Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1962

[p. 140]

Herman Meyer
(Amsterdam, 31 october 1893 - Roquebrune (Fr.), 16 mei 1959)

Herman Meyer werd geboren te Amsterdam op 31 oktober 1893. Daar hij zijn vader vroeg verloor en de middelen voor een akademische studie ontbraken, ontving hij, evenals zijn tweelingbroer en alter ego, Justus Meyer, een middelbare handelsopleiding. Daarna vertrok hij naar Indië waar hij werkzaam was te Semarang en te Batavia, en wel als agent van Lindeteves. In 1934 gerepatriëerd, vestigde hij zich te Enschede als sekretaris van N.J. Menko N.V. In 1936 werd hij bovendien belast met het sekretariaat van de N.V. Java Textiel Maatschappij, waarvan Sigm. N. Menko N.J. Zoon voorzitter was. Na 1946 bekleedde Meyer alleen nog het sekretariaat van de N.V. Java Textiel Maatschappij, dat hij op 1 oktober 1955 neerlegde; tot 1 november 1958 bleef hij adviseur.

De jaren van oorlog en bezetting hadden Meyer veel leed en ergernis gebracht en de ontwikkeling na de bevrijding was voor hem in veel opzichten een bittere teleurstelling geworden. Bij zijn heftig temperament behoeft het geen verwondering te wekken dat zijn schijnbaar robuste constitutie werd aangetast. De voorbereiding van zijn promotie aan de Parijse Faculté des Lettres die op 15 januari 1955 plaats vond eiste veel van zijn krachten. Kort daarna trof hem een zwaar verlies door het heengaan van zijn moeder. Einde maart 1955 openbaarde zich een hartaandoening waarvan Meyer maar zeer ten dele herstelde. Het overlijden van Justus Meyer op 30 augustus 1958 heeft ongetwijfeld Herman's levenskracht verder gesloopt. Hij stierf op 16 mei 1959 te Roquebrune bij Menton waar hij met zijn echtgenote, Charlotte Meyer geb. van Rijck, gedurende de winter zijn toevlucht had gezocht.

Het zou bepaald onjuist zijn, te zeggen dat Herman Meyer zich in het zakenleven niet op zijn plaats gevoelde, maar hij is er ook nimmer geheel in opgegaan. Reeds in Semarang en in Batavia besteedde hij een belangrijk deel van zijn vrije tijd aan studie, waarbij naast de economie ook de wiskunde, de natuurwetenschap, de litteratuur en de wijsbegeerte zijn aandacht hadden. Bij zijn studies maakte hij o.a. een dankbaar gebruik van de hem door J. Clay, hoogleraar te Bandoeng en later te Amsterdam, gegeven adviezen. Voorts stond hij bekend als een sterk schaker en als een kenner en minnaar van de muziek.

Als filosoof trad hij voor het eerst naar voren in een drietal voordrachten gehouden in maart 1934 voor de Koninklijke Natuurkundige

[p. 141]

Vereniging in Batavia. In Nederland nam hij gedurende de bezettingstijd deel aan de klandestiene bijeenkomsten van het Internationaal Genootschap voor Significa. In 1946 werd hij gekozen tot lid van het Genootschap voor Wetenschappelijke Wijsbegeerte en enkele jaren later tot membre associé van de Académie Internationale de Philosophie des Sciences te Brussel. Hij behoorde in 1947 tot de oprichters van de Nederlandse Vereniging voor Logica waarvan hij, zolang zijn gezondheid hem dit toestond, het sekretariaat bekleedde. Het was voor hem een grote voldoening, aan de Sorbonne het doktoraat van de Faculté des Lettres te verwerven. Ook de opdracht, college te geven in het bestek van het Studium Generale aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, heeft hij nog kunnen volbrengen. Zowel in als buiten Nederland verdedigde hij zijn inzichten in voordrachten en artikelen. Een samenvattende uiteenzetting van zijn opvattingen gaf Herman Meyer in enkele boeken.

Hoewel de wijsgerige bedrijvigheid van Herman Meyer een tijdspanne van meer dan 25 jaar beslaat, is in zijn werk een duidelijke ontwikkelingslijn niet aan te wijzen. Dit is te verklaren uit de omstandigheid dat hij zijn eerste publicaties op reeds betrekkelijk gevorderde leeftijd liet verschijnen. Natuurlijk zijn persoonlijke contacten als die met J. Clay, Hans Driesch, H.J. Pos en Heinrich Scholz van grote waarde geweest, maar toch wist Meyer steeds een grote mate van zelfstandigheid te bewaren.

Een kleine studie over Drie wijsbegeerten, weergave van een der in 1934 te Batavia gehouden voordrachten, geeft in uiterst beknopte maar tevens zeer verzorgde vorm de kern van vele denkbeelden die Herman Meyer naderhand uitvoeriger zou ontwikkelen.

Uit dit stuk blijkt, en het wordt door later werk bevestigd, dat Herman Meyer, bij al zijn belangstelling, waardering en begrip voor de denkbeelden van Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein, Rudolf Carnap en Hans Reichenbach, geenszins als een radikaal positivist dient te worden beschouwd. Hij dringt er weliswaar op aan, ‘de zg. levensvragen af te scheiden van de moderne exacte filosofie,’ maar hij ontzegt niemand het ‘recht om die levensvragen denkend te benaderen’ of zelfs alleen maar ‘het recht om dat onderzoek ook filosofie te noemen.’ Ik zou zelfs nog wel iets verder durven gaan: de wijze waarop Herman Meyer de vragen van de moderne exacte of wetenschappelijke filosofie behandelt toont niet zelden de invloed van zijn opvattingen terzake van de levensvragen.

[p. 142]

Een niet te verwaarlozen deel van zijn wijsgerig werk heeft trouwens rechtstreeks betrekking op de levensvragen; ik noem de studies over Proust en die over Kant en Freud en, vooral, de discussie met Schoonbrood over De vrijheid van de philosophie en de encycliek Humani Generis.

Ook voor het werk van Herman Meyer zal dus wellicht tot op zekere hoogte gelden dat de erin vervatte ‘niet verder voor ontleding vatbare beweringen ... juist de elementen bevatten, die de menschheid het meest gepakt hebben.’ Maar dat hoeft geenszins te betekenen dat zijn wijsgerige arbeid vruchteloos zou kunnen worden genoemd; immers, ‘de moderne denker ... is er zich van bewust, dat de grensvraagstukken er zijn om door verdere logische ontledingen teruggedrongen te worden.’

[In bovenstaand Levensbericht heb ik een dankbaar gebruik gemaakt van enkele gegevens, die mij welwillend ter beschikking zijn gesteld door de Heer L. Menko te Enschede; een aantal passages heb ik ontleend aan mijn In memoriam Dr Herman Meyer, verschenen in ANTW, jaarg. 51, 1958-59].

E.W. BETH

Lijst van publikaties

1935	Drie wijsbegeerten, Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië, deel 45.
1935-36	Teekentaal en het waarheidsprobleem, Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie, jaarg. 29.
1939	Natuurkunde en logica, Synthese, jaarg. 4.
1949	Kennis en realiteit, Utrecht.
1950	Op weg naar vrijheid in samenwerking, 's-Gravenhage.
1951	Op zoek naar zekerheid met Marcel Proust, De Gids 116. Op zoek naar zekerheid met Maine de Biran, ibid.
1952-53	De levende inhoud van het Franse Spiritualisme, ANTW jaarg. 45.
1955-56	La philosophie de Wittgenstein, ibid. jaarg. 48.
1955-56	Zin en onzin volgens Ludwig Wittgenstein, ibid.
1956	Le rôle médiateur de la logique: Étude métathéorique. Thèse pour le Doctorat d'Université présentée à la Faculté des Lettres de l'Université de Paris, Paris-Assen [de jury werd gevormd door de hoogleraren René Poirier, président, Jean-Louis Destouches en Pierre-Maxime Schuhl, membres].
1956-57	Heinrich Scholz, ibid. jaarg. 49.
1957	[met C. Schoonbrood] De vrijheid van de philosophie en de Encycliek Humani Generis, Assen.
1957-58	Immanuel Kant's synthese - een vergelijking met Sigmund Freud, ibid. jaarg. 50.
1958-59	Justus Meyer als logicus, ibid. jaarg. 51.