Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1965

[p. 63]

Tiemen J.C. Gerritsen
(Hoogeveen, 17 september 1893-'s-Gravenhage, 24 maart 1960)

Dr. Tiemen J.C. Gerritsen uit den Haag (geb. 17 September 1893 te Hoogeveen en overleden te Den Haag op 24 maart 1960) gold onder zijn vele vrienden en leerlingen als een sterke en boeiende persoonlijkheid, een mens die, nu al weer vijf jaren na zijn heengaan, in het leven van zijn intimi een ledige plek naliet, een gemis dat zij nog telkens voelen, want behalve een voortreffelijk erudiet en vak-geleerde was hij een even uitmuntend vriend, in wiens leven gezelligheid en vriendschap een positieve en blijvende waarde bezaten. Zijn even brede als diepgaande belangstelling op het gebied van letteren, kunsten en wijsbegeerte maakte hem daarbij tot een vaak fascinerende gesprekspartner.

Gerritsen begon al vroeg te publiceren, reeds lang voor zijn promotie. Een overzicht van de onderwerpen die hij voor zijn beschouwingen koos is kenschetsend voor de geestelijke sfeer waarin deze - altijd bezige - mens leefde: in de Nieuwe Rotterdamsche Courant schreef hij resp. op 26 mei 1923 en op 19 januari 1924 een tweetal artikelen over ‘Het Toneel van H.R. Lenormand; op 6 december 1924, eveneens in de N.R.C. een studie over Henry Becque. In het Aprilnummer van ‘De Stem’, 1925 publiceerde Gerritsen een essay over de, in die jaren ook in ons land, veel gelezen en veelgespeelde Luigi Pirandello.

Deze studies vormden de inleiding tot een lange serie van artikelen en boeken, wier verschijning zich over een reeks van jaren uitstrekte en die zich lang niet alle tot zijn eigen gebied, de Franse taal en letteren, bepaalden. Zo o.m.:

‘Introduction et traduction du Panorama d'une littérature inconnue’ (Dirk Coster), Revue Europeénne, février 1927 et mars 1927.

‘Miguel de Unamuno’, De Gids, Augustus 1927.

‘François de Curel’, De Stem, Juni 1928.

‘Het pessimisme van Pascal’, Tijdschrift voor Wijsbegeerte, januari 1929.

‘Panorama et florilège de la littérature française’, Rotterdam, Nijgh en van Ditmar, 1929.

‘Jan Greshoff en de Ethiek - of Le moraliste malgré lui’ (over de invloed van de aesthetiek op de ethiek), de Stem, October 1931.

‘Over Determinisme en Vrijheid’, Vragen van den Dag, januari 1932

[p. 64]

‘Antwoord op de Enquête naar de houdbaarheid van het Humanisme’, De Stem, September 1933.

‘Cultuur en Vaderland’, (De geestelijke grondslag van het (inter) nationalisme), Groot Nederland, februari 1934.

In deze jaren kreeg ook Tiemen Gerritsens diepgaande belangstelling in het werk van de Groningse hoogleraar Gerard Heymans († Groningen, 18 febr. 1931) vorm, b.v. in ‘De Ethiek van Heymans’ - Erfelijkheid bij de Mens, juli 1933; ‘Het Psychisch Monisme’, Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie’, februari 1937 en ‘Is de Wilsvrijheid een probleem?’ Afkomst en toekomst, juli 1937.

Gerritsens bezinning op Heymans leidde in 1938 tot het verschijnen van een lijvig, door hem in het Frans geschreven boek, dat terecht als zijn levenswerk beschouwd mag worden: ‘La Philosophie de Heymans’, dat uitkwam in de ‘Bibliothècque de philosophie contemporaine’ van de Librairie Félix Alcan, Paris, 1938. Deze even heldere als voortreffelijke studie bevat zes onderdelen: ‘La Méthode’, ‘la Théorie de la Connaissance’, ‘l'Ethique’, ‘l'Esthétique’, ‘la Métaphysique’ en Gerritsen's eigen ‘Conclusion’.

Dit omvangrijke boek, dat tevens zijn proefschrift tot het verkrijgen van de doctorsgraad (aan de universiteit te Groningen) is geworden, trok niet alleen in ons land de aandacht door zijn dubbele verdienste: het volledig beheersen der Franse taal èn het wijsgerig inzicht, het werd ook in Frankrijk opgemerkt; een benoeming van de auteur tot officier de l'académie bleef niet achterwege, waarop korte tijd later die tot officier de l'instruction publique volgde.

Hierna vallen nog te noemen: een bewerking in het Nederlands naar Alex. Dumas ‘De drie Musketiers’, 's-Gravenhage 1940 en ‘De Toekomst en het Humanisme’ uitg. Stols, 's-Gravenhage 1945.

Onder de vertalingen uit het Frans door deze auteur herinneren wij ons: Jean-Paul Sartre ‘Het Existentialisme is een Humanisme’ - (De Bestaansleer) - dat bij A.A.M. Stols, Den Haag, 1946 verscheen als bijzonder nummer in de serie van ‘De Vrije Bladen’.

Tot het eigen, creatieve werk van Dr. Tiemen J.C. Gerritsen behoren, naast een hoorspel van Alphonse Daudet's ‘Tartarin de Tarascon’, geschreven voor de A.V.R.O. (zie de ‘Radiobode’ van 9 november 1934) een drietal toneelstukken:

‘De Schijnwerper’, Leidsche Uitg. Mij, Leiden, 1929, met een bandtekening van Hein von Essen, bedoeld als een moderne lof der zotheid;

[p. 65]

‘Judith’, een drama in vijf bedrijven, waarin de auteur, evenals Friedrich Hebbel (1840) evident de liefde tussen deze vrouw en Holophernes als uitgangspunt stelt. (Nijgh en van Ditmar, '35) en ‘Huwelijkslessen’ - of de tragi-comische dans om het sexuele Kalf, satyre in drie bedrijven, Jos Janssens, Antwerpen, 1935.

Gerritsen's liefde voor de creatieve literatuur bracht hem nauw met auteurs en kunstenaars in aanraking. Hij maakte deel uit van een groep vrienden, die wekelijks in het voormalige ‘Riche’ in Den Haag samenkwamen en waartoe o.m. de schilder J. Franken Pzn, de veelzijdige Hein von Essen en de Javaanse dichter Radèn Mas Noto Soeroto behoorden.

De oorlog maakte hij mee als res. kapitein bij de generale staf, speciaal verbonden aan de inlichtingendienst, afd. buitenland.

Een van de boeiende herinneringen die deze harde werker, arbeidend met de inzet van zijn hele persoonlijkheid, intelligentie en hart, aan zijn vrienden naliet is die van een wonderlijke gespletenheid, die tot uiting kwam in de beide talen waarin hij leefde, dacht en schreef; het Nederlands en het Frans. Nederlands sprekend kon hij gesloten, stroef, bijna stug lijken, de Drenth en Saks-van-afkomst, verloochende zich niet, maar overgaande in het Frans werd hij op verbluffende wijze een ander: vlot, levendig, vol humor. Ik herinner mij dat wijlen mevrouw de Gubernatis, de bekende Franse journaliste en publiciste in ons land, mij eens zeide: ‘ik houd dubbel van mijn moedertaal als ik ze zo volmaakt door Gerritsen hoor spreken...’.

Dr. Tiemen Gerritsen was, behalve lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, bestuurslid van de ‘Vereniging voor Wijsbegeerte’, en van ‘Kunst aan Allen’, vice-voorzitter van het ‘Haagsch Letterkundig Genootschap’ (‘Oefening kweekt kennis’, opger. 1834) alsmede president van het ‘Humanistisch Verbond’ (Den Haag) en het ‘Heymans Genootschap’.

BEN VAN EYSSELSTEIJN