Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1962

[p. 57]

Johanna Petronella Josepha Brants
(Kampen, 5 juni 1875 - Leiden, 15 februari 1961)

Toen ik in mijn studententijd lid werd van een kunsthistorisch dispuut leerde ik een kleine, levendige en zeer gevatte dame kennen van middelbare leeftijd, die zich nog volkomen thuis voelde met jongens en meisjes van even in de twintig. Zij was niet het enige oudere lid van het dispuut maar van die ouderen is zij wel het langst, ja wij kunnen wel zeggen tot het einde toe, jong van hart gebleven. Toen ik Johanna Brants in het najaar van 1960 nog eens opzocht en wij samen oude herinneringen ophaalden aan het Rijksmuseum van Oudheden, bleek zij, op 85 jarige leeftijd, nog bijna even vitaal als toen zij vijftig was. Zij placht toen nog een paar maal per week met vlugge passen over de Maredijk van Oegstgeest naar Leiden te wandelen om te gaan koffiedrinken bij een jonggetrouwd nichtje.

Toen Johanna Brants geboren werd uit het huwelijk van Matheus Pieter Brants en Johanna Petronella Josepha van Batenburg, had haar vader, na enige jaren als scheepskapitein gevaren te hebben, zich als industrieel te Kampen gevestigd. Kort daarna echter vertrok hij naar Vlissingen om daar de betrekking van havenmeester te aanvaarden. In Vlissingen heeft Johanna Brants de lagere school bezocht. Maar toen zij tien jaar was, in 1885, overleed haar vader. De weduwe trok toen met haar kinderen naar Leiden, waar haar zuster woonde, gehuwd met professor Franchimont. Oom Franchimont was een zorgzaam voogd voor de kinderen Brants, vier meisjes en een jongetje en hij had een bijzonder pleizier in Johanna, die zo buitengewoon vlug leren kon, ja wie alles als het ware aanwaaide zonder dat zij er moeite voor behoefde te doen. Voor zijn genoegen leerde hij haar latijn, want Johanna bezocht de meisjes H.B.S.; een meisje ging in die tijd nog zelden naar het gymnasium. Na afloop van de meisjes H.B.S. haalde zij nog en passant het diploma middelbaar boekhouden. Ook volgde zij tekenlessen, wat haar later in haar archeologische loopbaan zeer te pas zou komen. Zelfstandig en ondernemend van natuur als zij was, ging zij naar Engeland, waar zij enige tijd Franse les gaf aan een kostschool en zelf ondertussen natuurlijk uitstekend Engels leerde.

Eerst op zesendertig jarige leeftijd nam haar loopbaan een vaste koers. Zij werd op 7 september 1911 volontair assistent bij het Rijksmuseum van Oudheden, waar zij zich onder leiding van professor

[p. 58]

A.E.J. Holwerda snel inwerkte in de klassieke archeologie. Na twee jaar kreeg zij een aanstelling als tijdelijk assistent en op 15 October 1915 de persoonlijke titel van conservator. Pas op 22 April 1927 werd haar ook de aan dit ambt verbonden bezoldiging toegekend. Het ging toen met benoemingen en vooral met de bezoldiging niet zo vlot in de museumwereld. Ook buitenlandse reizen, naar Griekenland en Italië, maakte Johanna Brants geheel op eigen kosten. Op 22 April 1933 werd zij (wegens bezuiniging in de crisistijd) eervol ontslagen.

Aan de jaren tussen 1928 en 1933, toen ik haar jongere collega was op het museum, behoud ik een levendige en prettige herinnering. Ook een dankbare herinnering, want ik had mijn benoeming aan haar voorspraak te danken en profiteerde van menige goede raad die zij mij gaf. Door haar geestigheid en haar gevatheid, een enkele maal ook door een temperamentvolle uitbarsting, die niemand haar ooit kwalijk nam, droeg zij bij aan de opgewekte sfeer, die daar onder J.H. Holwerda's directoraat heerste.

Johanna Brants was zeer sportief. Zij was een van de eerste vrouwen die op een motorfiets reed en in een motorboot door Leidens grachten voer en naar de Kaag. Zij tenniste, hockeyde en reed veel paard. Natuurlijk was zij een graag geziene gast in een uitgebreide kennissenkring. Ook was zij soroptimiste. Maar hoewel het gezelschapsleven veel van haar aandacht in beslag nam, liet zij ook in de wetenschappelijke wereld van zich spreken. In de Oudheidkundige Mededelingen van het Rijksmuseum van Oudheden vindt men een zestal artikelen van haar hand over voorwerpen uit de klassieke afdeling. Zij bewerkte, toen zij nog maar pas aan het museum verbonden was, een catalogus van de antieke lampen en vooral vestigde zij haar naam door de groots opgezette, maar helaas door financiële bezwaren beide slechts tot een enkel deel beperkte, uitgaven van de klassieke beeldhouwwerken en van de Griekse vazen. Men vindt deze beide publicaties, tegelijk in het Nederlands en in het Engels verschenen, herhaaldelijk in buitenlandse geschriften geciteerd. Het zijn helaas de enige publicaties die aan de belangrijke klassieke verzamelingen van het museum tot dusver meer algemene bekendheid hebben gegeven. Zij gaven ook meer algemene bekendheid aan de naam van Johanna Brants, hetgeen leidde tot haar benoeming als corresponderend lid van het Deutsche Archaeologische Institut te Berlijn. Ook mag niet onvermeld blijven, dat zij een zeer belangrijk aandeel heeft gehad in de verhuizing van het museum van

[p. 59]

de Breestraat naar het Rapenburg en in de herinrichting aldaar van de klassieke afdeling. In 1929 richtte zij in Amsterdam met veel smaak en inzicht de tentoonstelling Hellas en Rome in, waardoor een aantal van onze beste klassieke kunstwerken, in Leiden toentertijd maar pover tentoongesteld in onbeholpen getimmerde kamertjes van grijs eternit, onder de algemene aandacht werden gebracht.

Verscheidene belangrijke aankopen kwamen door haar bemiddeling tot stand. O.a. kocht zij op een veiling te Londen een mooie collectie Scythische gouden sieraden, doubletten uit de Hermitage te Leningrad.

Toen haar ambtelijke loopbaan in 1933 een einde had genomen, eindigde ook haar wetenschappelijk contact met het museum. Wel zagen wij haar nog geregeld verschijnen bij bijzondere gelegenheden, jubilea en recepties, een enkele maal op lezingen. Nu is helaas ook aan dat persoonlijk contact voorgoed een einde gekomen.

W.C. BRAAT

Lijst van werken

1913	Catalogus van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, Afdeling galerij van gipsafgietsels. Antieke terra-cotta lampen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. (met Duits résumé).
1921	Over een marmeren kop in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Oudh. Med. II
1922	On a bronze statuette in the Museum of Archeology at Leiden. Oudh. Med. III
1925	Cyprische kunst. Oudh. Med. VI
1926	Wierookvazen van gebakken aarde. Oudh. Med. VII Een beeld uit Eleusis. Oudh. Med. VII
1927	Beschrijving van de klassieke verzameling van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden Dl I Grieksch-Romeinsche Beeldhouwkunst.
1928	Bronzen beeldje van een athleet. Oudh. Med. IX
1930	Beschrijving van de klassieke verzameling van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden Dl II Grieksch vaatwerk.