Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1961

[p. 119]

Cees Laseur
(Kota Radja, 3 april 1899 - 's-Gravenhage, 1 januari 1960)

Cees Laseur werd op 3 april 1899 te Kota Radja in Indonesië geboren. Hij heeft daar een heerlijke jeugd gehad, totdat zijn vader, die arts was, in het vooruitzicht van spoedige pensionering, zijn gezin in 1909 naar Nederland zond. Zo werd Cees leerling van de H.B.S. in den Haag, waar zijn Duitse leraar J. Heyligers, grootvader van de actrice Anne-Marie Heyligers, die een talentvol amateur-toneelspeler was, al gauw plezier in hem kreeg en hem aanmoedigde zijn toen al duidelijk bijkende acteer-talent te ontwikkelen.

Het gevolg was dat Cees, toen hij in 1917, ondanks een goed cijfer voor Duits zakte voor zijn eindexamen, liever maar dadelijk de school verliet om te proberen een plaats bij het officiële toneel te krijgen. Een ontmoeting met Jan van Ees leidde er toe dat hij inderdaad verbonden werd bij het Hofstadtoneel, onder directie van Cor van der Lugt Melsert.

Toen Eduard Verkade in 1921 met een nieuwe groepering van zijn Haghespelers in de Koninklijke Schouwburg trok, hoorde Laseur ook bij dit Ensemble, waar hij een opvallend goede rol speelde in Prosper Merimée's De karos van de bisschop naast Else Mauhs en Cor Ruys.

Zo kwam het dat Ruys, toen hij in het daaropvolgende seizoen het Princessetoneel oprichtte, aan Laseur een mooie rol gaf in Maskers, waarin Tilly Lus haar jubileum vierde. Maar in die tijd waren de acteurs nog heel wat minder honkvast dan nu; een jaar later kwam er al weer een nieuw Haags gezelschap bij, in het Theater Odeon, onder leiding van Jan Fabricius en Eduard Veterman en het sprak wel haast vanzelf dat zij aan de ’coming man’ Laseur een belangrijke plaats gaven.

Even later ging ook Verkade verhuizen; hij begon samen met Dirk Verbeek en Bets Ranucci Beekman het Verenigd Toneel in de Amsterdamse Stadsschouwburg en dat betekende het begin van Laseurs loopbaan als beste ‘jeune premier’ van Amsterdam en van Nederland.

Vanaf die tijd is Laseur gebleven wat hij bij zijn dood nog was: een van de beste en meest beminde toneelspelers van Holland. Ook toen hij jong was heeft hij er zich nooit mee vergenoegd een traditionele goed-uitziende toneelminnaar te zijn. Laseur had in het dagelijks leven en vooral ook op het toneel een sterk charmerende persoonlijkheid en dat heeft hem altijd en in alles geholpen, maar hij begreep dat hij dit

[p. 120]

hulpmiddel alleen mocht gebruiken om zijn eigenlijke doel te bereiken: het uitbeelden van menselijke karakters.

Daardoor is het hem ook niet moeilijk gevallen om later, geleidelijk en ongemerkt, het vak van ‘jeune premier’ te verwisselen met dat van karakterspeler. In die eerste jaren op het Leidse Plein heeft Laseur altijd geprobeerd om, ook in de dikwijls niet bijster interessante society-stukken van die tijd, aan iedere nieuwe rol een eigen, persoonlijk karakter te geven. Niet alleen Verkade, maar vooral ook Bets Ranucci Beekman, hebben hem in die tijd met grote toewijding en sympathie geholpen en gesteund. Dikwijls werden stukken speciaal gekozen en opgevoerd, omdat de hoofdrol bijzonder geschikt was voor Laseur.

Al op zijn 31ste jaar was zijn plaats in de Nederlandse toneelwereld zo belangrijk geworden, dat hij zijn eerste jubileum kon vieren in Siegfried van Giraudoux, met Vera Bondam en Loudi Nijhoff in de vrouwelijke hoofdrollen en onder regie van Johan de Meester.

Twee seizoenen later, in 1932, begon Laseur op verzoek van Louis de Bree zijn loopbaan als zelfstandig artistiek leider en regisseur van het Centraal Toneel.

Dat wonderlijk gebouwde Centraal Theater, met zijn grappig ouderwetse ‘promenoir-foyer’ en zijn in de gewelven van een bank ondergebrachte kleedkamers, was al jarenlang een bekend en graag bezocht centrum voor intiem toneel, maar het beleefde onder Laseur's leiding een bloei-periode. Vanaf de openings-voorstelling op 2 september 1932 van Achard's geestige Domino tot in de eerste jaren van de oorlog heeft Laseur hier jaar in jaar uit goed en soms uitstekend toneel gebracht, waardoor hij voor zijn gezelschap in Amsterdam en ook daarbuiten een talrijk en bijzonder trouw publiek heeft gekweekt. Hij heeft in die periode geen schokkende nieuwigheden gebracht, maar hij heeft stellig, voor een gezelschap dat geen overheids-subsidie genoot, het repertoire op een hoog peil weten te houden. Ook meer ernstige stukken als Mannen in 't wit van Sidney Kingsley en Het voorste legioen van Ernest Lavery, die, zonder blijvende meesterwerken te zijn, toch tot het beste behoorden wat het toneel in die jaren voortbracht, hadden in ons hele land groot succes.

Onder regie van Eduard Verkade speelde het gezelschap op het kleine Centraal toneeltje As you like it en Hamlet en later onder leiding van Laseur zelf een uitstekende, geestige opvoering van de Comedy of errors in een nieuwe vertaling van Werumeus Buning. Daarnaast dan ook weer het

[p. 121]

gemakkelijke lach-succes van Terence Rattigan French without tears dat vertaald als Lorelei 1937 de Amsterdammers weken lang naar de Amstelstraat deed stromen.

In 1937 zag de Engelse schrijver Rodney Ackland Laseur in Amsterdam spelen in prof. dr. Hiob Preatorius van Kurt Goetz. Hij was zo enthousiast dat hij Laseur vroeg in het Londense Embassy Theater een rol te komen spelen in ‘Festival Time’ van Lionel Hale. Maar al gauw kwam Laseur terug naar huis, naar zijn eigen dierbare Centraal Toneel. Er volgde toen zelfs een seizoen van drie bijzondere successen: Soubrette van Jacques Duval werd een glansrol van Mary Dresselhuys, die zij jarenlang gespeeld heeft. En in twee nieuwe Amerikaanse stukken: Golden boy van Clifford Odet, met Joan Remmelts in de hoofdrol en Je kunt 't toch niet meenemen van Kaufman en Hart, lieten Laseur en zijn Ensemble een eigen, moderne speelstijl zien, eerlijk, realistisch, met een bijzonder gevoel voor humor.

Het volgende seizoen volgde Life with father waarin Vader Doorsnee al kwam doorschemeren.

In het begin van de oorlogsperiode bracht Laseur's muzikaliteit hem bij de Opera waar hij Die fledermaus en Le nozze di figaro regisseerde. Er kwam nog een korte periode van cabaret in het Amsterdamse Leidsepleintheater, waar dat was dan ook voorlopig het laatste. De oorlog drong alles weg.

Kort na de vrede heeft Laseur nog een ogenblik in New York gewerkt, o.a. bij Erwin Piscator's Dramatic Workshop, maar in 1947 werd hij naar den Haag geroepen waar het Residentie Toneel Haagse Comedie geworden was. En daar begon een nieuwe glansrijke periode in Laseur's carriére. Met Paul Steenbergen maakte hij van dit gezelschap. een voortreffelijk ensemble dat onder zijn regie een lange reeks prachtige voorstellingen gespeeld heeft, waarvan wij vooral willen noemen:

O'Neill's Rouw past Electra; Venus bespied van Christopher Fry; Ondine van Giraudoux; Yerma van Lorca en De leeuwerik van Anouilh. Als acteur heeft Laseur in latere jaren de beloften van zijn jeugd prachtig vervuld. In tal van rollen, zoals Falstaff in De vrolijke vrouwtjes van windsor, de Bisschop in Port royal en de Burgemeester in De revisor, heeft hij getoond dat hij een van de beste Nederlandse karakterspelers geworden was.

Kenmerkend voor hem was de geestige en intelligente manier waarop hij, al spelende, zijn eigen persoonlijkheid objectief en critiserend, als het ware uit de verte kon bekijken. Zijn min of meer geridiculiseerde

[p. 122]

eigen-ik implanteerde hij dan op het karakter dat hij moest uitbeelden. Zo gaf hij aan Gogolj's Burgemeester de volle authenciteit van zijn persoonlijkheid maar dan gezien in zijn privé-lachspiegel. Het resultaat was een verrassend levensware figuur, even comisch in zijn verwaande gewichtigdoenerij, als beklagenswaardig in zijn ontluistering.

In Sacha Guitry's Luistert u niet dames vierde Cees Laseur zijn 35-jarig toneeljubileum. Officiële erkenning van zijn kunstenaarschap bleek uit zijn benoeming tot Officier in de Orde van Oranje Nassau en de toekenning van de zilveren Bouwmeester-medaille door de Vereniging van Schouwburgdirecties in Nederland, voor zijn prachtige rol in Het huwelijk van Gogolj. Zijn 40-jarig jubileum vierde hij als Monsieur Persiflès in Broceliande van de Montherlandt.

En zoals duizenden schouwburgbezoekers hem bewonderden in zijn toneelcreaties zo hebben ontelbaar velen van hem gehouden en met hem meegeleefd, wanneer zij hem als Vader Doorsnee in hun huiskamers ontvingen.

In de nacht van de 1e januari 1960 is Cees Laseur door een hartaandoening overleden, tijdens een feestje na afloop van de traditionele nieuwjaarsvoorstelling, te midden van de leden van zijn gezelschap.

JOHAN DE MEESTER