Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1962

[p. 178]

Franz de Backer
(Aalst, 22 juni 1891 - Ukkel, Brussel, 23 juni 1961)

Franz Jozef De Backer werd geboren te Aalst op 22 juni 1891. Zijn ouders behoorden tot de welgestelde burgerij; zijn vader was accountant op een textielfabriek te Aalst en zijn moeder stamde uit de gekende Aalsterse familie D'Hooghe. Het lot was Franz De Backer niet gunstig want toen hij nog geen negen jaar oud was, in maart 1900, stierf zijn moeder aan de typhus. Zijn eerste degelijk onderwijs genoot hij aan de Rijksmiddelbare School te Dendermonde en zoals het te dien tijde de gewoonte was in Vlaanderen ging Franz zijn middelbaar onderwijs voltooien in het Franssprekend gedeelte van België en wel aan het Atheneum te Chimay, waar hij de latere Leuvense hoogleraar J. Gessler onder zijn leraars telde. Reeds van in zijn vroege jeugd had De Backer zich tot het onderwijs aangetrokken gevoeld en zo gaf hij er de voorkeur aan eerst het diploma van regent, of leraar in het middelbaar onderwijs van de lagere graad, te verwerven aan de Middelbare Rijksnormaalschool te Gent. Hier werd hij in 1909 als leerling ingeschreven en verwierf er zijn diploma op 31 juli 1911. Te Gent maakte hij niet alleen kennis met personen die later in de literatuur naam verwierven maar hij was er ook de leerling van de bekende neerlandicus Professor Jozef Vercoullie. Tijdens zijn Gentse studietijd zette hij ook de eerste schreden op het pad der scheppende literaire kunst; hij liet zijn jeugdige verzen drukken in het studententijdschrift De Goedendag en verleende reeds in 1911 zijn medewerking aan De Nieuwe Gids, het bekende orgaan van Willem Kloos.

Na een tijdlang als studiemeester te Morlanwelz (1911-12) en als ‘maître de flamand’ te Virton (1912-13) te hebben gefungeerd, werd hij in 1913 met een opdracht van studiemeester aan de Rijksnormaalschool te Gent belast. Hierdoor werd hem de gelegenheid geboden universitaire studiën te beginnen en terzelfdertijd een beroep uit te oefenen, twee activiteiten die talloze anderen na hem, vooral na de vernederlandsing van de Gentse Universiteit, ook met gunstig gevolg zouden combineren. Maar de Eerste Wereldoorlog kwam weldra België teisteren en Franz De Backer voelde zich genoopt dienst te nemen als vrijwilliger. Gedurende de gevechtsoperaties werd hij tweemaal gekwetst maar gelukkig kwam hij, na vier jaar aan het front te hebben doorgebracht, behouden uit de strijd terug. De ervaringen van het oorlogsgebeuren hadden echter op de jonge man een onuitwisbare

[p. 179]

indruk nagelaten, wat blijkt uit het literaire werk dat hij later aan deze droevige episode wijdde. Op 19 september 1917 werd De Backer tot Ridder in de Kroonorde benoemd; het legerdagorder prees hem voor zijn moed en opofferingsgeest. Op 10 november 1918, juist vóór het stopzetten van de vijandelijkheden, werd hij nog als verbindingsofficier bij het Britse hoofdkwartier aangesteld. Gedurende een tijdelijke hospitalisatie leerde hij zijn latere echtgenote kennen, Miss Daisy Duff Field, die als verpleegster naar de Belgische kust was gekomen. In de omgang met haar leerde hij het levende Engels kennen, wat hem in zijn latere loopbaan uitstekend zou te pas komen.

Na de Eerste Wereldoorlog werd hij op 4 april 1920 tot ‘maître d'allemand’ aan de Koninklijke Militaire School te Brussel benoemd en zijn verblijf te Brussel stelde hem in staat college te lopen in de Germaanse Filologie aan de Vrije Universiteit te Brussel. Zijn leermeesters waren Professor C. Beckenhaupt, de welgekende Anglist Paul de Reul, auteur van talloze in het Frans geschreven studies over Engelse auteurs, en de neerlandicus A. Duflou. Door het nijpend tekort aan universitair gediplomeerden onmiddellijk na de oorlog en vooral om de Belgische jongelieden schadeloos te stellen voor de oorlogsbeproeving en het enorme tijdverlies, had de regering besloten bepaalde faciliteiten aan bepaalde categorieën van studerenden toe te staan en zo kon De Backer reeds in 1923 tot doctor promoveren met een dissertatie over Bernard Shaw as a Dramatist. Deze dissertatie werd in de Universitaire Wedstrijd samen met die van Dr. G. Vande Veegaete - thans gewoon hoogleraar te Gent - eerste ex-aequo geclasseerd.

Nu stond de weg naar de universiteit open en nadat door het vroegtijdig overlijden van J. Lhoneux de cursus ‘Histoire approfondie de la littérature anglaise’ was vacant gekomen aan de Universiteit te Gent, werd hij hiervoor op 13 januari 1925 benoemd. Lhoneux was eerst in april 1921 met de cursus in de grondige geschiedenis van de Engelse letterkunde belast geworden en had dus practisch nog niet de gelegenheid gehad de wetenschappelijke beoefening van de Engelse filologie sterk te stimuleren. Lhoneux was voor de cursus in de Engelse literatuur de opvolger van de Nederlander Henri Logeman (1862-1936), die tot aan zijn emeritaat in 1929 aan de Gentse Universiteit zou doceren. Franz De Backer, hoewel nooit een rechtstreeks leerling van Logeman, kan dus wel als dezes opvolger beschouwd worden, en ik herinner me levendig dat hij steeds met grote waardering over Logeman sprak.

[p. 180]

Later, bij het emeritaat van Logeman, zou hij trouwens met de cursussen ‘Filologische oefeningen: partim, Engels’ en ‘De grondige verklaring van Engelse schrijvers: partim, moderne’ worden belast, cursussen die voorheen door Logeman worden gedoceerd.

Zijn bedrijvigheid als hoogleraar in het Engels belette niet dat hij ook op het gebied van het vergelijkend literatuur-onderzoek werkzaam was en hiermee werd bij de uitbreiding van zijn leeropdracht rekening gehouden. Van 1933 af doceerde hij de licentiaatscursus ‘Geschiedenis der moderne letterkunden’, en van 1945 af, als opvolger van August Vermeylen, de candidatuurcursus ‘Inleiding tot de Geschiedenis der voornaamste moderne letterkunden’.

De wetenschappelijke geschriften van Franz De Backer zijn uiterst gevarieerd en een groot deel van zijn belangstelling ging naar de literaire produktie van eigen land en volk. Een weinig gekende maar merkwaardige bijdrage van hem is ‘De zoogezegde invloed van John Donne op Constantijn Huygens’, die verscheen in het Album J. Vercoullie in 1927. Hierin betoogde hij, in tegenstelling tot de gangbare thesis van H. Eymael, dat Huygens geenszins als een discipel van de grootste Engelse ‘metaphysical poet’ kan beschouwd worden. In latere jaren, tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de bezetting van het land door de Duitsers zwaar op hem woog, wijdde hij zich met Dr. G. Dudok aan het bezorgen van een nieuwe uitgave van de Shakespeare-vertaling door Burgersdijk (1941-1946).

Maar Franz De Backer was niet alleen een fijnzinnig literatuurkenner, hij was tevens een scheppend kunstenaar. Hij debuteerde in 1913 met een verzameling vertellingen, Bloeikens, die zowel op het stuk van stijl als van taal geheel de stempel van hun tijd dragen en die dan ook voor ons gevoel minder geslaagd moeten genoemd worden. Een hogere vlucht nam de roman Het Dochterken van Rubens (1922), maar het hoogtepunt van zijn literaire schepping is ongetwijfeld zijn roman Longinus (1934), die meer dan eens werd herdrukt. Hierin heeft Franz De Backer getuigenis afgelegd van het schrijnend leed dat de oorlog in hem had teweeggebracht en niemand minder dan August Vermeylen heeft van dit boek gezegd dat het bijna geen literatuur meer is. ‘Ge voelt’ - zo schrijft Vermeylen - ‘dat de schrijver, na lange jaren die helse visioenen, in zich te hebben gedragen, zich daarvan heeft moeten bevrijden, onweerstaanbaar’.

Als docent muntte Franz De Backer uit door de omvang van zijn

[p. 181]

kennis en door grate vertrouwdheid met de literaire kunstwerken zelf. Er was geen meesterwerk uit de wereldliteratuur of hij had het gelezen. Daarenboven bezat hij de zeldzame gave om zijn toehoorders de literaire waarden te doen aanvoelen.

Gedurende vele jaren was hij ook voorzitter van de Vlaamse P.E.N. Club en ijverde hij voor de erkenning van de Vlaamse literatuur op internationale congressen. Door zijn uitgebreide talenkennis was hij de aangewezen persoon om de belangen van de Vlaamse letterkundigen ten overstaan van de internationale uitgeverswereld te dienen.

Reeds vroeg werden zijn verdiensten door geleerde genootschappen erkend, het eerst door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, waarvan hij in 1932 lid werd. Later, in 1939, werd hij lid van de Koninklijke Vlaamse Academie en in 1948 volgde zijn verkiezing tot lid van de Koninklijke Academie van België.

In 1958, reeds geruime tijd door een kwijnende gezondheid in de uitoefening van zijn ambt gehinderd, was hij verplicht het emeritaat aan te vragen. Hij overleed drie jaar later in zijn woning te Ukkel, op 23 juni 1961, de dag na zijn zeventigste verjaardag.

W. SCHRICKX

Lijst der voornaamste geschriften

Voor een meer volledige bibliografische opgave kan verwezen worden naar het door mij opgesteld artikel over Franz De Backer in Liber Memorialis 1913-1960. Rijksuniversiteit te Gent, Deel I, Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte (1960), pp. 285-288. Zie ook R. Derolez en H. Liebaers, Franz De Backer, Bio-Bibliografie (Brussel, 1951) en mijn ‘In Memoriam Prof. em. Dr. Franz De Backer’, in De Brug, V (1961), pp. 296-302.

1934	Contemporary Flemish Literature. A Brief Survey.
1936	De Engelsche Letterkunde sinds 1914.
1941-1945	De Complete Werken van William Shakespeare in de Vertaling van Dr. L.A.J. Burgersdijk bewerkt en van een inleiding voorzien.
1949	De Germaanse Literatuur. I. Engeland (Alg. Literatuurgeschiedenis, Deel III).
1952.	De Anglistiek (Zestig Jaren Onderwijs en Wetenschap aan de Fac. L. en W.).
1959	Littérature comparée: Questions de Méthode (Ac. Royale de Belg.).