frederika Wilhelmina Sophia Ulfers, een dochter van de Rotterdamse predikant S. Ulfers, de schrijver van een bekende kinderbijbel, van ‘Oostloorn’ en ‘Harro Walter’. Uit het huwelijk werden drie kinderen geboren: twee zoons en een dochter. Aan de ouders en hun milieu was alle banaliteit vreemd; men zou kunnen spreken van eenvoud op hoog niveau, het laatste ook van belezenheid en belangstelling in zaken van de geest. Alles overtogen door het licht, waaronder wij het werk in literatuur en schilderkunst zien van de beste midden-19de-eeuwers. Men denke hier, het zij nogmaals gezegd, bepaald niet aan dufheid. Daarvoor bezat het echtpaar teveel critische humor.

Van der Pot was meer historicus dan theoloog, zoals ook blijkt uit de opgave van zijn geschriften, die hierachter volgt. De theologie heeft nooit zijn eigenlijke hart gehad. Dat hij als predikant werd gewaardeerd,

[p. 172]

kwam voort uit zijn waarlijk christelijke, in de beste betekenis van dit veel misbruikte woord, gezindheid jegens zijn medemensen. Hij is van 1916 tot 1920 voorganger geweest van de Nederlands-Hervormde gemeente te Roosendaal in Noord-Braband, na tevoren in gelijke functie te hebben gestaan in Beek (L.). In 1920 had hij een punt bereikt, dat men ‘'s levens tweesprong’ zou mogen noemen. Op zijn weg kwam de keuze tussen een beroep naar Utrecht of de toen bestaande vacature van directeur van het Rotterdamsch Leeskabinet. De bibliofiel in hem moet toen de doorslag hebben gegeven tegenover het platonisch beminde predikambt en zijn keuze viel op het Leeskabinet. Met ingang van 13 december 1920 trad hij als directeur in de functie, welke hij einde 1950 heeft neergelegd. Hij is daar door de jaren heen ‘the right man in the right place’ geweest, zich in Rotterdam, de bakermat zijner familie, thuis gevoelend als een vis in 't water. Er is nauwelijks een cultureel lichaam in het daaraan zo rijke Rotterdam te noemen, waarin hij geen actief bestuurs- of gewoon lid is geweest¹.

Het rampjaar 1940, in het bijzonder voor Rotterdam, is aan de directeur van het Rotterdamsch Leeskabinet bepaald niet spoorloos voorbij gegaan. Na het bombardement begaf hij zich naar de Gelderse Kade om te zien of ook ‘zijn’ Leeskabinet was getroffen en moest toen aanschouwen dat het volledig uitgebrand en ingestort was. Van de 140 000 boeken waren er slechts enkele honderden, die uitgeleend waren, behouden. Van der Pot heeft toen, niet zonder gevaar voor zijn gezondheid, zijn schouders gezet onder de herrijzing van het Leeskabinet en is daarin geslaagd. Alleen reeds uit dien hoofde is de hem verleende decoratie meer dan ten volle verdiend geweest.

Een gedenkwoord, gewijd aan de nagedachtenis van Johannes Everhardus Van der Pot, zou schromelijk onvolledig zijn wanneer een zijner

1 1924-1933 secretaris-penningmeester van de ‘Rotterdamsche Kring’; 1934-1956 secretaris-penningmeester van het Departement Rotterdam der ‘Maatschappij tot Nut van 't Algemeen’; enige jaren voorzitter der Kinderleeszalen van het ‘Nut’; secretaris der Kralingsche School; voorzitter van de afdeling Rotterdam der Nederlandsche Vereeniging voor de Volkszang; vice-voorzitter der afdeling Rotterdam van de Filmliga; bestuurslid van het Kralingsche Volkshuis; penningmeester van de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen; voorzitter van het Bibliothecarissencongres; penningmeester van het Comité tot Ontwikkeling van Werklozen; secretaris van Curatoren van het Nutsinstituut voor Pedagogiek, resp. van de Nutsacademie; lid voor Rotterdam van het ‘Tollens-fonds’; secretaris van ‘De Maze’ enz.

[p. 173]

markante trekken ongenoemd bleef: Hij bezat in rijke mate ‘the Gift of Friendship’. Zijn nog in leven zijnde vrienden zullen dat eenstemmig en met overtuiging beamen.

C.W. RITTER

Publicaties

Mémoires eener Haagsche huisonderwijzeres in de eerste helft der 19e eeuw (in ‘Die Haghe’, 1928-1929)

Vier eeuwen Rotterdam (1942, samen met mr. H.C. Hazewinkel)

Nederlandse Bijbeluitgaven (1929)

In de ‘Roterodamum-reeks’: 100 jaar Rotterdamsch Leeskabinet Abram, Huibert en Elie van Rijckevorsel Het Departement Rotterdam der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen Zakenreis van Isaac Hubert

Voorts talrijke artikelen in het Rotterdams Jaarboekje, Bibliotheekleven, De Gids, Nieuwe Rotterdamse Courant, Historia enz.