Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1960

[p. 117]

Jan Willem Verburgt
(Herveld, 26 januari 1875 - Wapenveld, 12 augustus 1959)

Verburgt heeft te Utrecht theologie gestudeerd en werd in 1900 predikant te Nigtevecht, provincie Utrecht. Enige belangstelling in de streekgeschiedenis bracht hem in de oudheidkundige kring van de Vechtstreek, ‘Niftarlake’, waarvan hij voorzitter werd. Zijn bestaan nam een wending niet zonder verband met de verstoring der normale verhoudingen in de Vechtstreek door de mobilisatie der jaren 1914-18; hij vond aanleiding af te treden als predikant (1919) en in dienst te treden van de heer Onnes van Nyenrode als archivaris, later ook particulier secretaris en rentmeester; in deze tijd bewerkte hij een geschiedenis van het kasteel Nyenrode en zijn bezitters.

In 1921 vond Verburgt een werkkring op het Leidse gemeente-archief als adjunct-archivaris, als opvolger dus van de heer Bijleveld en eerste medewerker van de archivaris Mr Overvoorde. In deze periode was het dat wij hem hebben leren kennen. Onder zijn bekwame, maar niet gemakkelijke chef en onder de schaduw van zijn voorganger, zulk een groot kenner vooral van de ‘petite histoire’, moest het de geïmporteerde en uit een ander vak afkomstige nieuweling niet licht vallen een eigen plaats te vinden. De bezoeker moest respect hebben voor het geduld en de toewijding door Verburgt onder die omstandigheden aan de dag gelegd. Ook rondde hij zijn vorming af door nog rechten te gaan studeren en na het behalen van de meestertitel het diploma van wetenschappelijk archiefambtenaar 1e kl. te behalen; voor dit laatste was destijds nog de juridische of de literaire studie vereist, voor de theologen zou de mogelijkheid eerst later, naar aanleiding van het geval-Verburgt, menen wij (maar voor hem te laat), worden geopend. Verburgt heeft mede op aansporing van Prof. de Blécourt zijn juridische studie bekroond met een proefschrift (1930), waar hij op 55-jarige leeftijd terecht voldoening over mocht gevoelen. Een gemarkeerde belangstelling voor het juridische behield hij, ook al vond hij weinig gelegenheid tot werkzaamheid op dit gebied.

Korte tijd voor deze promotie was de archivaris Mr Overvoorde gestorven, in het harnas, mag men wel zeggen. Overvoorde was archivaris en directeur van De Lakenhal geweest; na zijn heengaan werden de funkties gesplitst, maar de gemeente wenste, niet onbegrijpelijk in die crisistijd, er geen extra geld aan uit te geven en er liefst nog op te bezuini-

[p. 118]

gen. De heer Knoef werd directeur van De Lakenhal; de vervulling van de plaats van archivaris duurde veel langer en toen de gemeenteraad tenslotte toch Verburgt benoemde, geschiedde het in een stemming die van weerszijden al min of meer bedorven was.

Verburgt, die wel wist dat belangstelling niet steeds uit zuivere motieven voortkomt (‘je wordt beloerd’, hoorden we hem eens zeggen), heeft in de jaren gedurende welke hij archivaris was bloot gestaan aan critiek waartoe zijn ambtelijke handelingen, voor een oppervlakkig waarnemer althans, geen aanleiding behoefden te geven. Hij liet de archivariskamer wat comfortabeler maken, en het is in ongunstige zin uitgelegd; maar een verandering in die richting was wel heel hard nodig. Hij bewerkte de inventaris van het secretaris-archief der stad (anterieur aan het beleg) voor de druk en zette zijn naam op de titel, in de inleiding niet verzwijgende hoe veel voorwerk van anderen hierin zat; ook dit, toch niet anders dan algemeen gebruikelijk, is onwelwillend beoordeeld. Voeg hierbij, dat in die jaren natuurlijk nergens geld voor te krijgen was. Ongetwijfeld voelde Verburgt zich, om een mode-woord te gebruiken, gefrustreerd, en met reden. Het archivarisschap gaf hem niet wat hij ervan verwacht had. Niet zonder succes zocht hij compensatie; van verschillende besturen was hij een belangstellend lid en men denke b.v. aan zijn gewaardeerd adviseurschap der Drie-October-vereniging. Maar wat hij misschien het liefst gewild had, historiografisch werk op wat grotere schaal, daartoe kwam hij niet; de kleine dagelijkse besognes en de kleine ergernissen die aan het hoofd ook van een kleine dienst niet bespaard blijven namen hem te veel in beslag.

Een samenloop van omstandigheden leidde tot het eind van zijn ambtelijke positie; hij vroeg en verkreeg eervol ontslag (1937). Niet echter om te gaan rusten. Tot op hoge leeftijd bleef hij belangstellend en actief. Hij was voortdurend kerkelijk geïnteresseerd gebleven en heeft met het inventariseren van kerkelijke archieven nog nuttig werk verricht; de Ned. Hervormde gemeente van 's-Gravenhage gaf hem een vaste positie als haar archivaris (1945-1958), maar dit was slechts een nevenfunktie. Hij woonde in zijn latere jaren te Epe; zijn funkties gaven hem de gelegenheid, nu en dan ‘Holland’ te bezoeken.

Wat van Verburgts werk voor het nageslacht is overgeleverd is geen werk van groot formaat, doch, naast de reeds geciteerde boeken, een aantal artikelen van plaatselijk-historische aard, in het jaarboek Niftarlake, in het Jaarboekje Oud-Leiden en elders. Verscheidene van die

[p. 119]

artikelen zijn naar vorm en inhoud zeer geslaagd; men proeft er niet zelden de predikant in, ook door de logische opzet en de zorgvuldige vormgeving. Maar Verburgt is als zo vele archief-mensen een lijder geworden aan de beroepsziekte, bij voorkeur te willen gebruik maken van materiaal door hem zelf ontdekt. Het is een kwaal die de beheerder ener openbare instelling in conflict kan brengen met zijn publiek, en die hemzelf veroordeelt tot klein werk; want het belangrijke historische materiaal op elk gebied is immers reeds lang, reëel of potentieel, gemeen goed.

Wie Verburgts levensgang nagaat zou kunnen menen, dat hij een verbitterd of geresigneerd man moest zijn geworden, maar dit was geenszins het geval. In zijn optreden naar buiten althans maakte hij tot het eind toe de indruk van een blij levensaanvaarder, en mede hierdoor werd hij in verscheidene kringen ook gewaardeerd. Hij was prettig in de ambtelijke en persoonlijke omgang en hij heeft van zijn niet gemakkelijke positie als archivaris van Leiden wel wat weten te maken. Dat die positie inderdaad niet zo gemakkelijk was, kan men met de paradigmata van zijn voorganger en zijn opvolger aantonen of althans waarschijnlijk maken.

Het lidmaatschap onzer Maatschappij heeft in zijn Leidse periode veel voor hem betekend; na zijn verhuizing was deze betekenis uiteraard meer een symbolische.

Na zijn kalm overlijden vond hij een aardse rustplaats in zijn eerste standplaats, Nigtevecht, die hij bij al zijn latere lotgevallen nimmer geheel vergeten had.

S.J. Fockema Andreae

Publicaties:

1919	Overzicht der geschiedenis van het kasteel Nyenrode en zijne bezitters.
1930	Levering van onroerende zaken te Leiden (diss.).
1937	Het Archief der Secretarie van de stad Leiden 1253-1575. Diverse gestencilde en getypte archief-inventarissen met inleidingen. Artikelen in onderscheiden periodieken.