Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1961

[p. 72]

Jhr. Dirk Petrus Marius Graswinckel
(Utrecht, 30 oktober 1888 - 's-Gravenhage, 9 september 1960)

Jonkheer Dirk Petrus Marius Graswickel werd op 30 oktober 1888 te Utrecht geboren. Zijn vader Jhr. Augustinus Karel Graswinckel uit het bekende Delftse brouwers- en regentengeslacht Graswinckel was beroepsofficier en eindigde zijn militaire loopbaan als generaal-majoor der infanterie. Zijn moeder Anna Elisabeth van Eeten was een dochter van Dr. Johannes Christoffel van Eeten, lid van de gemeenteraad van Utrecht en dijkgraaf van het hoogheemraadschap van de Lekdijk Benedendams en de IJsseldam, en van Johanna Begram, vrouwe van Jaarsveld.

Graswinckel volgde de lessen op het Instituut De Graaf in Den Haag, bezocht de Hogere Burgerschool te Amersfoort, en toen zijn vader weer naar Den Haag werd overgeplaatst, de H.B.S. aan het Bleijenburg. Na aanvullend Staatsexamen A te hebben gedaan, werd hij in 1910 als student in de rechten aan de Leidse Universiteit ingeschreven. Reeds in de studentenwereld was hij een geziene figuur, zodat hij in 1913 werd gekozen tot lid van de maskeradecommissie van het Leids Studentencorps. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog moest hij echter als reserveofficier de studie geruime tijd laten rusten.

Na in 1919 in Leiden tot doctor in de rechtswetenschappen te zijn gepromoveerd, werd hij begin 1920 volontair op het Algemeen Rijksarchief in Den Haag, waar juist de eerste Archiefschool werd geopend en waar hij door zijn buitengewone werkkracht dadelijk de aandacht trok. Een jaar later deed hij zijn archiefexamen, waarna hij onmiddellijk als chartermeester bij het rijksarchief te Zwolle werd aangesteld. Daar bleef hij drie jaren en werd toen in gelijke rang naar het rijksarchief te Arnhem overgeplaatst. Zijn Arnhemse jaren order de bekwame leiding van Jhr. Mr. A.H. Martens van Sevenhoven zijn voor zijn verdere vorming van onschatbare waarde geweest. Aan de voortreffelijke archiefinventarissen uit de Arnhemse school heeft hij ijverig meegeholpen. Ook vond hij er de tijd om verschillende historische studies te publiceren. Nog uit zijn Zwolse tijd dateert de relatie met de Nederlandse Oudheidkundige Bond, waarvan hij meer dan 25 jaren het secretariaat vervulde. Deze functie gaf hem gelegenheid zijn zin voor het smaakvolle en het schone uit te leven en tegelijk nuttige banden te leggen tussen de archiefwereld, het museumwezen en de monumentenzorg.

In 1933 keerde Graswinckel terug naar het Algemeen Rijksarchief

[p. 73]

om er als rijksarchivaris met het beheer van de Tweede Afdeling belast te worden. Terwijl hij zich tevoren voornamelijk had gespecialiseerd op middeleeuwse archieven, opende zich nu voor hem een geheel nieuw arbeidsveld. Aanvankelijk kostte de omschakeling hem enige moeite en was het voor hem een verademing zich met een uitgave als die van de Nederlandse kloosterzegels vóór 1600 te kunnen bezighouden, maar allengs kregen de moderne archieven hem ook te pakken. Met zijn voordracht, in 1940 gehouden voor de Vereniging van Archivarissen in Nederland, over vernietiging van archieven verrichtte hij op dit gebied zelfs baanbrekend werk. Gedurende de Duitse bezetting had hij een werkzaam aandeel in de overbrenging van archiefstukken uit het kustgebied naar de daarvoor bestemde bomvrije bergplaatsen. Op het juiste moment met vakantieverlof in Noord-Brabant vertoevend, maakte hij in oktober 1944 de bevrijding van het Zuiden mee om daarna als reserve-majoor te worden ingedeeld bij het militair gezag te Breda. Toen in 1945 ook het Noorden van ons land was bevrijd, was hij een tijdlang militair commissaris van het district Utrecht-West. Na hervatting van zijn archiefwerkzaamheden volgde hij met ingang van 1 januari 1946 Mr. R. Bijlsma op als algemeen rijksarchivaris. Intussen was hij in militair verband tevens werkzaam bij het Commissariaat-Generaal tot behartiging van de Nederlandse Economische Belangen in Duitsland, waarheen hij herhaaldelijk reizen maakte voor de recuperatie van door de bezetters weggevoerde archieven en bibliotheken en waar hij ondermeer in aanraking kwam met Amerikaanse collega's.

Geplaatst aan het hoofd van de rijksarchiefdienst, die het slachtoffer was geworden deels van de vooroorlogse bezuinigingswoede, deels van de ontwrichting tijdens de Tweede Wereldoorlog, en geruggesteund door vele nieuwe ervaringen, die zijn blik hadden verruimd, heeft hij het weer op gang brengen van die dienst met kracht ter hand genomen. Overtuigd van het nut de archieven meer in de publieke belangstelling te plaatsen, wist hij het uitlenen van archiefstukken naar tentoonstellingen zowel in binnenlandse als buitenlandse musea te stimuleren. Aan het inrichten van verschillende van die tentoonstellingen nam hij persoonlijk deel en hoezeer hij een feeling had voor het smaakvol presenteren van archivalia, bewees o.a. het grote succes van de herdenkingstentoonstelling in 1952 ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het Algemeen Rijksarchief in het Prinsenhof te Delft. Dankzij zijn talrijke contacten met het buitenland kon het niet uitblijven, dat hij werd aangezocht in

[p. 74]

het internationale archiefwezen een belangrijke plaats te vervullen. In 1948 door de Unesco uitgenodigd naar Parijs te komen, behoorde hij tot de oprichters en eerste bestuursleden van de Internationale Archiefraad. Ook nam hij zitting in de redactie van ‘Archivum’, het orgaan van die raad.

Het hoogtepunt van zijn ambtelijke loopbaan vormde het Tweede Internationale Archiefcongres, dat in 1953 te Scheveningen werd gehouden en waarvan hij de hoofdorganisator was. Op dit congres viel hem de eer te beurt tot voorzitter van de Internationale Achiefraad te worden gekozen. Ook viel het samen met de verschijning van het eerste complete overzicht van de inhoud van de rijksarchiefbewaarplaatsen in Nederland, waarvan de samenstelling hem veel tijd en hoofdbrekens had gekost. Van zijn populariteit in internationale archiefkringen leverden de spontane reacties van Franse en Italiaanse vakgenoten na de watersnoodramp in februari van dat jaar een treffend bewijs. Een van zijn laatste ambtelijke daden in het kader van de internationale betrekkingen was het sluiten van een overeenkomst met zijn Belgische ambtgenoot, de heer C. Tihon, betreffende de uitwisseling van archiefstukken, berustende in Belgische en Nederlandse rijksarchieven, met de voorbereiding waarvan door hem reeds in 1946 een aanvang was gemaakt. Op 31 oktober 1953 legde hij tijdens een indrukwekkend afscheid in tegenwoordigheid van talrijke aanwezigen het ambt van algemeen rijksarchivaris neer. Als honorair-adviseur bleef hij nochtans aan de rijksarchiefdienst verbonden.

In april 1953 was hij weer in militaire dienst getreden, nadat hem in 1948 daaruit eervol ontslag was verleend. Als reserve-kolonel voor speciale diensten bij de Generale Staf werd hij belast met de functie van hoofd van de sectie kunstbeschermingsofficieren, in welke functie hij in 1954 deelnam aan de te 's-Gravenhage gehouden conferentie voor de bescherming van culturele goederen in geval van een gewapend conflict ter voorbereiding van een internationale conventie op dit terrein. Bij zijn aftreden als voorzitter van de Internationale Archiefraad in 1956 werd hij tot erevoorzitter benoemd. Hetzelfde jaar werd hij voorzitter van de Hoge Raad van Adel.

Van de vele besturen van verenigingen en commissies, waarvan Graswinckel lid is geweest, verdienen nog te worden vermeld de Maatschappij van Nederlandse Letterkunde te Leiden (bestuurslid 1947-1950), de Historische Commissie der Leidse Universiteit (bestuurslid sedert

[p. 75]

1936, voorzitter sedert 1954), het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde (bestuurslid sedert 1945, voorzitter 1953-1959), de Commissie van Bijstand voor het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (lid sedert 1947, voorzitter sedert 1954), de Commissie voor het stedelijk museum ‘Het Prinsenhof’ te Delft (lid sedert 1948, voorzitter sedert 1956) en de Voorlopige Monumentenraad, afdeling Oorlogsbescherming (lid sedert 1955). Voorts was hij administrerend regent van het Hofje van Gratie te Delft en lid van het college van Directeuren van het ‘Pieuse Fonds van Maria Duyst, genaamd de Kist van Beresteyn’. Hij was ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw, grootofficier van de Kroonorde van België, grootofficier in de orde van Adolf van Nassau van Luxemburg, officier van het Legioen van Eer, en officier van de Eikenkroon van Luxemburg. Bovendien was hij rechtsridder in de Johanniterorde.

Sinds verscheidene jaren leed hij aan een kwaal, die hem noopte zich in acht te nemen en zich niet te zeer in te spannen. Dit laatste lag niet in zijn aard. Zijn geest bleef jeugdig en op de genietingen van het leven ingesteld. Ook kon hij moeilijk neen zeggen, wanneer telkens weer op zijn kundigheid en hulpvaardigheid een beroep werd gedaan. Hij spaarde daarbij zijn krachten niet en dit is hem tenslotte noodlottig geworden. Graswinckel was een innemende figuur. Zijn aangeboren tact en aangename omgangsvormen, gepaard met een blijmoedig karakter en een grote zin voor humor, maakten hem terecht bij iedereen bemind. Met zijn enorme werklust, zijn conciliante aard en zijn organisatorische gaven heeft hij het ambt, dat hij met volle overtuiging had gekozen, gediend op een wijze, die veel tot het aanzien ervan naar buiten heeft bijgedragen.

H. HARDENBERG

Lijst van geschriften

1922	Het archief van het huis Duivenvoorde (met H.A. Poelman) (Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven XLIII: 1).
1927	De rechterlijke archieven der voormalige Kleefsche enclaves in Gelderland 1543-1816.
1930	De archieven der gasthuizen, fundatiën, gilden, schutterijen en vendels, gedeponeerd bij het oud-archief der gemeente Arnhem.
1935	Het oud-archief der gemeente Arnhem I-III.
1935	Nederlandsche kloosterzegels vóór 1600 (met Jhr. Dr. W.A. Beelaerts van Blokland, mej. Mr. E.C.M. Prins en D. van Heel O.F.M.: I. Benedictijnen 1935-1938; II. Cisterciënsers 1938-1948; III. Praemonstratensers 1950-1952.

[p. 76]

1937	Het archief van het huis Jaarsveld 1455-1890 (met mej. M.C.G. Diemont).
1939	Het oud-archief van ‘het arme weeshuys der Kercken ende der stadt van Breda’ 1606-1887 (met Jkvr. A.E.R. van den Bosch).
1939	Des Villates en France et aux Pays-Bas. Supplément (met Mr. A.J. Enschedé).
1940	Repertorium betreffende Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, voornamelijk van tijdschriftartikelen I-II (1940-1943).
1941	Het archief van het kasteel Rechteren (met Mr. H. Hardenberg).
1943	Nederlandsche hofjes.
1950	Repertorium van boekwerken betreffende Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst I.
1956	Graswinckel. Geschiedenis van een Delfts brouwers- en regentengeslacht.
1959	De Johanniterorde in Nederland 1934-1959.
Z.j.	Geschiedkundig overzicht en inventaris van het archief van het Hofje van Gratie te Delft (met Jkvr. M. Schorer). Verder verschillende tijdschriftartikelen.