Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1963

[p. 150]

Willem Alexander Etienne van der Pluym
(Zierikzee, 19 augustus 1879 - Bussum, 21 juli 1960)

Het is niet gemakkelijk van deze alzijdige figuur een duidelijk levensbeeld te geven. Het in zijn beknoptheid voortreffelijke artikel van Prof. ter Kuile in het Nieuwsbulletin van de Kon. Ned. Oudheidkundige Bond kon niet zeer volledig zijn. Het ligt trouwens voor de hand, dat de maatschappelijke waardering bij zijn overlijden vooral de kunsthistoricus gold, wat hij door levenslot en werkkring in de eerste plaats was geworden. Echter betekende hij voor allen, die hem goed gekend hebben, veel meer dan dit onderdeel van zijn persoonlijkheid. De warme toegenegenheid voor ieder, met wie hij in aanraking kwam, in welke verhouding ook, was onvergelijkelijk mooi. Er straalde iets van hem uit, dat tot het beste behoort, dat een mens kan geven en dit te mogen geven was ook hemzelf een vreugde. Dit maakte, dat hij, waar hij ook kwam voor wetenschappelijk onderzoek of ter verrijking van eigen kennis, nagenoeg altijd overal medewerking wist te verkrijgen en in de enkele gevallen, waarin dit niet onmiddellijk het geval was, hij steeds spoedig alle tegenstand kon overwinnen. Zijn beminnelijkheid schonk zijn leerlingen niet slechts een genoegelijke omgang, doch maakte ook de leerstof voor hen uitermate belangwekkend. Zijn colleges waren voor de studenten altijd genotvolle uren, zoals Prof. Witsen Elias getuigde bij zijn aanvaarding van het hoogleraarsambt te Wageningen in 1959: ‘Door Uw artistieke geest en Uw veelzijdig gerichte belangstelling, wist U ieder onderwerp levend en boeiend te maken. In U vond ik iemand met een grote hoeveelheid kennis, die toch juist het tegendeel van een droog geleerde is. Van U heb ik geleerd, wat een docent in de Kunstgeschiedenis moet zijn’.

Dat deze man als jongen van 16 jaar ongenoegen kreeg met de directeur van de H.B.S. in zijn geboorteplaats, wat als gevolg had, dat zijn middelbare schoolopleiding voortijdig werd beëindigd, is voor allen, die hem gekend hebben, onbegrijpelijk. Alleen schijnt het, achteraf gezien, wel, dat er in zijn jongensjaren reeds iets in hem werkzaam was, dat een andere kant op wilde dan de voor hem vastgestelde levensbaan. Inderdaad was het een keerpunt in zijn leven. Hij trok, door familierelaties gesteund, naar Den Haag, waar hij zou worden opgeleid voor een functie in het bouwvak. Na twee jaar studie werd hij geplaatst bij de Rijksgebouwendienst, toen staande onder de Rijksbouwmeester Van Lokhorst

[p. 151]

en enige tijd later bij Monumentenzorg, waar Victor de Stuers de leiding had. Mede door zelfstudie in de avonduren bereikte hij, dat hij al op 19-jarige leeftijd als zelfstandig opzichter-tekenaar betrokken werd bij belangrijke bouwwerken en restauraties in het gehele land, totdat hij - hij was toen 22 jaar - begreep, dat voor de hogere aspiraties, die hij koesterde, een betere vooropleiding dan de zijne gewenst was. Waarschijnlijk dacht hij toen aan een rechtstreekse opleiding tot architect, doch deze bestond als zodanig niet in die tijd. Alle architecten vormden zich in de praktijk. Ook Delft was toen hiervoor nog niet van belang. Daarom koos hij de opleiding aan de zgn. museumschool, gevestigd in het Rijksmuseum onder invloed van de bouwmeester van dat museum Cuypers, die het gebrek aan bekwame hulpkrachten persoonlijk had ervaren. Hier behaalde hij in twee jaren het einddiploma voor tekenonderwijs en tegelijk het vrije diploma M.O. Bouwkunde, waardoor hij, 25 jaar oud, onderwijsbevoegdheid verkreeg en in een andere sfeer van werkzaamheid was gekomen. In hetzelfde jaar 1904 trok hij naar Brussel om als leerling-opzichter te werken onder de architect Prof. Paul Santenoy, op wiens bureau veel studie gemaakt werd van historische bouwwerken. Daar kreeg hij echter spoedig de begeerte om zijn kennis meer systematisch te ontplooien. Daarom aanvaardde hij in 1905 de positie van leraar bij de Burgeravondschool te Utrecht, waardoor hij gelegenheid had colleges van Prof. Vogelsang te volgen. Gedurende een jaar bezocht hij diens colleges Archaeologie en Kunstgeschiedenis tussen allerlei andere werkzaamheden door ter wille van zijn levensonderhoud. Onderwijl was hij ook een tijdje in Pompeji, waar hij colleges volgde van Prof. A. Mau ten einde zich van nabij in de Klassieken in te leven.

Aanvankelijk meer als leerling, doch al vrij gauw als medewerker vergezelde hij Prof. Vollgraff, die de leiding had van de Nederlandse opgravingen in Argos, verschillende malen op zijn tochten daarheen.

Aan studiereizen naar vele andere landen, welke hij voor zijn wetenschap altijd uiterst productief wist te maken, wijdde hij in de loop der jaren veel ‘vrije’ tijd. Wel bijna alle plaatsen, die voor de westerse cultuur van enig belang zijn werden door hem bezocht. In de lacunes in zijn talenkennis tengevolge van het tekort in zijn schoolopleiding, heeft hij door eigen studie weten te voorzien; hij bracht het er zelfs zeer ver in.

Temidden van zijn werk als leraar aan Burgeravondscholen (Utrecht en Vlaardingen) was hij twee jaar hoofdopzichter bij de bouw van het

[p. 152]

Gemeenteziekenhuis te Gouda, als hoedanig de architect, zijn oud-leermeester Kromhout hem in 1907 aanstelde. In 1910 volgde hij Kromhout op als docent aan de Museumschool. Hij was toen geheel ingeleefd in de architectenwereld, was lid, weldra bestuurslid van het Genootschap Architectura et Amicitia en werd in 1914 bestuurslid van de Vereeniging voor Voortgezet en Hooger Bouwkunst Onderricht te Amsterdam, wier oprichting van dat Genootschap was uitgegaan. Bijna onmiddellijk hierna werd hij penningmeester, wat hij tot 1934 is gebleven, en maakte als zodanig deel uit van het dagelijks bestuur, dat in die tijd uitsluitend de leiding bij het onderwijs in handen had. In 1916 werd hijzelf hier docent in de Kunstgeschiedenis, hetgeen hij tot zijn 65ste jaar is gebleven.

In 1918 volgde hij Jan Six op als hoogleraar aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam in de Aesthetica en Kunstgeschiedenis. Dat was nog onder het directoraat van Derkinderen. Later kreeg hij er de vakken Perspectiefleer en Architectonische vormleer bij (deze vakken waren bestemd voor beeldhouwers en monumentaalschilders). Deze functie bleef hij tot zijn 70ste levensjaar waarnemen. In 1922 werd hij Prof. Six' opvolger ook aan de Gemeentelijke Universiteit. Hij bleef daar tot zijn 76ste jaar als docent in de Geschiedenis der Bouwkunst. In '43 werd hij als opvolger van Huib Luns benoemd tot buitengewoon hoogleraar aan de afdeling Bouwkunde der Technische Hogeschool te Delft. Zijn leeropdracht was: Geschiedenis der Bouwkunst en Schilderkunst. Tevens was hij er belast met het beheer der subafdeling Handtekenen en Kunstgeschiedenis.

Van zijn maatschappelijke nevenfuncties is de volgende lijst te maken.

Bij de Koninklijke Nederlandsche Oudheidkundige Bond in 1917 bestuurslid, driemaal voor drie jaar voorzitter (vanaf 1918, 1931, 1940). Van 1918 tot 1952 lid van de zgn. Bouwplan-commissie der Gemeente Hoorn.

Van 1918 tot 1953 lid en secretaris van de jury voor de Prix de Rome voor bouwkunst.

In 1925 en 1937 bij de grote wereldtentoonstellingen te Parijs lid van de Nederlandse commissie en van de internationale jury.

In 1934 benoemd tot voorzitter der Adviescommissie voor de gouden erepenning van de Gijsberti Hodenpijlprijs.

Ook sinds 1934 lid van de Commissie voor aanwinsten van het Stedelijk Museum te Amsterdam.

In dit zelfde jaar door de Minister van O.K. en W. aangewezen als

[p. 153]

lid-rapporteur bij de zittingen te Venetië der Coopération intellectuelle van de Volkenbond.

Lid van de Schoonheidscommissie der stad Amsterdam 1935-1946.

Secretaris van de Rijkscommissie Rijksarchitectuurmuseum.

Tot 1940 voorzitter van de verenigingen Nederland-Egypte en Nederland-Hongarije en ondervoorzitter van de verenigingen Nederland-Frankrijk en Nederland-Italië.

Sedert 1950 permanent lid van de International Fine Arts Council te New York.

Ook was hij lid van het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te Utrecht en van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

De volgende onderscheidingen vielen hem ten deel: 1926 ridder, 1939 officier Legioen van Eer; 1937 officier Kroonorde van Italië; 1951 ridder Ned. Leeuw. Voorts was hij erelid van het Genootschap Architectura et Amicitia en van de Kon. Ned. Oudheidkundige Bond.

In boekvorm publiceerde hij:

De meesterwerken der beeldhouwkunst (in samenwerking met de Luikse hoogleraar Laurat; 1916, 2e dr. 1933; Franse uitg. 1921, Italiaanse 1931).

Het Nederlandsche binnenhuis en zijn meubels, 1ste dl. 145-1650, 2de 1650-1750, 3de 1750-1800, resp. 1941, 1946, 1951.

Vijf eeuwen binnenhuis en meubels in Nederland 1450-1950, 1954.

Leo Gestel. De schilder en zijn werk, 1956.

Hij staat genoteerd als medewerker aan:

Bouwkundig Woordenboek van I. Zwiers 1916-1919.

Thieme-Becker Allgemeines Künstlerlexikon, dln 21 t/m 23, 1927-'29.

E.N.S.I.E. dl. II, 1947.

Hout in alle tijden o.r.v. W. Boerhave Beekman, dl. II, 1949.

Van zijn hand verschenen enorm veel artikelen en recensies in binnenen buitenlandse kranten en tijdschriften. Het is zeer moeilijk alles te achterhalen, waarschijnlijk echter zal in zijn archief nog veel gevonden kunnen worden, want hij hield van bewaren. In het bijzonder mag worden genoemd zijn medewerking aan het bulletin van de Kon. Ned. Oudheidkundige Bond en aan het maandblad Beeldende Kunsten.

Speciaal worde nog gewezen op zijn artikel over Thomas Chippendale, de grootmeester der Engelse meubelmakers en ‘Het Nederlandsche

[p. 154]

Meubel in zijn omgeving een eeuw geleden’; voorts zijn uitvorige bespreking van ‘Gewelfbouw’ van Ir. J.H.W. Thuniss.

Karakteristiek voor hem waren de titels van zijn toespraken als: Bouwkunst, historische bevliegingen; Het beleven van Bouwkunst; Kunsthistorische capriolen.

Tot kort voor zijn dood is hij werkzaam gebleven. Hij publiceerde nog artikelen over belangrijke onderwerpen en recenseerde belangrijke uitgaven. Samen met zijn echtgenote reisde hij nog vrij veel en ook onderhield hij vriendschapsbanden met velen. Bij de viering van zijn 80ste verjaardag, 19 augustus 1959, hebben vele kranten en tijdschriften hun aandacht aan hem gewijd, w.o. vele met zeer lezenswaardige artikelen. Elf maanden later is hij overleden.

B.T. BOEYINGA