Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1963

[p. 166]

Caroline Louise Thijssen-Schoute
(Wageningen, 19 mei 1904 - Utrecht, 11 februari 1961)

Met het heengaan van Dr. C.L. Thijssen-Schoute, na een smartelijk en in waarheid voorbeeldig gedragen lijden, is het Nederlandse geestesleven een bijzondere en markante figuur ontvallen. Geboren te Wageningen, als enige dochter in het gezin van de botanicus, Dr. J.C. Schoute en kleindochter van de bekende Groningse uitgever Noordhoff, bracht zij haar jeugd achtereenvolgens door te Wageningen, Gouda en met name Bussum, waar zij de H.B.S. bezocht. Het einddiploma behaalde zij te Groningen, waar haar vader inmiddels tot hoogleraar was benoemd. Daarna bereidde zij zich terstond voor op het Staatsexamen B. Zo kon zij in 1923 toegelaten worden tot de Universiteit om er aanvankelijk rechten te studeren. Weldra bleek haar aanleg en belangstelling evenwel duidelijk anders gericht. Op grond van een aanvullend examen A mocht zij in 1926 omzwaaien naar de Neerlandistiek, waarna haar ijver en vasthoudendheid haar in staat stelden - ondanks een enthousiast deelnemen aan het toen nog zo prille verenigingsleven der vrouwelijke studenten, compleet met feministische polemieken-en wat dies meer zij - vier jaar later doctoraal te doen.

Mejuffrouw Dra. Wies Schoute was geen gewone Neerlandica. Had de algemene oriëntatie van haar interessensfeer zich al gemanifesteerd in de keuze van haar bijvakken - Italiaans en kunstgeschiedenis - typerend voor haar speciale instelling mag het in 1939 gepubliceerde proefschrift Nicolaas Jarichides Wieringa heten, waarin zij deze 17e eeuwse Rabelaisvertaler de aandacht schonk die hij tot dusver had moeten ontberen. De overbrenging naar het vaderland van elders in het Europa der post-Renaissance ontdekte ideeënrijkdom - en omgekeerd - zou haar namelijk zodanig fascineren, dat het verzamelen van bouwstenen tot de studie van dit verschijnsel haar leven zou blijven vervullen en dit eerste object een mijlpaal in haar ontwikkeling zou blijken.

Een andere mijlpaal was haar huwelijk geweest, kort na haar doctoraal examen, met Dr. W.J. Thijssen, leraar wiskunde te Groningen en later directeur ener H.B.S. Van 1934 tot '46 woonde het echtpaar te Naarden, vervolgens te Enkhuizen, waar Mevrouw Thijssen enkele jaren het oud-archief der Gemeente verzorgde, en sinds 1952 te Utrecht. Het is daarbij of met het definitief verlaten van Groningen, waar trots alle omzwervingen haar wortels toch wel altijd gevestigd waren geweest,

[p. t.o. 166]

CAROLINE LOUISE THIJSSEN-SCHOUTE

[p. 167]

de drang om ook wetenschappelijk haar vleugels wijder uit te slaan haar steeds dringender bewust werd. Het werk over Wieringa had haar door zijn aard en opzet niet tot litterair-kritische Rabelais-studie kunnen brengen. Toen zij echter spoedig na haar promotie een onderzoek entameerde naar een andere vertaler uit dezelfde tijd, J.H. Glazemaker, ‘verdietser’ onder meer van Descartes en Spinoza, gaf zij zich weldra geheel over aan de materie zelve van diens geestelijke activiteiten.

Met alle energie die haar eigen was wierp Mevrouw Thijssen zich thans op de studie der geschiedenis van de wijsbegeerte, in het bijzonder op die van de Nederlandse in de 17e eeuw. Haar proefschrift, hoe verdienstelijk ook wat conceptie en uitwerking betreft, was toch te beperkt geweest van onderwerp om buiten de kring der faculteit veel weerklank te vinden. De belofte die het echter voor insiders inhield begon zij in de nu aangebroken jaren in te lossen, jaren die mede door de bittere tragiek der oorlogsomstandigheden niet alleen de gelegenheid tot bezinning en verdieping boden, maar deze imperatief deden zijn voor alwie voorgaf werkelijk met en door ‘cultuur’ te leven. Aldus deed Glazemaker het plan bij haar rijpen de geschiedenis van de strijd rond de denkbeelden van Spinoza in Nederland in zijn totale omvang uit de bronnen te beschrijven. Bij de uitvoering van dit project werd zij noodzakelijkerwijs geconfronteerd met de uitlopers van het Cartesianisme. Dit bleek nog veel dieper en nog veel breder in het Nederlandse denken en voelen te zijn doorgedrongen. En zo werd het voor haar onontkoombaar nog vóór haar studie van het Spinozisme eerst het effect van Descartes' geschriften in het 17e eeuwse Nederlandse geestesleven in kaart te brengen. In enkele artikelen bood zij tussen 1949 en '50 een proeve van haar arbeid. Dan, in 1954, verschijnt haar Nederlands Cartesianisme.

Zoals zo vaak in de geschiedenis van het menselijk denken is dit werk van 742 bladzijden als voorstudie opgezet en ten slotte ‘magnum opus’ gebleken. Het is noch een aaneengeschakeld relaas, noch een magistraal panorama. Het is haar als 't ware ontrukt door bevriende relaties, aangezien, ook weer zoals zo vaak in de geschiedenis, de onvermoeibare speurzin en hardnekkigheid van de maker de publicatie van het boek anders hadden doen uitstellen tot in het oneindige. Maar het is een schatkamer van materiaal; met dit waarlijk monumentale boek was haar naam, zoals Prof. Dr. F.R. Sassen getuigde, in de geschiedschrijving der Nederlandse wijsbegeerte voorgoed gevestigd. Het was bovendien een werkplan en een uitdaging: een werkplan omdat het naspeuren van

[p. 168]

het patroon in de 18e eeuw hierna niet langer verwaarloosd mocht blijven, een uitdaging om deze en dergelijke studiën niet langer aan buitenlanders over te laten zoals tot dusverre grotendeels het geval was geweest.

Zelf bezocht Mevrouw Thijssen het buitenland nu in toenemende mate, steeds vasthoudende aan haar oorspronkelijk idee de uitstraling van Spinoza's denken te beschrijven. Zij reisde van archief naar archief, van bibliotheek naar bibliotheek en, wat misschien wel het belangrijkste was, zij legde het ene persoonlijke contact na het andere en wist zodoende steeds meer belangstelling te wekken voor het onderzoek waar zij haar hart aan had verpand. In 1956 kwam de herdenking van de 250ste sterfdag van Pierre Bayle, de Franse réfugié die, als de skeptische schepper van o.a. de Dictionnaire Historique et Critique, zich de erenaam van ‘de filosoof van Rotterdam’ zou verwerven. Het was uiteraard Dr. Thijssen-Schoute die voor de belangrijke herinneringsbundel, uitgegeven door Dr. P. Dibon voor het Institut Français te Amsterdam, de fraaie bijdrage leverde over ‘La Diffusion européenne des idées de Bayle’. Door Spinoza reeds op Descartes en Bayle gebracht, was het onvermijdelijk dat zij haar aandacht tevens op John Locke zou richten en op de invloed welke diens Engelse empirisme op het Nederlandse wijsgerig leven uitoefende, gedurende en na zijn ballingschap in de Verenigde Provinciën. Onderzoekingen te Oxford en Cambridge leverden een rijke oogst op en openden steeds verdere perspectieven. Een Locke-studie heeft zij niet meer mogen voltooien. Sinds het najaar van 1960 was zij toegelaten als privaat-docent aan de Rijksuniversiteit te Utrecht om onderwijs te geven in de ideeëngeschiedenis van de 17e eeuw. Van haar gaven als docente heeft men echter slechts enkele maanden mogen profiteren en haar openbare les over ‘De Republiek der Letteren’ was het haar ook niet meer gegeven uit te spreken.

Haar dood kwam niet onverwacht. Langer dan een jaar reeds hadden de tekenen van de slepende ziekte die haar zou wegrukken zich geopenbaard en haar vele vrienden zagen met bezorgdheid en ontzag hoe zij desondanks tot het uiterste bleef doorwerken aan de taak die zij zich had gesteld. Toen er geen twijfel meer bestond omtrent de afloop heeft zij de Dr. C. Louise Thijssen-Schoute Stichting in het leven geroepen, met als doel de stimulering van het verrichten van onderzoekingen en het doen van publicaties op het gebied der ideeëngeschiedenis en der vergelijkende letterkunde, bij voorkeur in verband met de Nederlandse

[p. 169]

Gouden Eeuw. Haar vermogen vermaakte zij aan deze stichting, haar bibliotheek verdeelde zij onder bevriende onderzoekers en instellingen. Haar heengaan vond plaats op 11 februari 1961.

Louise Thijssen-Schoute is kinderloos gestorven en wat zij als haar levenswerk heeft gezien bleef onvolbracht, bekend en gewaardeerd in wat zij ervan heeft nagelaten in slechts kleine kring, uiteindelijk. Maar op haar wijze was zij een pionier. Voor wie het voorrecht hebben gehad met haar samen te werken en haar persoonlijk nader te leren kennen, was zij een voorbeeld en een inspiratie, niet alleen om haar brede en objectieve wetenschappelijke belangstelling en de onbegrensde toewijding aan haar werk, maar vooral ook om haar door dit alles heen levende eenvoud, warmte en eerlijkheid. Zo op iemand, dan mag op haar van toepassing zijn het woord van Spinoza: ‘Hoe meer ieder zijn nut, dat is zijn wezen te bewaren, poogt en kan zoeken, hoe hij meer met deugd begaafd is.’

A.G.H. BACHRACH

Bibliografie

Een volledige lijst der geschriften van Mevrouw Thijssen zal verschijnen in de herdenkingsbundel Uit de Republiek der Letteren, welke ter perse is.