Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1965

[p. 107]

Julius Christiaan van Oven
(Dordrecht, 17 november 1881-Leiden, 15 maart 1963)

Julius Christiaan van Oven werd op 17 november 1881 te Dordrecht geboren als zoon van den directeur der Hogere Burgerschool aldaar. Hij volgde de lessen van die school, maar, toen hij zich voorgenomen had rechten te gaan studeren, heeft hij staatsexamen gedaan. De keuze van die studierichting was betrekkelijk toevallig. Wat hem in Amsterdam aanvankelijk nog veel meer boeide dan de rechtswetenschap, was de muziek: hij was een zeer trouw bezoeker van het Concertgebouw, en is zijn gehele leven een groot bewonderaar van Wagner gebleven. De hoogleraar, die den grootsten indruk op hem gemaakt heeft, was J.F. Houwing. Aan hem, zo heeft hij naderhand menigmaal verklaard, dankte Van Oven het inzicht in de rechtswetenschap als ‘het indrukwekkende gebouw, door de geest der besten van vele geslachten opgetrokken, met het doel de gerechtigheid te realiseren’, en de geestdrift, waarmede hij zijn gehele verdere leven die wetenschap beoefend heeft.

In 1905 promoveerde hij op een proefschrift getiteld: De bezitsbescherming en haar functies, een studie van meer theoretische dan praktische strekking. Gedurende zeer korten tijd heeft hij in Amsterdam de advocatenpraktijk beoefend, maar hij vond er weinig bevrediging in. Toen hem dan ook gevraagd werd, in 1907, tot de redactie van het toenmalige ‘Nieuws van den Dag’ als redacteur voor buitenlandse aangelegenheden toe te treden, heeft hij met graagte een bevestigend antwoord gegeven. Gedurende tien jaar is hij als journalist werkzaam geweest, en hij is er steeds dankbaar voor geweest; het werk van den dagbladschrijver heeft hem bevestigd in zijn opvatting, dat de noodzaak dagelijks en op korten termijn een soms zeer samengesteld complex van gegevens te doorzien en er iets verstandigs over te zeggen ook voor den man van wetenschap van werkelijke waarde kan blijken te zijn. In zekeren zin is hij trouwens zijn gehele leven journalist gebleven. Want in 1925 trad hij op als enige redacteur van het toen juist opgerichte Nederlands Juristenblad, een functie, die hij tot kort voor zijn overlijden is blijven uitoefenen, en als mederedacteur van het Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie. Waarlijk ontelbaar zijn de bijdragen, die hij in den loop van zijn lange leven in beide tijdschriften heeft doen verschijnen.

Als een verrassing voor hemzelf en vele anderen kwam in 1917 de aanbieding van den leerstoel van het Romeinse recht aan de Rijksuniver-

[p. 108]

siteit te Groningen. Een verrassing, want, hoewel hij reeds ettelijke verhandelingen op zijn naam had staan, slechts weinige daarvan hadden betrekking op het recht van het oude Rome. Men mag aannemen, dat de wens, voor aankomende juristen een bezielende mentor te zijn, zoals hijzelf er in Houwing een gevonden had, beslissend is geweest voor het besluit de aangeboden benoeming te aanvaarden. Daarnaast natuurlijk ook de wens, zich aan de beoefening der wetenschap om haar zelfs wille te wijden.

In 1925 verwisselde hij den groningsen leerstoel voor dien te Leiden, en dien heeft hij bekleed totdat de leeftijdsgrens hem in 1951 tot aftreden dwong. Het grote aantal studenten in de rechten legde in hoge mate beslag op zijn tijd en werkkracht. Zulks temeer, omdat hij met inzet van zijn grote krachten op de colleges voor de studenten een veeleisende leermeester was: praktisch alle colleges waren responsiecolleges en men wist, dat men aanwezig moest zijn en blijken geven moest van zich degelijk te prepareren. Op behoorlijk begrip van de oorspronkelijke latijnse teksten werd grote nadruk gelegd. Dat onderwijs droeg het stempel van den docent: breedheid van blik paarde zich aan behoefte door te dringen tot de beginselen, die achter de feiten en betogen konden schuilen; het Romeinse recht werd geregeld in verband gebracht met het moderne rechtsbewustzijn en het moderne rechtsleven, en de sterk morele grondslag van Van Oven's wereldbeschouwing trad aanhoudend aan het licht. Degenen, die zich geroepen voelden speciale studie te maken van dat recht, vonden in hem een bezielend mentor, een betrouwbaar leidsman en, waar het nodig was, een vaderlijk raadgever. Velen zijner leerlingen zijn vrienden voor het leven gebleven en meer dan een leerstoel in het Romeinse recht in binnen- en buitenland is later door een Leids jurist bezet, die ‘het vak’ van Van Oven geleerd had.

Dit onderwijs kon alleen op zo voortreffelijke en doeltreffende wijze gegeven worden, omdat de docent zelf ‘het vak’ zo grondig beheerste. Een voorbeeld moge gegeven worden van de grote moeite, die hij zich daarvoor getroostte. Steeds meer werden uit het droge zand van Egypte papyrusteksten opgedolven, die ook voor den jurist van zeer grote waarde waren, sommige in het latijn, meestal echter in het grieks geschreven. Van Oven besefte, dat bestudering van deze originalia van het grootste belang moest zijn, zowel voor het Romeinse recht zelf als - en, naar bleek, zelfs nog meer - voor de vermenging van dat recht met inheemse rechtsstelsels. Met het latijn was hij doorlopend in contact ge-

[p. 109]

bleven, maar het grieks was in den loop der jaren wel wat vervaagd. Met een bewonderenswaardige toewijding heeft hij zich toen weer op die taal toegelegd. De werkcolleges van het Leids papyrologisch instituut heeft hij tot een jaar voor zijn heengaan in voorbeeldige trouw medegemaakt en er leiding aan gegeven voor zover het op zijn werkterrein lag.

In de jaren, die verliepen tussen zijn benoeming te Leiden en den tweeden wereldoorlog, verschenen van zijn hand intussen meer publicaties op het gebied van het nederlandse dan het romeinse recht. Dat lag ten dele ook aan het redacteurschap van de twee genoemde tijdschriften. Maar in welke mate hij op de hoogte was van het vak, dat hij te doceren had, bleek onmiddellijk na den oorlog. Men moet nl. weten, dat de oorlogsjaren voor hem, die joods bloed in de aderen had, zeer moeilijk geweest zijn. Door het verlies van een zoon, en door een om een futiliteit door de bezetters verleend ontslag. Het was nodig, dat hij uit Leiden verdween. In Twente vond hij een gastvrij onderdak en daar heeft hij, met zeer weinig hulpmiddelen, zijn grote werk geschreven: het Leerboek van Romeins Privaatrecht, dat in 1945 verscheen. Het was tientallen jaren geleden, dat een studieboek over deze materie in het nederlands verschenen was, en het stelde ook menig buitenlands werk van dien aard in de schaduw. Hier toonde hij hoezeer hij deze materie beheerste.

De eerste maanden na den oorlog werden met verschillende door de omstandigheden geboden werkzaamheden druk bezet. Hij was raadsheer in het Bijzonder Gerechtshof te Den Haag, president van een commissie ter ‘zuivering’ van musici. Ook de universiteit legde als secretaris van den senaat en als rector magnificus beslag op zijn tijd. Toen die drukke jaren voorbij waren vond hij weer meer gelegenheid, zich op de wetenschap toe te leggen en in binnen- en buitenlandse tijdschriften verschenen weer regelmatig verhandelingen van zijn hand.

Op zijn vijfenzestigsten verjaardag, in 1946, werd hem door ambtgenoten, leerlingen en vrienden een feestbundel aangeboden, de Symbolae ad jus et historiam antiquitatis Romanae pertinentes.

Het had er allen schijn van, dat met zijn aftreden als hoogleraar een periode van rustige wetenschapsbeoefening, een meer theoretische dan praktische, zou aanbreken. Er kwam echter weer een verrassing. In 1956 kwam de minister van Justitie, Donker, plotseling te overlijden. Het ministerie zou, in verband met komende verkiezingen, nog slechts ruim vier maanden aan het bewind blijven, en een belangrijk wetsontwerp, nl. datgene wat strekte tot opheffing van de handelingsonbekwaamheid

[p. 110]

der gehuwde vrouw, moest, zo enigszins mogelijk, nog aangenomen worden. Men verzocht Van Oven zich voor dien ministerszetel beschikbaar te stellen en hij heeft bevestigend geantwoord. Daardoor kreeg hij de gelegenheid, een zaak tot een goed wettelijk einde te brengen, waar hij in geschrifte al sinds 1927 voor had geijverd. Van deze erkenning van verdiensten heeft hij zeer veel genoegen gehad.

Na een ziekte van enige maanden, die hem in het bijzonder zwaar viel, omdat zij hem het werken moeilijk maakte, is hij op 15 maart 1963 bezweken. Met hem is niet alleen een beminnelijk, belangwekkend, warmhartig en kunstlievend mens heengegaan, maar ook een jurist, die de nederlandse wetenschap en het universitaire bestel in ons land tot grote eer gestrekt heeft. Om vele redenen werd zijn verscheiden in breden kring ten diepste betreurd en velen houden zijn persoon en werk in dankbare herinnering.

B.A. VAN GRONINGEN