Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1963

[p. 115]

Paul Peter Henri Huf
(3 februari 1891 - Amsterdam - 2 juni 1961)

Paul, Peter, Henri Huf was een van de laatste representanten van de periode Royaards-Verkade in onze toneelgeschiedenis. Tot op zekere hoogte zou men hem kunnen zien als een figuur, die de tegengestelde eigenschappen van deze beide toneelleiders in zich wist te verenigen. De spectaculaire van dr. Willem Royaards, die er naar streefde de groots opgezette vertoningen van Max Reinhardt op zijn wijze tot een eigen vorm te dwingen. De verinnerlijkte, uiterst sobere toneelvoorstellingen van Eduard Verkade, die naar vergeestelijking streefde, geinspireerd door de bestrijder van vervalsend realisme en de niet minder misleidende trucage van de toneelmachinerie, de Engelsman Gordon Craig.

Paul Huf had in zijn verschijning het spectaculaire van de toneelkunstenaar, die zich het effect van gebaar en van stembuiging durend bewust is. In dat aspect van zijn wezen bleef zijn leermeester Royaards herkenbaar. Hetgeen tevens een facet was van zijn verhouding tot de tekst, die hij als voordrachtskunstenaar en als toneelspeler vertolkte. Huf speurde in zijn teksten naar de Schoonheid, de waarachtigheid van het dichterlijke beeld, op een wijze die verwant was aan de opvattingen van de Tachtigers. Hij gaf zich bovenal rekenschap van de klank, de muzikaliteit van zijn teksten. Daar vindt men de destijds befaamde declamator Ludwig Wüllner, die literaire teksten in klankorgiën kon omzetten, op de weg van Paul Huf als declamator èn als acteur.

Anderzijds is de invloed van Eduard Verkade merkbaar gebleven bij deze kunstenaar. Verkade zocht het toneel te zuiveren van de gladde routine van de acteur als vakman. Dat trachtte hij onder meer te bereiken - en hij heeft het in enkele gevallen bereikt - door met amateurs te werken. Van amateurs verwachtte Verkade behoud van de spontaneïteit en daardoor de mogelijkheid om door te dringen tot wat hij ‘vergeestelijking’ van het toneel noemde.

Paul Huf kon dan ook, op een formulier, dat biografische gegevens vroeg, trots met groene inkt nog eens extra de aandacht vestigen op het feit: ‘Nooit eenig instituut voor Dramatische Kunst of Tooneelschool bezocht’. Op dat zelfde formulier stond reeds vermeld, dat hij het R.K. Gymnasium in zijn geboortestad Amsterdam had bezocht en (onderstreept) geen Tooneelschool.

Huf was een autodidact in zijn vak, hetgeen ook in zijn geval wil

[p. 116]

zeggen, dat hij zich met de vaak onstelpbare drang ‘alles’ te beheersen, met zijn vak bezig hield. Geen detail kon hij terzijde laten, de grote lijnen in de dramatische kunst wilde hij zoveel mogelijk voor ogen houden. Dat zijn kunstenaarschap gevoed is door de Schoonheidsaanbidding van de Tachtigers, door het klimaat waarin deze literatoren aanvankelijk leefden, zou ook kunnen blijken uit het feit, dat deze zoon van een sigarettenfabrikant zijn eerste impulsen als kunstenaar wilde verwezenlijken in de schilderkunst. Deze visuele instelling vindt men ook bij zijn generatiegenoten Louis Saalborn en Albert van Dalsum. Zij hebben, hoe verschillend ook, het beeldende element in hun werk als toneelkunstenaars nimmer uit het oog verloren.

Bij Huf heeft de schoonheid van taal en klank het reeds vroeg gewonnen. Zijn vader die hem voor de handel wilde bewaren, heeft hem ongewild naar de kunst gedreven. Immers toen de jonge Paul op een avondje van de debating-club ten huize van prof. J.A. Alberdingk Thym - Lodewijk van Deyssels vader - ter vervanging van een spreker verzen voordroeg, werd de declamator Paul Huf ontdekt. Vader Huf had critici in de arm genomen om zijn zoon terdege de waarheid te zeggen. De destijds gezaghebbende J.H. Rössing schreef: ‘Binnen korte tijd zal Paul Huf tot onze beste voordrachtskunstenaars behoren’.

Daarmee was in elk geval de richting van Hufs loopbaan bepaald. Een loopbaan, die in 1915 als voordrachtskunstenaar is begonnen. Dit facet van zijn kunst is Huf gedurende zijn gehele carrière trouw gebleven. In 1917 treedt hij voor het eerst op als acteur bij het Calderon Tooneel, dat maar een paar weken heeft bestaan. Maar dan toch lang genoeg om Eduard Verkade de jonge Huf de rol van monnik te zien spelen in Calderons Grote Schouwtoneel der Wereld.

Sindsdien begint Hufs loopbaan als acteur. Verkade engageert hem bij zijn Koninklijke Vereeniging het Nederlandsch Tooneel en Huf blijft van 1918 tot 1920 onder Verkades leiding werken in de Amsterdamse Stadsschouwburg aan het Leidse Plein. Behoudens enige korte onderbrekingen is Paul Huf op ‘het Plein’ blijven spelen. Deze geboren en getogen Amsterdammer voelde zich meer verbonden aan de eerste schouwburg van het land, dan aan de gezelschappen, die daar in de loop der jaren vaste bespelers zijn geweest. Een aantrekkingskracht welke vele toneelspelers ondergaan. Ook de geboren Rotterdammer Louis van Gasteren voelde zich sterk verbonden met de Stadsschouwburg van

[p. 117]

Amsterdam en voor menig toneelkunstenaar is deze aantrekkingskracht gebleven.

Het feit, dat Paul Huf in één schouwburg onder wisselende leiding zijn vorm als acteur heeft gevonden, zijn vak tot in de finesses door de praktijk heeft geleerd, is mogelijkerwijs als verklaring aan te voeren voor de opmerkelijke omstandigheid, dat hij, met behoud van zijn nimmer weg te cijferen persoonlijkheid, de ontwikkeling van de speeltrant in zijn lange carrière kon blijven volgen. De grondslag van zijn kunnen is gelegd bij Verkade, maar evenzeer bij Royaards, die na Verkades vertrek naar Engeland, in 1920 de directie van de Koninklijke Vereeniging overnam tot 1924. In dat jaar wordt Huf geëngageerd bij het Vereenigd Tooneel onder leiding van Eduard Verkade en D. Verbeek. Deze periode duurt tot 1930, waarna een seizoen volgt (1930-1931) bij het Amsterdamsch Tooneel onder Verkade en Albert van Dalsum. Tijdens het seizoen 1931-1932 is Huf lid van het Gezelschap Verkade, dat dan het Rika Hopper Theater in de hoofdstad bespeelt. Het volgend seizoen treedt Huf toe tot de leiding van dit gezelschap.

De werkzaamheden van het Gezelschap Verkade werden in 1933 onder leiding van Paul Huf, Frits van Dijk, Johan de Meester en Hans van Meerten overgenomen door het Groot-Nederlandsch Tooneel. Deze groep verdween in 1935 en in dat jaar gaat Huf naar de Amsterdamsche Tooneelvereeniging onder leiding van Albert van Dalsum en A. Defresne, die hun werk, dat in één seizoen bij het Oost-Nederlandsch Tooneel in Arnhem gestrand was, op het Leidse Plein voortzetten.

Daar zal Paul Huf blijven tot de Duitse bezetting hem in geweten het optreden in het openbaar onmogelijk maakt. Na de oorlog staat zijn naam op het tableau de la troupe van de Stichting ‘Amsterdamsch Rotterdamsch Tooneelgezelschap’ (S.T.A.R.T.), daarna van het Amsterdamsch Tooneel Gezelschap (A.T.G.), toen eerstgenoemde stichting in 1947 werd ontbonden. Het A.T.G. heeft tot 1953 bestaan. Sindsdien is Paul Huf de Amsterdamse Stadsschouwburg tot zijn dood trouw gebleven als lid van de Nederlandse Comedie, welke gezelschap het A.T.G. in 1953 als vaste bespeler van de Stadsschouwburg opvolgde onder leiding van Johan de Meester, Han Bentz van den Berg en Guus Oster.

Dit overzicht van Hufs topografisch stabiele, artistiek uiterst gevarieerde werkterrein - de namen Verkade, Royaards, van Dalsum, Defresne, den Meester en Bentz van den Berg roepen even zovele beginselen en

[p. 118]

daarmee verbonden stijlen in de dramatische kunst op - zou aanleiding kunnen geven tot een onjuist beeld van de toneelkunstenaar Huf. Het vermoeden zou immers kunnen rijzen dat wij te doen hebben met een met vele winden meewaaiend man, die zich overal thuis voelt, als dat thuis maar ‘zijn’ schouwburg aan ‘het Plein’ is.

Wie echter Paul Huf in zijn ontwikkeling, zij het niet van het begin af, maar toch over een aanzienlijke periode, heeft kunnen volgen, zal een standvastigheid in allure - zowel als mens als kunstenaar - hebben geconstateerd, welke nochtans voldoende soepelheid van geest kende, om zichzelf te blijven temidden van veel, dat hem naar geaardheid niet eigen moet zijn geweest. Ook hier blijkt dan dat zijn artistieke herkomst nog sterk onder de invloed van Tachtig stond. Van het individualisme van Tachtig. Want Huf was zo zeer individualist, dat hij het typogram van een rol als een volstrekt onpersoonlijk document ervoer. Met die bladzijden vol karakterloos machineschrift kon hij niets beginnen. Daarom schreef hij zijn rol over in zijn karakteristieke, sierlijk-stevige handschrift in schoolschriften of dictaatcahiers. Pas dan was een tekst iets geworden waar Huf mee kon werken. En het eerste werk was het onderstrepen van die details - woordklank, alliteraties, val van een zin, metrum en ritme van een vers -, welke zijn voordracht of zijn spel richting en steun konden verlenen. Dan begon zo'n handschrift vol rode, blauwe of groene onderstrepingen voor hem te leven. Dan had hij contact met zijn tekst en dan werkte hij ambachtelijk aan zijn voordrachten en vertolkingen.

Er ontstond op deze wijze een soort kunstnijverheid van het toneel, want Huf gaf zich minutieus rekenschap van hetgeen een tekst hem als speler kon bieden. Hij was in die zin een sierkunstenaar van het toneel. Hetgeen niet wil zeggen, dat hij niet tot vertolkingen in staat was, die meer te bieden hadden dan een sierlijke verschijningsvorm. Integendeel, want er zullen verscheidene rollen van Huf in de herinnering blijven - al is het uiteraard op den duur slechts door schriftelijke getuigenissen van tijdgenoten - door hun innerlijke kracht, door Hufs vermogen om de figuren, die hij te spelen kreeg, zo dicht bij de eigen persoonlijkheid te brengen, dat zij een maximum aan waarheidsgestalte verwierven. Daarmee boog hij deze karakters niet om naar eigen wezen, maar hij verleende hun zoveel van zichzelf, dat hun optreden daardoor een herkenbaar menselijk facet meekreeg, dat de toneelfiguur tot een karakter maakte.

[p. 119]

Het heeft geen zin de vele rollen, die Paul Huf heeft gespeeld, in dit summiere levensbericht op te sommen. Eén uitzondering worde gemaakt voor zijn Malvolio in Shakespeare's Drie Koningenavond. Wie Hufs Malvolio heeft gezien en gehoord zal voor altijd het beeld bewaren van de verblinde major domus, de pralende ijdeltuit, die gekrenkt wordt zonder zijn tragiek te beseffen, maar die tragisch werd omdat een acteur als Huf hem de argeloosheid van de verliefde wist te verlenen. Hufs Malvolio was in wezen onkwetsbaar, onaantastbaar, omdat hij gespeeld werd door een kunstenaar, die de zuiverheid van deze mismaaktheit had opgespoord. En zoals Huf de kern van de mens Malvolio wist te vinden, vond hij in tal van rollen dat menselijk uitgangspunt, dat hem vertrouwd was en dat hij door zijn kunstenaarschap, gesteund door zijn vakmanschap, tot meer dan een individualistische interpretatie, tot een algemener plan wist te verheffen.

De acteur Huf wist ondanks zijn individualistische instelling de band met de gemeenschap, welke een voorstelling ook is, te bewaren. De band met de gemeenschap waaruit het publiek voortkomt heeft hij zeventien jaar in stand gehouden op een losse spontane wijze door als Thomasvaer in De Bruiloft van Kloris en Roosje zijn nieuwjaarswens uit te spreken. Zulks na de jaarlijkse voorstelling van Vondels Gijsbreght van Aemstel in welk treuspel Huf in de loop der jaren alle belangrijke rollen - de titelrol incluis - heeft vertolkt. De laatste jaren verleende hij waardigheid aan bisschop Gozewijn. Een ander facet van Hufs band met de gemeenschap in ruimer zin was zijn medewerking aan de intocht van Sint Nicolaas in Amsterdam. In 1949 heeft Huf de rol van de Sint overgenomen van zijn leermeester Verkade.

De voordrachtskunstenaar Huf is in zoverre een pionier geweest als hij de eerste - zeker in ons land - was, die werk van onze dichters door middel van de grammofoonplaat duurzaam tot klinken heeft gebracht. In 1934 verschenen bij Columbia in Engeland twee albums met declamatie, een overzicht van onze dichtkunst van de Middeleeuwen tot de modernen dier dagen. Huf bepaalde zich overigens niet tot de Nederlandse letteren Hij droeg in het oorspronkelijk verzen voor van Edgar Allan Poe; Thomas Hood; Byron en Wilde. Lange tijd is hij vaste declamator geweest bij het Concertgebouworkest.

Zijn veelzijdigheid en zijn vakmanschap heeft hij sinds 1927 in dienst gesteld van jonge kunstenaars als leraar aan het Amsterdams Conservatorium. Ruim twee decennia heeft Huf aan dit instituut les gegeven

[p. 120]

in voordrachtskunst, toneelspel en regie. Zijn verdiensten zijn in 1957 erkend met zijn benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. In 1961, tijdens de viering van zijn zeventigste verjaardag is hem de zilveren medaille van de stad Amsterdam uitgereikt, met de inscriptie: Aan Paul Huf voor zijn toneelprestaties en trouw aan de stad en haar schouwburg.

B. STROMAN